Hạt ươi quý hiếm thế nào mà cứ đến mùa ươi bay ở miền Trung dân lại lũ lượt kéo vô rừng săn lùng?

Mùa ươi bay

Thông thường mùa ươi bắt đầu từ tháng 6 đến mùa mưa xuống nhưng không phải năm nào ươi cũng cho quả. 

Già làng Đinh Ké, xã vùng cao Sơn Nham (huyện Sơn Hà, tỉnh Quảng Ngãi) cho biết: “Quá trình ủ hoa ra trái của ươi lâu lắm, khoảng 4-7 năm cây ươi mới cho quả một lần. Quả ươi này rất quý nên người ta săn lùng dữ lắm. Cả đời mình sống mà chưa tới chục lần chứng kiến ươi có trái đâu. 

Lâu nay, người Sơn Nham vẫn trông đến mùa ươi bay để đeo gùi vào rừng nhặt về ăn. Người dân ở đây rất thích ăn trái ươi nên họ chỉ nhặt trái mà không bao giờ chặt cây. Những hạt ươi bay đủ độ chín, ăn vừa ngon vừa bổ. Ăn mùa này phải giữ cho mùa sau nữa. Nhưng, giờ thì...”, già làng ngập ngừng tâm sự.

Hiện tại đang mùa cao điểm thu hoạch ươi ở vùng núi các tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi nên giá quả ươi lúc cao điểm lên đến 240.000 đồng/kg. Giá cao như vậy khiến hàng ngàn lượt người cơm đùm gạo bới không quản nguy nan xông vào rừng thẳm.

Già Đinh Tà Keo năm nay gần 80 tuổi nói: “Năm nay ươi bay nhiều. Đây là lần ươi được mùa nhất trong 20 năm qua. Nhà của già có 3 người con thì cả vợ chồng con cái đều vào rừng nhặt ươi. Chỉ cần đi gần một tuần là kiếm được cả chục triệu đồng, hơn cả một mùa làm lúa. Cái rẫy để làm sau, phải vào rừng lượm ươi đã, chậm chân là hết mất”.

Còn Đinh Nghia (xã Sơn Bao) khoe: “Cách đây gần một tuần, vợ chồng mình và đứa con lượm ươi 3 ngày được hơn 20 kg, bán được gần 5 triệu đồng. Chậm là người khác lượm mất. Phải đi 1-2 chuyến nữa mới hết mùa. Bỏ rẫy lúa cũng được, nhặt ươi có tiền hơn...”.

Chính vì tâm lý ấy nên những ngày qua đã có hàng ngàn lượt người dân đổ xô về các khu rừng ở các xã Sơn Kỳ, Sơn Thượng, Sơn Bao, Sơn Nham (huyện Sơn Hà), hay các huyện Nam Trà My, Phước Sơn của tỉnh Quảng Nam để nhặt ươi lấy hạt bán cho thương lái.

Tại huyện miền núi Phước Sơn (Quảng Nam) những ngày vừa qua có rất nhiều người dân đến từ nhiều địa phương khác vào các khu rừng để lấy hạt ươi. Mỗi chuyến đi lấy ươi thường tổ chức thành một nhóm 5-7 người, kéo dài khoảng vài ngày, hiện tại đang vào chính vụ nên mỗi chuyến đi có thể thu được khoảng vài chục kg tới cả tạ ươi.

Ươi được mùa, được giá cũng kéo theo một đội quân thương lái đông đảo. Chỉ cần ra đến cửa rừng là đã có người đón mua. 

Nhóm của chị Đinh Nghĩa (Tây Trà, Quảng Ngãi) gồm 3 người vừa bước ra khỏi cửa rừng với 2 bao ươi nặng trĩu đã có người tới trả ngay 10 triệu đồng. 

Ươi được đội quân thương lái mua, sau đó bán lại cho các đầu nậu khác. Các chợ ươi tự phát từ đây cũng hình thành. Giá ươi tươi bán ngay tại cửa rừng dao động khoảng 180.000 đồng/kg, tính ra một tuần mỗi nhóm may mắn có thể kiếm được trên 20 triệu đồng.

Thế nhưng, để có thể thu mua ươi, cuộc tranh giành mua bán ở ngay tại cửa rừng cũng khá rộn ràng. 

Bà T., một trong những đầu nậu mua bán trái ươi tại Tây Trà (Quảng Ngãi) cho biết: “Tuần trước, việc mua bán ươi diễn ra khá tấp nập. Một ngày, các đại lý tại chợ này mua được cả tạ trái ươi. Mỗi bao khoảng 50 kg thì người đi buôn cầm chắc lãi 2 triệu đồng. Các đại lý lớn mua lại, chuyển đi các thành phố lớn bán với giá dao động khoảng 200 ngàn đồng/kg. Lãi nhiều nên họ giành nhau mua dữ lắm”.

Náo động rừng già

Tại huyện Phước Sơn (tỉnh Quảng Nam), anh Hồ Văn Don (46 tuổi, xã Phước Đức, Phước Sơn), một người dân B’hnoong thường đi nhặt ươi bay tại khu vực giáp ranh Vườn quốc gia Sông Thanh cho biết, thời điểm này mỗi ngày có nhiều nhóm người từ các nơi đến, mang theo dụng cụ để khai thác. 

Điều đáng nói là họ không chỉ nhặt hạt ươi, mà còn đốn hạ cây ươi để lấy hạt. 

“Mỗi ngày có nhóm hạ vài cây ươi còn sống xuống để lấy hạt, bất kể hạt ươi xanh hay chín cũng đều bị gom tất. Giá ươi cao mang lại nguồn lợi lớn nên họ bất chấp tất cả, khiến nhiều cây gỗ quý cũng bị ngã theo. Sau khi vặt hết trái, cây ươi bị bỏ nằm héo khô cùng với nhiều cây khác, “ươi tặc” lại tiếp tục tìm cây mới. Cứ thế, rừng ươi bị tiêu diệt gần như toàn bộ” anh Don cho biết.

Một người dân khi đi nhặt hạt ươi cũng tâm sự rằng, nghề đi ươi này cũng nhiều gian khổ lắm, sống trên rừng thiếu thốn lại nhiều tai họa rình rập. 

Nhiều lúc đi gặp rắn, bò cạp núi, muỗi, mòng, vắt... cắn. Nguy hiểm hơn là khi cây bị cưa ngã kéo theo nhiều cây khác đổ xuống, nếu bị cây đập trúng người thì khó giữ được tính mạng.

Nếu lực lượng chức năng không tuần tra kiểm soát thường xuyên, số lượng ươi rừng sẽ bị đốn hạ bởi những đối tượng săn ươi sẽ ngày một nhiều thêm. “Một cây chỉ cần có vài ký ươi cũng bị chặt không thương tiếc”, một người dân cho biết.

Nhiều năm qua tình trạng chặt hạ ươi lấy hạt diễn ra thường xuyên vào mùa ươi. Một cây ươi bị chặt kéo theo một khoảnh rừng quanh nó cũng tan nát vì cây ngã đập hoặc bị chặt ngã hẳn để lấy ươi. 

Mới đây, trung tuần tháng 6-2021, trạm bảo vệ rừng Phước Xuân (huyện Phước Sơn) đã phát hiện một số đối tượng lén lút vào tiểu khu 625 thuộc xã Phước Xuân chặt hạ cây ươi. Đối tượng này khai nhận chặt cây ươi nhằm thu lượm hạt. 

Ban Quản lý Khu Bảo tồn thiên nhiên Sông Thanh đã có công văn yêu cầu các tổ bảo vệ rừng trực thuộc tiến hành rà soát, thống kê những khu vực phân bố cây ươi trong lâm phận để có biện pháp bảo vệ, đồng thời tăng cường công tác tuần tra, kiểm tra, bảo vệ nhằm kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý tình trạng khai thác ươi trái phép.

Ông Huỳnh Đức Vũ - Phó Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm huyện Phước Sơn (tỉnh Quảng Nam) cho biết, thời gian qua địa phương đã thành lập các tổ và phân thành nhiều nhóm nhỏ để tham gia công tác quản lý, bảo vệ. Các tổ được phân công thường xuyên vào rừng để giám sát, truy quét việc chặt phá cây ươi và các loại cây khác; một tổ khác làm nhiệm vụ chốt chặn tại các cửa ngõ ra vào các thôn.

Bên cạnh đó, Vườn quốc gia Sông Thanh cũng tăng cường công tác phối hợp với các xã tổ chức tuyên truyền, vận động người dân tham gia bảo vệ cây ươi; giúp người dân thấy rõ tầm quan trọng và giá trị kinh tế mang lại của cây ươi để từ đó có sự đồng thuận trong công tác bảo vệ.

Cơ quan chức năng cũng như chính quyền địa phương huyện Phước Sơn đã hướng dẫn người dân cách thức thu lượm hạt ươi bay, điền đầy đủ thông tin trên phiếu đăng ký thu lượm hạt ươi nghiêm cấm người dân thu hái hạt ươi xanh, nghiêm cấm đưa dụng cụ, phương tiện vào rừng đặc dụng để khai thác, chặt hạ cây ươi.

 Ông Vũ cũng lo ngại thương lái mua cả quả ươi non với giá cao khiến người dân vào rừng thu hoạch theo kiểu triệt hạ cây. Huyện đã ban hành văn bản nghiêm cấm mọi hành vi khai thác, vận chuyển, mua bán, tiêu thụ trái phép nhằm ngăn chặn tình trạng xâm hại tài nguyên rừng.

Một già làng ở xã Phước Xuân khi nghe tin có nhiều cây ươi vừa bị đốn hạ vừa qua đã buồn buồn nói: “Ngày xưa, cha ông mình cũng đi làm cái hạt ươi nhưng chỉ chờ nó chín, rụng xuống rồi lượm đem về thôi, không ai dám đốn ngã cả cây đâu. Mà giờ thì người ta đốn cả cây rồi. Mùa sau làm gì còn trái nữa”.

Những rừng ươi bị chặt hạ sẽ rất khó để phục hồi và nhiều năm sau nữa có thể chẳng còn mấy cây ươi tồn tại được để người đời biết đến mùa ươi bay, hay những hạt ươi làm thức uống và là vị thuốc trong Đông y nữa.