Tuyệt kỹ săn mật ong rừng siêu độc đáo của người ARem

Thợ săn ong “siêu phàm”

Sống giữa vùng lõi Vườn quốc gia Phong Nha -  Kẻ Bàng nên việc phát nương làm rẫy đối với người ARem (một nhóm của dân tộc Chứt) là rất hạn chế. Cuộc sống của họ chủ yếu dựa vào việc nhận bảo vệ rừng di sản đổi lấy gạo ăn và  nghề săn mật ong rừng.

Thắt cây rừng và trèo lên cây để lên lấy mật ong.  Ảnh: P.P

Ở xã Tân Trạch, mỗi người đàn ông ARem đều được coi là một thợ săn ong siêu hạng, nhưng “siêu phàm” nhất phải kể đến Đinh Rầu - một già làng uy tín của người ARem. Sau nhiều lần thuyết phục, cuối cùng chúng tôi cũng được già làng Đinh Rầu cho đi theo trong một chuyến luồn rừng săn mật ong đầy kỳ thú giữa rừng Phong Nha - Kẻ Bàng. Đinh Rầu năm nay đã ngoài 70 tuổi, dáng người nhỏ thó nhưng ông vẫn rất nhanh nhẹn, khỏe khoắn như một con thú hoang giữa đại ngàn. Đặc biệt, già làng Đinh Rầu còn là người lưu giữ được các phương thức bảo vệ bí truyền của người A Rem. Đi với ông không lo đau ốm, không lo thú dữ tấn công, vì ông biết hàng ngàn cây thuốc quý trong rừng, biết thủ thuật “thổi” để chữa bệnh và thuật “hấp hơi” để ngăn thú dữ không thể tấn công con người.

Theo già làng Đinh Rầu, mùa săn mật ong rừng của người ARem thường kéo dài từ tháng 3 đến tháng 7 âm lịch hàng năm. Bây giờ đang là tháng 7, nghĩa là đã vào cuối mùa săn mật ong rừng của người ARem. Đồ nghề mà ông Đinh Rầu mang theo là chiếc gùi đựng một ít vật dụng cần thiết mang sau lưng; một con dao đi rừng mang bên người và nắm cơm muối bữa trưa cho mọi người. “Hôm nay có cán bộ báo đi theo nên miềng chỉ đi trong ngày, chứ mọi khi phải chuẩn bị thêm nhiều thức ăn để đi nhiều ngày tìm ong rừng” -  già Đinh Rầu nói.

Những tầng ong mật người A Rem vừa lấy được. Ảnh: P.P

Già làng Đinh Rầu dẫn chúng tôi xuyên rừng đi về một con suối lớn. Ông bảo đây là Rục Cà Roòng, nơi ngày xưa người ARem đã từng sống trong các hang đá trước khi về định cư ở bản như bây giờ. Già làng Đinh Rầu giải thích: “Muốn biết con ong hắn làm tổ ở đâu, người thợ săn ong phải bắt đầu từ những khe nước. Ở đó, những con ong thợ sẽ ra lấy nước, thợ săn ong sẽ theo dấu những con ong đó mà tìm ra tổ ong. Đây là công việc quan trọng nhất, quyết định thành bại những chuyến đi lấy mật của người thợ săn mà người ARem gọi là “vèn ong”, tức là cách tìm tổ ong”.

Theo già làng Đinh Rầu, con ong rất khôn, khi lấy nước xong không bay thẳng về tổ mà nó sẽ bay vòng vèo để đánh lạc hướng “kẻ thù”. Có con lấy nước xong, quay đầu chui vô bụi, chờ một lát mới chui ra bay thật cao về tổ, đây là ong già đầy kinh nghiệm. Ngược lại, ong mới ra ràng (ong tơ), thường bay chậm, nhưng lại la cà đâu đó một lát rồi mới chịu về nhà.

Chúng tôi  đi men theo con suối Rục Cà Roòng, đến một đoạn suối có bờ cát mịn, nước chảy êm, thoáng có mấy chú ong bay xẹt xuống lấy nước, ông Rầu bảo chúng tôi dừng lại nghỉ, còn mình thì thoăn thoắt leo tót lên một cây cao độ 10m ngay bờ suối. Những chú ong mật lấy nước xong bay lên cao, Đinh Rầu định thần nhìn theo. Con ong bay theo vòng xoáy ốc, lên cao quá ngọn cây rồi dong thẳng. Đinh Rầu tụt xuống gốc, bảo chúng tôi, tổ ong ở hướng tây nam, cách đó chừng 1km theo đường chim bay. Chúng tôi theo chân Đinh Rầu, vén cây xuyên rừng mà đi.

Đúng như Đinh Rầu nói, cách con suối chừng 1km, một tổ ong mật to tướng treo lơ lửng trên một cành cây săng lẻ cao hơn 20m. Thế nhưng, đến bên gốc cây, Đinh Rầu lại lắc đầu. Chúng tôi nghĩ chắc ông Đinh Rầu nhìn cây quá cao, khó lấy mật trên tổ, nhưng ông bảo, tổ ong này đã có chủ. “Thằng Đinh Khinh đã tìm được nó trước rồi, đã đánh dấu ở cội cơn (cây) rồi, e hắn mắc chi mà chưa lấy đó” – Đinh Rầu nói.

Theo già làng Đinh Rầu, có một quy tắc bất thành văn là khi một người đã nhìn thấy tổ ong nhưng chưa khai thác, vì tổ ong đang nhỏ chưa có mật, hoặc bận việc gì khác thì người đó chỉ cần đánh dấu ở gốc cây. Những người ARem đi sau khi nhìn thấy gốc cây đã được đánh dấu sẽ tự biết tổ ong đó đã có chủ sở hữu và không khai thác nữa. Nếu khai thác sẽ bị cho là ăn trộm, dù rằng cái cây đó nằm giữa rừng hoang và với người ARem, họ không bao giờ làm việc đó vì đó là cấm kỵ, là nguyên tắc sống truyền đời của người ARem…

Kỹ nghệ lấy mật “thót tim”

Chúng tôi phải trở lại dòng suối, lại phải thực hiện các bước như nêu trên, cuối cùng già làng Đinh Rầu cũng phát hiện  một tổ ong mới khá lớn đóng trên cây lội cao gần 30m, cách dòng suối 1,5km.

Lần này tổ ong vẫn chưa có ai đánh dấu. Phát hiện ra tổ ong, ông Đinh Rầu thoăn thoắt đi lấy dây rừng,  sau đó cứ khoảng 1m ông buộc một nút vào thân cây (người ARem gọi là đày), buộc từ cội cây cho đến tổ ong. Đây chính là cái thang để người thợ leo lên đánh mật. Theo Đinh Rầu, có nhiều tổ ong đóng ở trên cây cao, phải làm từ 30 - 40 đày mới tới tổ. Làm xong đày, Đinh Rầu lại đi tìm nhánh cây khô, quấn lá rừng tươi quanh bên ngoài để đốt lên không ra lửa mà ra khói, gọi là “trái khói”. Xong, Đinh Rầu vai mang theo cái gùi (để đựng mật), tay cầm trái khói chậm rãi leo lên cây.

Gần đến nơi, Đinh Rầu mới thong thả nổi lửa châm “trái khói”, huơ huơ về phía tổ ong. Cả người ông Đinh Rầu và tổ ong bị một làn khói trắng bao bọc. “Say” khói, đàn ong rời tổ, bay ra dày đặc. Lúc này tổ ong hiện ra màu vàng rực và sực nức mùi hương quyến rũ của mật. Đinh Rầu cẩn thận lấy dao cắt từng mảng tầng ong đầy mật, nhộng cho vào gùi. Ông không cắt hết cả tổ mà chừa lại ¼ tổ ong và giải thích: “Để lại như rứa để đàn ong vẫn còn có nhộng, có mật để tiếp tục sinh sôi, không bỏ rừng này mà bay đi, để sang năm người ARem vẫn còn cái mật ong để lấy. Đó cũng là cách mà người ARem bảo tồn ong trong tự nhiên…”.

Theo ông Đinh Rầu, lấy mật ong ở trên cây với người ARem chỉ là công việc dễ dàng. Có những đàn ong lấy những hốc đá cao trên lèn làm tổ nhưng người ARem vẫn có thể đàng hoàng lấy được. Gặp những tổ ong như thế sẽ phải leo lên đỉnh lèn, từ đó dùng dây rừng bện thành dây đu tụt xuống, đu dây vào lấy mật.

Săn mật ong rừng thì người dân vùng núi dọc dãy Trường Sơn nơi nào cũng làm. Nhưng có lẽ cái cách lấy mật ong đến tuyệt kỹ như người ARem quả thật rất hiếm.