Triển lãm dành cho các liệt sĩ Trường Sơn và câu chuyện của những số phận

Chủ dự án độc đáo này là hoạ sĩ (HS) Trần Nhật Thăng, con trai đạo diễn, NSND Trần Văn Thủy.

Từ 1 – 7.4, tại Nghĩa trang Trường Sơn (NTTS) diễn ra lễ cung nghinh Phật ngọc Phật hoàng Trần Nhân Tông (1258 - 1308). Bức tượng đá khổng lồ hơn 4 tấn đặt tại NTTS và lễ cầu siêu cho các liệt sĩ (LS) tổ chức tại đây. Cách TP Đông Hà (tỉnh lỵ) Quảng Trị 20km, NTTS - Nghĩa trang lớn nhất Việt Nam nơi có 1 vạn mộ LS, đánh dấu một triển lãm (TL) chưa từng có.

Trần Nhật Thăng chuẩn bị tranh đi Quảng Trị. Ảnh: Nguyễn Đình Toán

Trong vòng quay lợi, danh và nếp nghĩ thông thường, mọi TL, trưng bày xưa nay đều dành cho khán giả, công chúng, người đang sống. Hình như chưa ai nghĩ và muốn làm sự kiện nghệ thuật nào chỉ cho người khuất. NTTS, nghĩa trang lớn nhất Việt Nam, nơi nhà thơ Nguyễn Hữu Quý viết bài thơ ấn tượng Khát vọng Trường Sơn (giải Nhì, không có nhất, cuộc thi thơ t/c VNQĐ 1996).

NTTS là biểu tượng dâng biến thiêng liêng của thế hệ thanh niên lao vào tuyến lửa, nguyện hy sinh tuổi xuân, cuộc đời mình. "Mười nghìn trận sốt bạc rừng nguyên sinh/ Mười nghìn chiếc gậy của thời đôi mươi/ Mười nghìn nếp nhăn hằn lên trước tuổi / Mười nghìn vết đau, mười nghìn vòng trắng / Mười nghìn mái tóc bị phát quang dần".Một sô s HS tham gia sự kiện này còn có lý do riêng của đời mình.

HS Trần Nhật Thăng đến Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm hôm 15.3, trình bày dự án với Cục trưởng. HS Vi Kiến Thành ủng hộ và nhanh chóng cho gửi công văn tới Sở VH, TT& DL Quảng Trị và ông đã tặng 2 tranh vẽ phố cổ Hà Nội và phong cảnh nông thôn sáng 1.4.

Giám đốc Sở Nguyễn Hữu Thắng tiếp nhận, bất ngờ và hoan nghênh. Ban tổ chức Lễ cầu siêu và Lãnh đạo NTTS đồng ý. Thăng cấp tập gọi điện, thông báo trên web:www.soi.com.vn mời đồng nghiệp cả nước đến sát lúc đi. Anh tiếp tục nhận tranh sát phút khởi hành, công việc làm bo tranh chưa kịp xong, vào Quảng Trị làm tiếp.

"Mười nghìn cái tên đêm đêm mẹ nhắc / Mười nghìn giấc mơ của mẹ chờ ta / Mười nghìn con đò thương về bến đợi / Mười nghìn hạt giống chưa về phù sa". Âm - Dương không ranh giới. Chàng lính tăng 40 năm trước - HS Lê Trí Dũng (1949) gửi tranh đầu tiên, 4 bức (50 x 70cm), Cánh rừng dioxin, Nữ du kích Cửa Việt, Chân dung người lính (mũ tai bèo chụp lên ba lô bên khẩu AK) với dòng chữ "Cầu chúc linh hồn đồng đội siêu thoát", Sen quê nhà, dùng chì, than, bút dạ.

Nhập ngũ tháng 1.1972, ông chiến đấu tại mặt trận Quảng Trị, ở Cửa Việt, bị mảnh bom vào đầu gối phải. Di chứng chiến tranh vẫn làm ông nhức nhối, thêm bệnh dạ dày, ù tai. HS Lê Trí Dũng nói: "Khi chiến đấu và hy sinh, anh em đâu tiếc máu, tiếc tính mạng; thì lúc này tôi tiếc gì tranh".

HS Quách Đông Phương (1961) có cha là LS Quách Đông Thạch (1929 - 1968), hy sinh tại Củ Chi, gần chục năm trước anh mới đưa được hài cốt cha về Hà Nội. Phương góp 1 tranh bột màu khổ 50 x 80cm. Cục phó Cục MT, NA & TL Đoàn Thị Thu Hương (1961) rất tâm đắc với ý tưởng của Thăng.

Bà nhận định: "Người ta làm nhiều thứ cho người sống, chưa ai sáng tác cho một TL phục vụ liệt sĩ. Đây là cơ hội để chúng tôi tỏ lòng kính trọng và tưởng nhớ. Một cuộc hội tụ đầy giá trị nhân văn. Tặng hết tranh cho LS, là chất của nghệ sĩ đích thực. Đúng vậy, đâu phải cái gì cũng nhìn qua lăng kính bạc tiền, cơm áo". HS Thu Hương đóng góp 4 bức acrylic trên giấy, cùng Lê Thị Minh Tâm (vẽ sen) là 2 nữ HS của sự kiện này.

HS Hoàng Phượng Vỹ (1962) vẽ mực nho, tác phẩm Người đàn bà buồn, Phong cảnh Trùng Khánh ngay sau khi biết tin và anh đích thân đem tận nhà HS Trần Nhật Trăng ở 52 Hàng Bún gửi tranh.HS Hoàng Đình Tài 1 tranh,HS múa rối Lê Đình Nguyên 3 tranh.HS Trần Lê Nam (1962) gửi tranh sáng 5/4, với câu chuyện cha con anh la người lính.Cha anh, LS Trần Văn Trận (1929-1970) nhập ngũ năm 1944, hy sinh tại Campuchia.Năm 2002,Quân đội mới tìm thấy hài cốt của LS và gia đình đưa về quê nhà.Bản thân ông Nam đã tham gia quân tình nguyện đánh Pôn Pốt,từ 1979-1983.Anh làm tranh dán bằng giấy vàng mã gửi tặng LS Trường Sơn.

NĐK Trần Hoàng Cơ làm tượng giấy xong 1/4. NĐK Đặng Đức Thành là Phật tử, gửi tranh vẽ mây.NĐK Nguyễn Tuấn làm tượng khổng lồ, sẽ chở vào Quảng Trị bằng xe tải. Giảng viên mỹ thuật: HS Đỗ Minh Tâm, GS Đặng Quý Khoa (80 tuổi), thầy Thúy, người dạy Thăng môn Họa tại Nhà Thiếu nhi quận Ba Đình. NĐK Mỹ Dantortter gửi tranh, lại có cụ ông 96 tuổi, hưởng ứng nhiệt tình. KTS Đỗ Trọng Hưng, KTS Đặng Phương Việt góp 2 tranh.

Sinh tại Hà Nội 1979, định cư từ 1989 tại TP. HCM, HS Nguyễn Sơn coi việc góp tác phẩm là nén hương tri ân các LS nơi anh chưa từng đến. Sơn làm tranh cắt giấy (giấc bạc, đen), một sáng tác "khác hẳn lối vẽ thông thường, vì những người cõi - âm" đặc biệt. Anh còn vận động bạn bè thế hệ 7X, 8X, 9X góp sức bằng tranh phấn màu, acrylic, sắp đặt, gửi tham gia từ 28.3. HS Nguyễn Xuân Tiệp góp 2 tranh màu nước trên giấy vx sen, hoa mặt trời.

Nhà thư pháp Bùi Hạnh Cẩn (SN 1919) không ''thua'' lớp trẻ.Chiều 28.3 nhiếp ảnh gia Nguyễn Đình Toán đến tận nhà Thăng chụp tranh va chiều 5.4 ông gửi tặng LS 2 ảnh đen trắng đặc biệt: các nhân vật trong ảnh đã mất, trừ tác giả.Đó là ảnh lão nghệ sĩ nhiếp ảnh Võ An Ninh đeo máy ảnh đứng bên hồ Gươm năm 1994; ông Toán cùng thi sĩ Hoàng Cầm gặp nhà thơ Nguyễn Lương Ngọc và nhà văn Hoà Vang đi bộ xuyên Việt năm 1993, chụp tại thành cổ Quảng Trị.Các nhà nhiếp ảnh :Trần Việt Đức ( 4 ảnh đen trắng), Xuân Trường, Na Sơn( mỗi người 2 ảnh màu) gửi tác phẩm rát sớm.

2 HS Thái Bình: Văn Lợi, Trung Dũng; 3 HS Hưng Yên: Thái Cơ, Ngọc Phước, Việt Trung; HS Thanh Hoá: Hoàng Linh đã gửi tranh bột màu. HS Đặng Tiến (Hải Phòng) biết tin sát ngày, vẽ kịp thời 1 bức trong khi đồng hương Đinh Quân (1964) góp 2 tranh 60 x 80cm, arcylic trên giấy, vẽ Phật .

Đinh Quân tâm sự : "Tôi đi bộ đội từ 1982 - 1985, đóng quân ở Hà Nội. Anh trai tôi đã chiến đấu ở mặt trận Tây Nam. Dự án này rất đáng trân trọng và duy trì. Vẽ Phật, tôi mong muốn cầu cho các linh hồn LS được thanh thản". Đồng cảm với Đinh Quân và các HS muốn cầu siêu cho LS, Trần Nhật Thăng vẽ 3 bức tranh sen bằng chất liệu acrylic trên giấy khổ A1.

Sen là loài hoa có tính Phật giáo như lời cầu cho các LS mãi yên nghỉ và trở về trong sự nhớ thương của quê hương thân thuộc, của người ruột thịt và nhân dân. Trần Nhật Thăng đã hỏi ý kiến thượng tọa Thích Minh Thành - trụ trì chùa Nhạn Tháp, Hưng Yên, GS Nguyễn Huệ Chi, nhà sử học Dương Trung Quốc về việc triển lãm và "hoá" tranh gửi LS. Tất cả đều tán thành, khích lệ.

Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, hóa tranh là cách liên lạc hiệu nghiệm nhất khi muốn gửi tặng các LS. Không bưu điện nào chuyển được quà cho người đã khuất, ngoài việc hóa để gửi. Thượng tọa Thích Quảng Thiện, Phó ban Trị sự Tỉnh hội Phật giáo Quảng Trị, một trong các nhân vật chủ chốt của Lễ cầu siêu cho các LS, đã xem giờ tốt cho đoàn khởi hành.

Tự bỏ tiền túi, lúc đầu, Trần Nhật Thăng tính đi tàu hỏa, vợ và 2 người bạn thân đi cùng. Sau, anh thuê ô tô 16 chỗ (thuê lái xe), 22 giờ tối 5.4 xuất phát tại Hà Nội. Vợ chồng Thăng gửi 2 con gái lớn cho ông bà nội, bé út 15 tháng gửi bà ngoại. Bạn bè đồng hành góp sức: HS Phạm Trần Quân (1974) và vợ, em trai Phạm Trần Nguyên (1977, HLV Phó ĐT Karatedo quốc gia, HLV Đội tuyển Karatedo quân đội).

HS Nguyễn Minh Hiếu cao 1m95 nhận phần treo tranh co HS Lê Thị Minh Tâm phụ giúp. Phạm Trần Nguyên sẽ mặc quân phục tại NTTS. Họ mang theo tranh, búa, kìm, đinh, dây thép và 2 cây đàn guitare.Các phụ nữ cùng Hoàng Lê Thùy Chi (1980) - vợ Thăng, sẽ lo mâm lễ đầy đủ như truyền thống xin phép các LS. Tranh được làm bo đen, trắng, buộc lụa trắng, treo lên các thân cây tại khu chính NTTS. Chiều 6.4 tranh treo xong là khai mạc luôn. Họ sẽ có một đêm đáng nhớ khi đốt lửa và hát tại NTTS, những bài ca cách mạng, tác phẩm nổi tiếng thời chống Mỹ. Em vợ Thăng, phóng viên ảnh Hoàng Giang Huy (báo Lao động) lo chụp ảnh, quay phim.

Một vạn người xem của một vạn liệt sĩ và hơn thế, là hàng triệu trái tim rung động tinh thần hội ngộ đồng cảm. Đây là sự kiện chấn động của MTVN.

17h chiều 7.4, đa số tranh của TL được hoá, một số HS gửi từ 2 tác phẩm trở lên,sẽ để lại 1 bức sẽ tặng cho NTTS để NT gửi tham gia TL Về miền ký ức tại cầu Hiền Lương ngày 30.4 tới, rồi về phòng Trưng bày của NTTS - một NT đầu tiên trên đất nước hình chữ S có sáng tác mỹ thuật 2013 dành cho LS. Đã đến lúc, nghệ sĩ cần dành tâm huyết nhiều hơn cho LS, để nơi an nghỉ của họ - các nghĩa trang ấm áp hơn bằng những tác phẩm chan chứa ân tình.

Vi Thùy Linh