Pháp và Châu Âu vội vàng sơ tán công dân khỏi Niger sau đảo chính bất ngờ

Ngày 1/8, quân đội đảo chính ở Niger đã tuyên bố mở lại cửa biên giới nước này và dịch vụ hàng không với một số nước gồm Algeria, Burkina-Faso, Libya, Mali và Chad.

Một chiếc máy bay quân sự của Pháp chở người sơ tán đã cất cánh cùng ngày từ thủ đô Niamey của Niger, Giới chức Pháp cho biết khoảng 600 công dân Pháp muốn rời đi, cùng với 400 người thuộc các quốc tịch khác từ Bỉ đến Đan Mạch. Chuyến bay đầu tiên chủ yếu chở công dân Pháp và các quan chức hy vọng sẽ hoàn thành các chuyến bay sơ tán vào ngày 2/8.

Sau vụ đảo chính ở Niger, Pháp, Ý và Tây Ban Nha đều tuyên bố sơ tán công dân khỏi nước này vì lo ngại rằng họ có nguy cơ bị mắc kẹt. Khi không phận Niger bị đóng cửa, Pháp đã điều phối các cuộc sơ tán với chế độ quân sự vừa đảo chính, nhưng không rút lại sự ủng hộ đối với Tổng thống được bầu Mohamed Bazoum, các quan chức ngoại giao cho biết.

Tại các khách sạn ở Niamey, người châu Âu và các quốc tịch khác, bao gồm cả một số người Mỹ, đóng gói hành lý. Tại sân bay, hàng trăm người xếp hàng nhiều giờ chờ lên máy bay di tản của Pháp.

Theo Bộ ngoại giao Pháp, các vụ bạo lực gần đây nhắm vào đại sứ quán của họ ở thủ đô Niamey là một trong những lý do khiến họ quyết định tổ chức chuyến bay sơ tán cho công dân của mình và những người châu Âu khác. 

Hôm Chủ nhật vừa rồi đã xảy ra bạo lực nhằm vào Đại sứ quán Pháp, khi những người biểu tình đốt cửa và đập vỡ cửa sổ tòa nhà sứ quán trước khi quân đội Niger giải tán họ. Hàng ngàn người ủng hộ chính quyền đã xuống đường của Niamey. Một số vẫy cờ Nga cùng với khẩu hiệu “Đả đảo Pháp” và ủng hộ Tổng thống Nga Vladimir Putin, đồng thời kêu gọi cộng đồng quốc tế tránh xa công việc nội bộ của Nigeria,

Không có lời giải thích rõ ràng về việc nhắc đến Nga, nhưng một số người biểu tình coi đó là biểu tượng của cảm xúc chống phương Tây. Với nhiều người quá khứ thuộc địa do Pháp và các quốc gia Châu Âu cai trị ở Châu Phi vẫn là sự hiện diện cay đắng, trong khi Nga chưa bao giờ xâm lược Châu Phi. 

Các nhà phân tích cho rằng Niger có thể đang đi theo bước chân giống như Mali và Burkina Faso, cả hai đều chứng kiến những người biểu tình vẫy cờ Nga sau cuộc đảo chính của họ.

ECOWAS cảnh báo có thể can thiệp vũ lực

Việc sơ tán người Châu Âu diễn ra trong lúc cuộc khủng hoảng ở Niger ngày càng trầm trọng do cuộc đảo chính chống lại Tổng thống Bazoum vào tuần trước. Việc lật đổ ông là một đòn giáng mạnh đối với các quốc gia phương Tây đang hợp tác với Niger chống lại những nhóm cực đoan ở Tây Phi.

Tổ chức khu vực Tây Phi được gọi là ECOWAS đã công bố các lệnh trừng phạt kinh tế và du lịch đối với Niger hôm 30/7 và cho biết họ có thể sử dụng vũ lực nếu các nhà lãnh đạo cuộc đảo chính không phục hồi quyền lực của ông Bazoum trong vòng một tuần.

Đặc phái viên của Liên Hợp Quốc về Tây Phi và Sahel, ông Leonardo Santos Simão, phát biểu trong họp báo trực tuyến ngày 1/8 đã bày tỏ hy vọng ECOWAS sẽ tiếp tục triển khai quân đội tới Niger nếu Tổng thống Bazoum không được khôi phục quyền lực song cũng hy vọng sẽ tránh được tránh đổ máu.”

Đến hôm qua 1/8, chính quyền quân sự đã nhận được sự ủng hộ từ 3 quốc gia Tây Phi khác là Mali, Burkina Faso và Guinea - cả 3 cũng đều do các chính quyền quân sự nắm quyền. 

Mali và Burkina Faso ra tuyên bố chung nói rằng "bất kỳ sự can thiệp quân sự nào chống lại Niger sẽ được coi là một lời tuyên chiến chống lại Burkina Faso và Mali." Hai nước cũng tố cáo các biện pháp trừng phạt kinh tế của ECOWAS là “bất hợp pháp, vô nhân đạo” và từ chối áp dụng chúng.

ECOWAS đã đình chỉ tất cả các giao dịch thương mại và tài chính giữa các quốc gia thành viên và Niger, cũng như đóng băng các tài sản của Niger được giữ tại các ngân hàng trung ương khu vực. Niger phụ thuộc rất nhiều vào viện trợ nước ngoài và các biện pháp trừng phạt có thể khiến hơn 25 triệu người dân của nước này trở nên nghèo khó hơn.

Mali và Burkina Faso từng trải qua hai cuộc đảo chính kể từ năm 2020, khi binh lính lật đổ các chính phủ tuyên bố rằng họ có thể làm tốt hơn việc chống lại bạo lực thánh chiến ngày càng gia tăng có liên quan đến al-Qaida và nhóm Nhà nước Hồi giáo. ECOWAS đã đình chỉ tư cách thành viên của hai nước này khỏi khối, nhưng chưa bao giờ đe dọa sử dụng vũ lực.

Guinea, một quốc gia khác nằm dưới sự lãnh đạo của quân đội kể từ năm 2021, cũng đã đưa ra một tuyên bố ủng hộ chính quyền của Niger và thúc giục ECOWAS “hãy tỉnh táo lại”.

Các nhà phân tích Niger cho biết nếu ECOWAS sử dụng vũ lực, điều đó cũng có thể gây ra bạo lực giữa những thường dân ủng hộ và phản đối cuộc đảo chính.

Thủ tướng Niger, người được ông Bazoum bổ nhiệm và đã rời  khỏi đất nước khi cuộc đảo chính diễn ra, đã lên tiếng kêu gọi cộng đồng quốc tế giúp đẩy lùi cuộc đảo chính để bảo vệ nền dân chủ ở Tây Phi.

“Đối với các quốc gia ECOWAS, đó là một câu hỏi sống còn. Đối với cộng đồng quốc tế cũng vậy, đó là một câu hỏi về độ tin cậy. Niger phải tiếp tục là một quốc gia dân chủ,” Thủ tướng Ouhoumoudou Mahamadou nói trong một cuộc phỏng vấn với hãng tin AP ở Pháp.

Ông nói: “Niger là một quốc gia quan trọng về mặt an ninh đối với phần còn lại của châu Phi cũng như phần còn lại của thế giới”.

Các nhà quan sát tin rằng Tổng thống Bazoum đang bị giam giữ tại nhà riêng ở Niamey. Cuối tuần qua đã xuất hiện những bức ảnh đầu tiên của ông  kể từ cuộc đảo chính xuất hiện, cho thấy ông ngồi trên chiếc ghế dài mỉm cười bên cạnh Tổng thống Chad Mahamat Deby, người đã bay đến Niamey nhằm cố gắng hòa giải.

Cả Mỹ và Pháp đã gửi quân đội và hàng trăm triệu USD viện trợ quân sự và nhân đạo trong những năm gần đây tới Niger, vốn là thuộc địa của Pháp cho đến năm 1960. Tại thủ đô, nhiều người sống trong những nơi trú ẩn tạm bợ và tranh giành nhau hàng ngày để kiếm sống nuôi gia đình. 

Niger được coi là đối tác cuối cùng hợp tác với phương Tây chống lại chủ nghĩa cực đoan ở khu vực nói tiếng Pháp, nơi tâm lý chống Pháp đã mở đường cho tập đoàn quân sự tư nhân Nga Wagner.

Bộ Ngoại giao Mỹ  cho biết hôm 31/7 rằng Hoa Kỳ sẽ xem xét cắt viện trợ nếu cuộc đảo chính thành công. Matt Miller, phát ngôn viên của bộ, cho biết viện trợ “rất phụ thuộc vào kết quả của các hành động trong nước và việc tiếp tục quản trị dân chủ ở Niger”.