Quốc hội sát cánh cùng Chính phủ: Nét mới đáng nhận của nền quản trị quốc gia

Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường vừa có thông báo về việc triệu tập kỳ họp bất thường lần thứ 2, Quốc hội khóa XV, diễn ra từ 5/1/2023 và dự kiến bế mạc ngày 9/1/2023.

Có thể thấy, mới hơn 2 năm trôi qua, nhưng Quốc hội khóa XV đã có đến hai kỳ họp bất thường để xử lý các vấn đề cấp bách của đất nước. Đó là những kỳ họp cần được tiến hành để xem xét, thông qua các gói chính sách nhằm cứu vãn nền kinh tế đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi đại dịch Covid-19 và để thông qua Quy hoạch tổng thể quốc gia.

Việc Quốc hội quyết định tiến hành các kỳ họp bất thường này là rất quan trọng, bởi vì mọi phản ứng chính sách đều có thể trở nên quá chậm trễ nếu chúng chỉ có thể được xem xét, thông qua tại các kỳ họp thường niên vào tháng 5 và tháng 10 hàng năm.

Trong lúc đó, cho dù tình hình cấp bách đến đâu, thì nhiều giải pháp do Chính phủ hoạch định vẫn chỉ có thể trở thành chính sách, pháp luật sau khi được Quốc hội thông qua. Quốc hội không họp, thì Chính phủ buộc lòng sẽ phải chờ.

Quốc hội và Chính phủ là hai thiết chế khác nhau, nhưng lại của một nền quản trị thống nhất. Quản trị quốc gia cũng giống như quản trị các công trình: Có cơ quan thiết kế, thì phải có cơ quan thẩm định; có cơ quan thi công, thì phải có cơ quan giám sát. Trong mối tương quan này, Chính phủ là cơ quan thiết kế và thi công; Quốc hội là cơ quan thẩm định và giám sát. Cả hai cơ quan đều phải làm tốt công việc của mình, thì nền quản trị quốc gia mới có thể được vận hành trôi chảy và bảo đảm chất lượng.

Ngoài việc các làm tốt chức năng của mình, sự sát cánh của Quốc hội với Chính phủ cũng vô cùng quan trọng. Điều này đặc biệt đúng với môi trường thể chế ở nước ta.

Ở các nước trên thế giới, khi quyền hành pháp thuộc về chính phủ do Thủ tướng đứng đầu, thì Thủ tướng có quyền triệu tập các kỳ họp của Quốc hội để giải quyết những vấn đề cấp bách của Chính phủ.

Ngoài ra, trong chương trình nghị sự của Quốc hội công việc của Chính phủ phải luôn luôn được ưu tiên. Công việc của Chính phủ là công việc của quốc gia.

Những công việc này phải được Quốc hội ưu tiên xem xét và thông qua trước. Sau đó, Quốc hội mới xem xét, quyết định các vấn đề do các nghị sĩ đề xuất. Tất cả những điều trên phải ánh nội hàm của khái niệm ưu tiên hành pháp. Tuy nhiên, đây rõ ràng không phải là cách thức vận hành quyền lập pháp và hành pháp ở nước ta.

Quang cảnh Kỳ họp bất thường lần thứ nhất của Quốc hội khóa XV từ ngày 4-11/1/2022. Ảnh: Vinh Quang.

Theo Hiến pháp năm 2013, Thủ tướng Chính phủ chỉ có quyền đề nghị Quốc hội họp bất thường. Nhưng Quốc hội họp hay không họp lại là quyền của Quốc hội. Hơn thế nữa, theo quy định của Hiến pháp, chỉ có Ủy ban thường vụ Quốc hội mới có quyền triệu tập kỳ họp Quốc hội (Điều 83, Hiến pháp năm 2013).

Ngoài ra, chương trình kỳ họp Quốc hội do Ủy ban thường vụ Quốc hội dự kiến (Điều 47, Luật Tổ chức Quốc hội), và Quốc hội biểu quyết thông qua. Hiến pháp cũng như Luật Tổ chức Quốc hội không hề đề cập đến quyền ưu tiên của Chính phủ trong việc xác lập chương trình nghị sự của Quốc hội.

Nghĩa là trong nhiều trường hợp, Chính phủ sẽ phải "chạy theo" các ưu tiên của Quốc hội, chứ không phải có thể ấn định các ưu tiên của mình. Không có sự đồng hành của Quốc hội, những vấn đề mà Chính phủ quan tâm thúc đẩy chắc gì đã vào được chương trình nghị sự. Mà không vào được chương trình nghi sự, thì những vấn đề như vậy chắc chắn sẽ khó được giải quyết.

Công bằng mà nói, Luật Tổ chức Quốc hội cũng có yêu cầu Ủy ban Thường vụ Quốc hội phải phối hợp Chính phủ và Thủ tướng "khi thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình" (Điều 46, Luật Tổ chức Quốc hội).

Dự kiến chương trình kỳ họp Quốc hội là một trong những nhiệm vụ, quyền hạn như vậy. Nên chắc chắn là có sự phối hợp giữa Chính phủ và Ủy ban thường vụ Quốc hội trong việc dự kiến chương trình của các kỳ họp Quốc hội.

Tuy nhiên, phối hợp chỉ là một phương thức tổ chức công việc. Ở nước ta, quyền năng của Chính phủ trong việc xác lập chương trình nghị sự của Quốc hội hoàn toàn không được quy định. Trong bối cảnh như vậy, sự sát cánh của Quốc hội lại càng quan trọng hơn.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ phát biểu tại Kỳ họp bất thường lần thứ nhất.

Sự sát cánh của Quốc hội thể hiện rất rõ trong việc ủy quyền lập pháp. Từ đầu nhiệm kỳ đến nay, Quốc hội đã có một sự ủy quyền lập pháp rất đáng kể nhằm giúp Chính phủ chủ động và nhanh chóng triển khai hoạt động phòng chống dịch.

Bằng nghị quyết của mình, tại Kỳ họp thứ nhất, Quốc hội khóa XV đã ủy quyền cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quyết định áp dụng các biện pháp hạn chế một số phương tiện, yêu cầu người dân không ra khỏi nơi cư trú trong khoảng thời gian nhất định tại một số khu vực, địa bàn cần thiết; tổ chức các lực lượng để bảo đảm để bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn xã hội trong vùng có dịch; áp dụng các biện pháp đặc biệt về thông tin liên lạc, cũng như các giải pháp khác có thể áp dụng trong tình trạng khẩn cấp để ngăn chặn kịp thời dịch bệnh lây lan.

Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ cũng được quyết định và tổ chức thực hiện các biện pháp chưa được luật quy định hoặc khác với quy định trong các luật, pháp lệnh hiện hành để đáp ứng yêu cầu cấp bách của công tác phóng chống dịch; được áp dụng cơ chế đặc biệt, đặc thù trong cấp phép, đăng ký lưu hành, sản xuất, mua sắm thuốc, trang thiết bị y tế.

Hơn thế nữa, trong trường hợp cần thiết ban hành quy định phòng chống dịch khác với quy định của luật, thì trong thời gian Quốc hội không họp, Chính phủ có thể báo cáo Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, quyết định theo trình tự, thủ tục rút gọn.

Ngoài ra, Quốc hội cho phép chuyển nguồn 1.237 tỷ đồng kinh phí chi sự nghiệp y tế còn lại năm 2020 để mua vaccine phòng dịch Covid-19 và quyết toán vào chi Ngân sách Nhà nước năm 2021.

Quốc hội cũng cho phép Chính phủ ưu tiên sử dụng Ngân sách Nhà nước và huy động mọi nguồn lực hợp pháp khác cho công tác phòng chống dịch; quyết định chuyển nguồn kinh phí chi thường xuyên trong dự toán đã được duyệt cho công tác phòng chống dịch; thay đổi, điều chỉnh nguồn kinh phí từ Ngân sách Nhà nước đối với các nhiệm vụ chưa thật sự cần thiết để chi cho công tác phóng chống dịch.

Sát cánh bằng việc ủy quyền lập pháp là một sự sát cánh có thể nói là chưa có tiền lệ. Và rõ ràng, việc ủy quyền như vậy đã tiếp thêm sức mạnh và tạo điều kiện cần thiết để Chính phủ có thể vừa khống chế dịch bệnh, vừa bảo đảm an sinh xã hội và phục hồi nền kinh tế.

Sự sát cánh của Quốc hội cùng Chính phủ là nét mới đáng ghi nhận của nền quản trị quốc gia. Hy vọng nó sẽ là định hướng quan trọng của Quốc hội trong cả nhiệm kỳ XV này.