Tuần tra áp sát Đá Chữ Thập là chiến thuật khôn khéo của Mỹ

Ngày 10.5.2016 Mỹ đã phái tàu khu trục USS William P. Lawrence để tiến hành tuần tra tự do hàng hải lần 3 trên Biển Đông. Trước đó giới chức Mỹ kỳ vọng cuộc tuần tra này trong vài tuần qua bởi cuộc tuần tra gần đây nhất được tiến hành hơn 3 tháng trước đó và một quan chức quốc phòng cũng hé lộ Mỹ cam kết sẽ tiến hành 2 cuộc tuần tra mỗi quý.

Theo các báo cáo, Mỹ đã thay đổi lịch tuần tra lần này vào tháng trước mà không đưa ra lý do, và như vậy cuộc tuần tra lần này xem ra đã bị trễ.

Tuy nhiên, lần tuần tra lần này đã khiến nhiều nhà quan sát bất ngờ khi nhằm vào bãi Chữ Thập. Bởi hai lần tuần tra trước được coi là tuần tra tự do hàng hải vì các cuộc tuần tra đều áp sát trực tiếp các thực thể địa lý thuộc vùng lãnh hải theo quy định của Công ước về Luật biển (UNCLOS). Cuộc tuần tra đầu tiên của Mỹ tiến hành gần bãi Xubi ngập nước khi thủy triều lên, còn lần 2 áp sát gần đảo Tri Tôn. Cả hai lần tuần tra các tàu Mỹ đều áp sát mà không tiến hành tập trận quân sự nào.

Tàu khu trục USS William P. Lawrence của Mỹ. Ảnh: National Interest

Cũng giống như hai cuộc tuần tra lần trước, lần tuần tra áp sát Đá Chữ Thập do tàu khu trục USS William P. Lawrence đảm nhiệm là nhằm tuần tra tự do hàng hải trong phạm vi 12 hải lý. Bãi này thuộc chủ quyền của Việt Nam. Ngay lập tức, Trung Quốc đã phái 2 máy bay chiến đấu J-11 và một máy bay cảnh báo Y-8, một tàu khu trục và 2 tàu hộ tống khác để đối phó.

Một số chuyên gia, vốn đang tìm kiếm những tín hiệu mạnh hơn để chứng minh cho quyết tâm của Mỹ trên Biển Đông, kỳ vọng rằng sau 2 cuộc tuần tra đầu tiên, thì Mỹ sẽ nhắm vào bãi Vành Khăn cho thấy Mỹ sẽ không công nhận các đảo nhân tạo-do Bắc Kinh bồi đắp phi pháp trên các bãi ngập nước-là các đảo tự nhiên.

Đá Vành Khăn được cho là bãi ngập nước, điều này có nghĩa là vùng an toàn quanh bãi này chỉ là quanh phạm vi khu vực có giới hạn 500m, thay vì một vùng bao quanh tới 12 hải lý. Mặc dù Bắc Kinh đã bồi đắp 5 triệu mét vuông diện tích để làm một đường băng và một cảng trên Đá Vành Khăn, thì UNCLOS quy định rõ rằng, các đảo và bãi đá phải được hình thành một cách tự nhiên. Do vậy, Mỹ vẫn có quyền hợp pháp tiến hành các hoạt động quân sự bình thường trong khu vực 12 hải lý của Đá Vành Khăn. Điều này cho thấy Mỹ vẫn sẽ không thay đổi các hoạt động tuần tra nhằm đáp trả việc bồi đắp đảo trái phép của Trung Quốc.

Điều này dẫn đến một câu hỏi trọng yếu đối với các chuyên gia, những người muốn tìm hiểu khâu ra quyết định của Mỹ: tại sao giới chức Mỹ lại chọn Đá Chữ Thập thay vì Đá Vành Khăn? Có 2 giả thuyết chính, và cả 2 đều có thể giải thích tại sao chính quyền Mỹ một lần nữa lại tránh.

Giả thuyết thứ nhất, một số chuyên gia lập luận rằng Nhà Trắng đơn giản là ngại rủi ro và kiên quyết tránh bất kỳ cuộc khủng hoảng tiềm năng nào với Bắc Kinh trong năm cuối cùng của nhiệm kỳ của Tổng thống Obama. Theo các chuyên gia này, Nhà Trắng muốn có các cuộc tuần tra mà không gây leo thang căng thẳng và vì vậy né đã tránh Đá Vành Khăn. Còn bãi Xubi thì chính quyền Obama đã phái tàu tuần tra trước đó rồi, nơi có một trong số 3 đường băng do Trung Quốc bồi đắp xây dựng phi pháp tại quần đảo Trường Sa. Nên tuần tra Đá Chữ Thập, nơi có một đường băng phi pháp của Trung Quốc, là lựa chọn logic tiếp theo nếu loại trừ Đá Vành Khăn ra.

Giả thuyết thứ hai là Nhà Trắng có thể chờ đợi để tuần tra trong phạm vi 12 hải lý của Đá Vành Khăn cho đến khi Tòa trọng tài đưa ra quyết định cuối cùng cho vụ kiện mà Philippines kiện Trung Quốc. Tòa trọng tài có thể sẽ ra phán quyết rằng bãi Vành Khăn là bãi ngập nước, hơn là đảo hoặc bãi đá. Điều này sẽ khiến Trung Quốc gặp khó hơn nhiều khi tuyên bố tuần tra của Mỹ áp sát Đá Vành Khăn là hành động khiêu khích.

Do vậy, một số lãnh đạo Mỹ có thể cho rằng việc trì hoãn tuần tra áp sát Đá Vành Khăn cho đến khi có phán quyết của Tòa trọng tài được đưa ra. Điều này đảm bảo rằng Washington đứng về phía luật pháp quốc tế và tạo cho Mỹ một cơ hội để thực thi quyết định của Tòa trọng tài.

Sẽ là hợp lý cho chính quyền Obama chờ đợi cho đến sau khi Tòa ra phán quyết để sau đó mới tiến hành tuần tra áp sát Đá Vành Khăn, bởi Nhà Trắng muốn tránh bị hiểu nhầm là Mỹ không sẵn sàng chấp nhận rủi ro để thực thi duy trì trật tự (trên biển) hiện nay. Điều quan trọng là Mỹ tiếp tục thực thi cam kết sẽ tiến hành các cuộc tuần tra thường kỳ trên Biển Đông. Do vậy các cuộc tuần tra đơn lẻ sẽ không trở thành các cuộc tranh cãi chính trị. Tương tự như các cuộc tuần tra lãnh hải và không phận quốc tế, Mỹ có thể sẽ dễ dàng hơn khi tiến hành các cuộc tuần tra mà không bị xem là các quyết định có động cơ chính trị.

Các cuộc tuần tra thường xuyên của Mỹ đồng thời đóng vai trò quan trọng bởi nếu Washington không thách thức các tuyên bố chủ quyền bất hợp pháp của Bắc Kinh, thì làm sao các nước nhỏ trong khu vực có thể tiến hành.