Tiến sĩ Alan Phan nói về những thách thức khi Việt Nam gia nhập TPP

Tiến sĩ Alan Phan- chuyên gia kinh tế hàng đầu tại Mỹ nhận định trong cuộc trả lời PV Báo NTNN từ Washington ngày 1.8, ngay sau khi đàm phán Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) kết thúc mà chưa đạt được sự đồng thuận. TS Alan Phan đánh giá:

Gia nhập TPP ngoài những thuận lợi thì những người nông dân cũng ít nhiều sẽ bị ảnh hưởng.       Ảnh:  L.H.T

- Đây là một hiệp định phức tạp, chứa nhiều hệ quả lại liên quan đến 12 quốc gia thì luôn có những bất ngờ và bất tiện. Tuy nhiên, tôi nghĩ là TPP sẽ được ký kết trong vài tháng tới vì tất cả các đoàn tham gia đàm phán đều có ý định tiến tới.

Có ý kiến cho rằng, TPP là “con bài” chính trị của Mỹ, nên người cần sốt sắng hơn cả ở đây là Mỹ. Đó cũng là lý do, các nước tham gia đàm phán lần này trở nên cứng rắn hơn và vì thế TPP không dễ dàng đạt được thoả thuận. Dưới góc nhìn của chuyên gia, ông có nghĩ như vậy không?

- Dù chủ yếu là hiệp định kinh tế, nhưng TPP lại mang nhiều sắc thái và mục tiêu chính trị. Với Mỹ, ngoài việc đem lại lợi ích cho giới tư bản toàn cầu, TPP còn là một vũ khí địa chính trị để khẳng định chính sách “xoay trục” của Mỹ sang châu Á-Thái Bình Dương. Thực ra, sự tham gia của Việt Nam dựa trên căn bản cốt lõi này khi được mời. Quyền lợi kinh tế của Mỹ đối với Việt Nam gần như không đáng kể. Đây là cơ hội kinh tế cho Việt Nam và các nước nhỏ khác. Tôi cho rằng, rồi các bên đàm phán sẽ nhượng bộ nhau, dù đôi khi tỏ vẻ khó khăn.

Thưa TS, đối với Việt Nam nói riêng, những cái lợi và hại khi tham gia TPP là gì?

- Có thể điểm qua như thế này: Những cái lợi từ TPP là Việt Nam sẽ mở rộng thị trường xuất khẩu qua nhiều quốc gia thành viên, tạo hiệu ứng tăng trưởng mạnh mẽ cho GDP và thu nhập cá nhân (dựa trên GDP); lượng FDI và FII (đầu tư trực tiếp và gián tiếp của nước ngoài) sẽ gia tăng vì theo TPP, hàng rào thuế quan, bản quyền trí tuệ và thao túng tỷ giá... sẽ giảm thiểu tối đa. Ngoài ra, khi đầu tư nhà máy vào Việt Nam, những dự án FDI từ Trung Quốc hay Hàn Quốc sẽ hưởng lợi từ thị trường của các quốc gia thành viên. Cũng trong khung cảnh tích cực đó, kiều hối (một thành tố vô cùng quan trọng cho ngân sách) sẽ “tát nước theo mưa”. Ngoài ra, khi kinh tế phát triển và hội nhập sâu, nhu cầu lao động sẽ lên cao hơn và cấp chuyên viên sẽ hăng hái trau luyện kỹ năng thêm để tăng thu nhập.

Với chuẩn mực mới về cạnh tranh quốc tế, có thể sản phẩm và dịch vụ của các doanh nghiệp Việt sẽ được cải thiện về chất lượng, công nghệ và thương hiệu. Tuy nhiên, những cái lợi trên cũng đi kèm với vài thực tế hơi chua chát và  những cái hại mà TPP sẽ gây ra cho nền kinh tế: Hiện nay, 72% tổng lượng xuất khẩu của Việt Nam là từ các doanh nghiệp FDI. Tôi không tìm ra dữ liệu là phần chia lại cho lao động và thuế lợi tức của Việt Nam được bao nhiêu phần trăm? Tôi đoán là dưới 5% vì giá nhân công quá rẻ, gia công những phân khúc sản xuất nhỏ là chính, rồi Chính phủ lại miễn trừ nhiều loại thuế với giá khuyến mãi cho đất đai hạ tầng. Như tình trạng đã xảy ra cho Trung Quốc, khi những điều kiện kiếm tiền của nhà đầu tư ngoại kém đi (giá nhân công, thuế, luật, giá đất... lên cao), họ sẽ đi tìm những nơi chốn khác.

Thứ hai, kỹ năng chuyên viên và chất lượng sản phẩm có tăng nhưng sức cạnh tranh của doanh nghiệp nội địa rất yếu. Như học trò mẫu giáo được khuyến khích để bắt kịp sinh viên đại học.

Với TPP, chúng ta không kiếm được nhiều ở các thị trường Âu-Mỹ-Nhật, nhưng thị trường nội địa phải được rộng mở để hàng ngoại tự do xâm nhập. Khi sản phẩm Việt bị giá rẻ của hàng Trung Quốc, Thai Lan cạnh tranh từ phía thấp, còn lại bị đè bẹp bởi chất lượng của hàng Âu, Mỹ, Nhật... ở phía trên; thì lợi thế cạnh tranh càng ngày càng thu hẹp cho mọi doanh nghiệp Việt.

Đáng quan tâm nhất là lĩnh vực nông nghiệp sẽ lúng túng với bộ máy hành chính nông thôn, phí thuế ngất ngưởng cao rồi lối canh tác cổ truyền manh mún, nông dân Việt sẽ chịu gánh nặng khủng của TPP.

Trong khi đó, với dòng tiền mới từ FDI và kiều hối, quyền lợi và quyền lực của nhóm nhỏ siêu giàu sẽ gia tăng mạnh mẽ. Nhóm này không những kiểm soát mọi hoạt động huyết mạch như tài chính ngân hàng chứng khoán mà còn tạo ra các chính sách hỗ trợ đắc lực cho những dự án BDS, xây dựng hạ tầng, khai thác khoáng sản...

Như ông nói, nông nghiệp là lĩnh vực đáng ngại khi tham gia TPP, và thực tế cũng cho thấy, không chỉ có nông dân, ngay cả những người quản lý, kinh doanh nông nghiệp ở Việt Nam hiện nay cũng không hiểu biết đầy đủ về TPP. Vậy điều gì sẽ xảy ra thưa ông?- Khó khăn chính sẽ là lợi thế cạnh tranh mà giới nông nghiệp Việt Nam chưa đủ khả năng công nghệ, tài chính và tiếp thị khi đối đầu trực tiếp với thế giới, ngay cả trên sân nhà. Tôi nghĩ phải mất ít nhất là 10 năm, dưới một cơ chế tự do và thị trường, để nông dân Việt có thể bắt kịp (theo kinh nghiệm Thái Lan). Trong trường hợp Chính phủ can thiệp bằng những biện pháp hành chính và thuế phí phi lý thì tiến trình này có thể mất 30 năm.

Xin cảm ơn ông!