Ông nội của danh tướng Nguyễn Xí nuôi lợn hoá hổ và cái chết bất đắc kỳ tử

Theo sách "Hoàng Lê nhất thống chí", ông nội của Nguyễn Xí là Nguyễn Hợp, làm nghề nấu muối tại làng Cương Giản, huyện Nghi Xuân (Hà Tĩnh). Vào khoảng thế kỷ 14, để người con trai cả ở lại quê cha đất tổ, cụ Hợp đưa vợ chồng người con trai thứ là Nguyễn Hội (vợ là Vũ Thị Hạch) đến làng Hải Tân, xã Thượng Xá (nay là xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An) để lập thêm một lò nấu muối.

Tại vùng quê mới, vợ chồng ông Nguyễn Hội - bà Vũ Thị Hạch đã sinh hạ được 2 người con trai là Nguyễn Biện (1394) và Nguyễn Xí (1397). Nhờ hàng ngày mang sản phẩm của mình đi bán khắp nơi nên ông Nguyễn Hội đã kết tình thân giao với cụ Lê Khoáng (thân sinh ra vua Lê Thái Tổ) ở Lam Sơn, huyện Lương Sơn (nay là xã Xuân Lam, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa), một hào trưởng của địa phương, có tới hàng ngàn nông nô.

Ở Thượng Xá, ông Nguyễn Hội vừa làm nghề nấu muối vừa canh giữ chùa Kim Tự, còn gọi là chùa Vàng (một ngôi chùa cổ tại làng). Thường ngày, vào khoảng canh tư, ông Nguyễn Hội thức dậy đi vào chùa điểm chuông. Tiếng chuông chùa Kim Tự trở thành tiếng chuông báo thức cho bàn dân trong vùng tỉnh giấc chuẩn bị một ngày làm việc mới.

Một đêm, ông Hội nằm mộng thấy một phụ nữ quỳ gối trước mặt mình và cầu xin rằng: Sáng ngày mai, xin ngài gia ân, đừng điểm chuông chùa! Nếu ngài vẫn điểm chuông thì mẹ con nhà thiếp sẽ bị họ giết oan! Ông Nguyễn Hội sực tỉnh thì hóa ra đó là một giấc chiêm bao. Nhưng hôm đó, ông quyết định không vào chùa điểm chuông. Trời vừa sáng, ông hàng thịt ở cạnh nhà chạy sang trách: Ông làm tôi lỡ việc rồi! Sáng nay, không nghe tiếng chuông chùa nên tôi không dậy làm thịt lợn để đưa ra chợ bán. Khốn khổ là con lợn tôi mua về thả trong chuồng chiều qua, sáng nay bỗng sinh ra một đàn lợn con. Không tin ông sang mà xem!

Ông Nguyễn Hội vội sang nhà anh hàng thịt thì quả đúng con lợn nái trong chuồng đã sinh ra một đàn lợn con thật. Ngay lúc đó, hai người bỗng phát hiện ra một chú lợn con trông rất lạ vì nó vừa giống lợn, lại vừa giống hổ. Ông hàng thịt phát hoảng liền nói với vợ đem giết nó đi. Ông Nguyễn Hội một mực xin tha mạng cho nó và xin để cho ông mang về nhà nuôi.

Hàng ngày, ông Hội dắt nó bên mình và dạy cho cách canh đó (dụng cụ đánh bắt tôm, cá) và canh lò nấu muối mỗi khi ông đi vắng. Vào ngày 23 tháng 3 năm Ất Dậu (1405), ông được bạn mời sang dự đám tiệc ở làng bên. Trước khi đi, ông Hội dắt hổ ra đập Hạng, nơi ông đang đặt đó đơm tôm cá, rồi vỗ vào lưng hổ và âu yếm dặn: Con ở nhà canh đó và lò muối cẩn thận cho ta nhé! Bữa tiệc hôm ấy kéo dài đến tận khuya mới tàn. Khi trở về ông đã ra đập Hạng kiểm tra xem con hổ mà ông yêu quý có vâng lời mình hay không.

Đêm đó, trời tối và đang vần vũ chuyển mưa, khi ông Hội lầm lũi vào nơi đặt đó thì con hổ nằm canh chừng ở đó phát hiện ra. Tưởng có kẻ gian đang ăn trộm cá của chủ mình, con hổ liền lao thẳng vào vồ khiến ông Hội chết ngay tại chỗ. Sau khi vồ chết người, con hổ mới nhận ra đó là ông chủ của mình. Nó liền vác ông chủ lên lưng cõng vào khu Đồng Lầm, thuộc làng Mượu Nậy (nay là xóm 3, xã Nghi Hợp) rồi bới đất để an táng cho chủ.

Sáng hôm sau, không thấy ông Hội trở về, cũng chẳng thấy con hổ đâu, bà Hạch cùng gia nhân và bà con làng xóm bủa đi tìm thì thấy xác cụ đã được hổ chôn lấp một cách sơ sài ngay tại Đồng Lầm. Con hổ nằm canh giữ bên cạnh mộ. Dân làng và vợ con ông Hội vào đưa xác ông về chôn thì con hổ nhe răng và gầm gừ nhất quyết không cho. Thế là gia đình đành phải để xác ông ở lại. Điều kỳ lạ là nơi ông Hội được hổ vùi, đất cứ nổi dần lên thành một nấm mộ lớn. Sau khi ông Hội chết được 100 ngày thì con hổ bỏ đi vào núi Riềng, thuộc xã Nghi Thiết ngày nay.

Lời bàn:

Cũng theo sách trên cho hay, phần vì thương chồng, phần vì buồn phiền nên bà Vũ Thị Hạch đã lâm bệnh nặng rồi đột ngột qua đời sau đó 45 ngày, để lại 2 người con trai côi cút là Nguyễn Biện lúc đó mới 11 tuổi, Nguyễn Xí mới 8 tuổi. Thương con nhưng khi ấy ông Nguyễn Hợp đã già, nên đành phải đưa 2 cháu nội là Nguyễn Biện và Nguyễn Xí ra trại Lam Sơn nhờ Hào trưởng Lê Khoáng cưu mang rồi mình quay về quê cũ sống những năm tháng cuối đời. Chính Nguyễn Biện và Nguyễn Xí về sau đã trở thành đại công thần của Lê Lợi. Riêng Nguyễn Xí còn là công thần khai quốc hàng đầu của nhà Lê.

Còn điều nữa mà hậu thế phải trân trọng, tôn vinh tấm lòng trung trinh của Nguyễn Xí là bởi chính ông đã cùng các tướng lĩnh phò tá Lê Tư Thành, tức vua Lê Thánh Tông lên ngôi hoàng đế, mở ra một giai đoạn phát triển cực thịnh của nhà nước phong kiến Việt Nam dưới triều Lê. Trong cuộc đời làm quan phụng sự 4 triều vua Lê suốt 37 năm liên tục (1460-1497), Nguyễn Xí không chỉ là một võ tướng tài ba mà còn là một nhà chính trị lỗi lạc. Với những cống hiến lớn lao cho đất nước, cho nhân dân, Nguyễn Xí đã được tôn vinh không chỉ lúc sinh thời với những chức tước trọng yếu khác nhau mà sau khi qua đời công lao của ông vẫn được tỏa sáng cho hậu thế muôn đời.