Vì sao nhiều thị trường "ngán" gạo Việt Nam?

Đâu là trăn trở lớn nhất của GS về sản xuất, tiêu thụ lúa gạo ở ĐBSCL nói riêng và Việt Nam nói chung?

- Cho tới nay, khi mà việc hội nhập thế giới đã rất gần thì trong nước, người nông dân Việt Nam vẫn còn loay hoay trước những vấn đề cũ rích như trồng cây gì, nuôi con gì, bán ở đâu… Thời gian gần đây, tại các vùng sản xuất nông nghiệp trọng điểm như ĐBSCL, đồng bằng sông Hồng…, một số chuỗi liên kết bắt đầu hình thành.

Tuy nhiên, các DN trong chuỗi mới chỉ dừng lại ở khâu cung cấp sản phẩm đầu vào như giống, thuốc trừ sâu… cho nông dân mà chưa thực hiện việc đảm bảo đầu ra, những sản phẩm nông nghiệp hoàn chỉnh.

Thương lái thu gom lúa từ nhiều hộ khác nhau ở huyện Châu Thành (Long An), dẫn đến tình trạng gạo chế biến ra lẫn lộn nhiều giống, không thể kiểm soát được. Ảnh: T.H

Một trăn trở lớn khác về lúa gạo ở ĐBSCL là việc sản xuất chạy theo năng suất, đưa ra mục tiêu sản lượng năm sau phải cao hơn năm trước của cơ quan chức năng và cố gắng để đạt có thành tích này.

Có điểm khác biệt lớn nào giữa sản xuất lúa gạo của Việt Nam và các nước trong khu vực, thưa GS? 

- Các nước trong vùng như Thái Lan, Campuchia, Myanmar đều sản xuất lúa một vụ duy nhất trong năm, trong khi Việt Nam liên tục thâm canh 2-3 vụ. Giống lúa các nước trồng nhiều vẫn là gạo thơm, giống lúa đặc sản, dài ngày, năng suất có thể không cao nhưng chất lượng tốt.

Trong khi đó, tại Việt Nam, để đáp ứng yêu cầu năng suất, sản lượng năm sau cao hơn năm trước của cơ quan chức năng, các giống lúa lại ngắn ngày, năng suất cao nhưng chất lượng không cao lại được ưu tiên.

Ngoài ra, các nước  đều có bộ tiêu chuẩn quốc gia về sản phẩm gạo. Ví dụ như Myanmar, nước này mới đẩy mạnh sản xuất gạo thời gian gần đây nhưng năm 2014 đã xuất khẩu được hơn 100.000 tấn gạo thơm cho EU, dự kiến năm nay sẽ cung ứng 200.000 tấn gạo cho EU. Myanmar đặc biệt chú trọng giống gạo thơm Lone Thwal Hmwe và Paw San, là giống địa phương lâu đời của Myanmar. Đây là giống lúa dài ngày, khi sản xuất nông dân không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, canh tác theo hình thức quảng canh nên có độ an toàn cao tương tự như gạo hữu cơ. Chính loại gạo này đã làm nên thương hiệu gạo Myanmar, giá bán sang EU hơn 900 USD/tấn.

Ngược lại, tại Việt Nam, cái vòng luẩn quẩn giữa DN, cơ quan chức năng và nông dân vẫn cứ xoay lòng vòng nhiều năm qua. Trong sản xuất, nông dân họ thấy trồng loại lúa nào có lợi thì họ trồng, trồng lúa thơm vừa khó chăm sóc, năng suất không cao, khi bán thì thương lái, DN cũng chỉ mua nhỉnh hơn tí so với lúa IR50404 thì làm sao họ chấp nhận được! Còn về phần DN, khi gạo sản xuất ra khó bán, chất lượng thấp, giá rẻ… lại đi đổ lỗi là do nông dân trồng lúa thơm ít, nhưng lại không bắt tay hỗ trợ nông dân từ khi gieo sạ, xuống giống, không đầu tư xây dựng vùng nguyên liệu…

Vậy, theo GS, lúa gạo Việt Nam cần thay đổi gì để phát triển?

- Việt Nam cần xác định một vài giống lúa theo chuẩn quốc gia rồi công bố tiêu chuẩn, từ đó mới tính đến chuyện hướng dẫn nông dân sản xuất theo quy trình kỹ thuật tiến bộ, cho ra những sản phẩm đạt chất lượng cao như VietGAP, GlobalGAP... Ngay tại ĐBSCL hiện có rất nhiều giống lúa tốt, chất lượng cao, kháng bệnh tốt... Vấn đề là phải có chiến lược xây dựng, quảng bá thương hiệu gạo trong nước và thế giới.

Bên cạnh đó, cũng cần xây dựng tiêu chuẩn chất lượng quốc gia đối với mặt hàng gạo, muốn bán ra thị trường trong nước và xuất khẩu phải có chứng nhận kiểm phẩm về chất lượng, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật…

Trong sản xuất lúa gạo, cũng như các mặt hàng khác, quan trọng nhất là đưa ra chiến lược kinh doanh đúng đắn. Như ở Campuchia, họ có chiến lược xuất khẩu gạo rất thuyết phục, DN nào muốn xuất khẩu gạo phải đảm bảo các tiêu chuẩn về sản phẩm của quốc gia thì mới được tham gia. Có như vậy, cả sản xuất và tiêu thụ mới bền vững được.

Xin cảm ơn GS!