Thảm hoạ lũ lụt kinh hoàng khiến hàng chục ngàn người chết ở Libya: Thiên tai hay nhân tạo?

Thảm hoạ lũ lụt ở Libya nhìn từ trên cao. Ảnh CNN

Theo Tổ chức Trăng lưỡi liềm đỏ Libya, hơn 11.300 người hiện được xác nhận đã thiệt mạng sau khi bão Daniel tấn công thành phố phía đông Libya vào Chủ nhật và thứ Hai, dẫn đến sự cố vỡ hai con đập, tạo ra những dòng nước chảy qua lòng sông khô cạn và tràn vào thành phố.

Thị trưởng Derna cho biết số người chết có thể còn cao hơn - lên tới 20.000 người - sau khi toàn bộ khu vực lân cận bị cuốn trôi ra biển.

Dòng nước tràn vào Derna được mô tả trông giống như một cơn sóng thần khổng lồ.

Tuy nhiên, trong khi nhiều người, đặc biệt là một số chính trị gia Libya, cho rằng những gì xảy ra hoàn toàn là kết quả của một thảm họa thiên nhiên, thì các chuyên gia lại cho rằng tham nhũng, bảo trì cơ sở hạ tầng công cộng kém - và nhiều năm đấu tranh chính trị  - đã khiến đất nước không chuẩn bị để giải quyết một sự kiện như bão Daniel.

Claudia Gazzini, nhà phân tích cấp cao của Nhóm Khủng hoảng Quốc tế về Libya, cho biết: "Tình trạng hỗn loạn chung cũng đồng nghĩa với việc có nhiều tranh cãi về việc phân bổ vốn". Gazzini cho biết, trong ba năm qua, không có ngân sách phát triển, vốn dành cho cơ sở hạ tầng sẽ giảm và không có phân bổ cho các dự án dài hạn.

Bà nói thêm: "Và không chính phủ nào trong hai chính phủ đủ hợp pháp để thực hiện các kế hoạch lớn, điều gì đó hạn chế sự tập trung vào cơ sở hạ tầng".

Các lực lượng quân sự hỗ trợ các chính phủ đối thủ của Libya - một lực lượng được quốc tế công nhận có trụ sở tại Tripoli ở phía tây và một có trụ sở tại Benghazi ở phía đông được quốc hội nước này hậu thuẫn - đã giao tranh nhiều lần kể từ năm 2014 và chính quyền đã không tổ chức được cuộc bầu cử tổng thống theo kế hoạch vào năm 2021.

Một ví dụ cụ thể về việc thiếu đầu tư công đó là các con đập ở Derna đã thất bại thảm hại.

Phát biểu với Al Jazeera ngày 12/9, Phó Thị trưởng Derna Ahmed Madroud nói rằng các con đập đã không được bảo trì đúng cách kể từ năm 2002. Điều đó có nghĩa là cả chính phủ của Libya Muammar Gaddafi và các chính quyền sau khi ông ta bị lật đổ trong một cuộc cách mạng ở Libya 2011 đều đã không đảm bảo duy trì được cơ sở hạ tầng quan trọng.

Năm ngoái, một bài báo của các nhà nghiên cứu tại Đại học Omar Al-Mukhtar đã cảnh báo rằng hai con đập cần được quan tâm khẩn cấp, đồng thời chỉ ra rằng "có nguy cơ lũ lụt cao". Tuy nhiên, không có hành động nào được thực hiện.

 Chu kỳ bạo lực

Sự tàn phá do lũ lụt gây ra là thảm kịch mới nhất đối với Derna - thành phố có khoảng 90.000 dân, theo truyền thống được mệnh danh là thủ đô văn hóa của đất nước, trước khi các nhóm như ISIS lợi dụng tình trạng thiếu nhà nước hoạt động để chiếm giữ vào năm 2014, cho đến khi họ bị đuổi ra ngoài vào năm sau.

Ba năm sau, tướng nổi loạn Khalifa Haftar, người được coi là người có thẩm quyền chính ở phía đông Libya, đã nắm quyền kiểm soát Derna - nơi vẫn là vùng lãnh thổ cuối cùng ở phía đông từ chối sự cai trị của ông - sau một cuộc bao vây tàn bạo kéo dài hai năm. Thành phố bị xé nát bởi những đợt oanh tạc dữ dội và giao tranh ác liệt trên bộ.

Vòng xoáy bạo lực suốt nhiều năm đã để lại những vết sẹo khi chính quyền không đầu tư vào bất kỳ chương trình tái thiết lớn nào.

Hani Shennib, chủ tịch Hội đồng Quốc gia về Quan hệ Libya của Mỹ và là khách thường xuyên đến thành phố, cho biết: "Bệnh viện duy nhất còn hoạt động ở Derna ngày nay là một biệt thự cho thuê có 5 phòng ngủ".

"Điều này không mới. Điều này đã diễn ra trong 42 năm. Nó đã gây ra sự xa lánh và bất ổn chính trị kể từ thời Gaddafi. Các bộ trưởng y tế và thủ tướng sẽ ghé qua Derna, đưa ra những tuyên bố ủng hộ thành phố và sau đó hoàn toàn phớt lờ nó", ông nói thêm.

Shennib nói: "Tình trạng xói mòn ở các con đập ở Derna không phải là mới. Chúng đã được báo cáo nhiều lần, kể cả trên các tạp chí khoa học từ năm 2011 trở đi. Không có quan chức nào chú ý đến điều đó".

Nước tràn vào thành phố như một cơn sóng thần khổng lồ, nhấn chìm nhà cửa và xe cộ. Ảnh CNN

Tham nhũng tốn kém

Nhiều người hiện đang đổ lỗi cho chính quyền địa phương, những người bị cáo buộc đã cẩu thả trong việc lập kế hoạch ứng phó với cơn bão.

Ngày 9/9, một ngày trước khi cơn bão đến, Hội đồng thành phố Derna đã đăng một thông báo trên Facebook áp đặt lệnh giới nghiêm đồng thời yêu cầu người dân chỉ sơ tán những khu vực lân cận bờ biển. Ngày 11/9, họ gọi tình hình là "thảm họa" và kêu gọi viện trợ quốc tế khẩn cấp.

Phát biểu với Al Arabiya hôm 13/9, Thị trưởng Abdulmenam al-Ghaithi của Derna bác bỏ những lời chỉ trích về hành động của chính quyền, nói rằng họ đã "thực hiện mọi biện pháp phòng ngừa" cần thiết và đã thông báo cho người dân địa phương. Nhưng nhiều người không đồng ý.

Anas El Gomati, người sáng lập và giám đốc Viện Sadeq cho biết: "Các nhà chức trách phía đông ở Derna phải chịu trách nhiệm về lời kêu gọi phán xét của họ. Việc họ không hành động bất chấp mối đe dọa rõ ràng đã khiến hàng nghìn người thiệt mạng, trong khi điều đó có thể khiến họ phải trả giá bằng những khối than và bao xi măng".

Nhưng vấn đề vượt ra ngoài phạm vi chính quyền địa phương, xuất phát từ tình trạng tham nhũng kéo dài nhiều năm và việc dỡ bỏ cơ sở hạ tầng công cộng, El Gomati nói.

Ông nói thêm: "Việc bỏ bê cơ sở hạ tầng quan trọng của Libya và việc bảo trì cơ sở hạ tầng này là yếu tố chính dẫn đến việc vỡ đập và thành phố bị nhấn chìm. Tham nhũng và quản lý tài chính yếu kém là nguyên nhân đằng sau tình trạng cơ sở hạ tầng yếu kém gây khó khăn cho Libya trong nhiều thập kỷ, nhưng các chế độ kế nhiệm đều có tội, và chính cơ quan đầu tư quân sự đã xà xẻo cơ sở hạ tầng công cộng của Libya ở phía đông, phá hủy nó để buôn lậu và bán lấy tiền".