Vĩnh Long: Loài cá quý hiếm đẹp như tiên, nhưng sao cái tên nghe lại bị giật mình thon thót

Miền Tây vốn nổi tiếng là vùng đất có nhiều loài cá đặc sản ngon không đâu sánh bằng. Trong đó, không thể không kể đến cá cóc – loài cá ngay từ cái tên đã gợi sự tò mò, thú vị; nhưng khi thưởng thức rồi, thực khách mới biết món ăn nổi tiếng này cũng bình dân, chân chất như chính tính cách người dân bản xứ.

Cá cóc cùng loài với cá chép, thường sống ở vực sâu, nước xoáy, trụ cầu, bến phà thuộc sông Tiền, sông Hậu như đoạn Mỹ Thuận (Vĩnh Long), Cái Bè (Tiền Giang), Cái Côn (Sóc Trăng)... Những ngư dân giàu kinh nghiệm cho biết, cá cóc thường sống theo đàn. Sau mùa nước nổi, cá cóc mẹ sẽ bơi ngược về Biển Hồ đẻ trứng. Đây được coi là thời điểm bắt cá dễ nhất bằng cách thả lưới chìm hoặc giăng câu tận đáy sông.

Gọi là cá “cậu ông trời”, nhưng cá cóc cũng có tên gọi mĩ miều khác là “mỹ ngư” bởi dáng vẻ đẹp đẽ của nó. Các nhà khoa học giải thích, sở dĩ có tên cá cóc là do đọc trại ra từ cách đặt tên của người Campuchia. Còn người dân bản xứ thì cho rằng, tên gọi của loài cá này xuất phát từ tiếng kêu “cóc cóc, cóc… ” liên tục của nó mỗi khi bị bắt. Dù có nhiều cách cắt nghĩa khác nhau, nhưng nhìn chung, loài cá này không hề liên quan đến loài cóc như nhiều người lầm tưởng.

Đây là loại cá có dáng dấp hình thoi kéo dài, trên lưng có kỳ nhọn và bén như răng cưa. Vì vậy, khi dân chài đánh dính cá cóc, cá có thể quẫy mạnh làm rách lưới mà thoát thân. Có hai cách bắt phổ biến để bắt được cá cóc là giăng câu ngầm và thả lưới chìm. Câu ngầm là cách đặt mỗi đường câu chừng trăm lưỡi câu loại trung, mỗi lưỡi móc vào đuôi một con tép còn sống thả sát đáy sông. Vào lúc nước lên, con mồi sẽ bơi lội tung tăng để dụ cá cắn câu. Giăng lưới chìm tuy không nhạy bằng giăng câu, nhưng bù lại cá mắc lưới rất ít khi bị sẩy mất.

Cá cóc được chế biến thành rất nhiều món ngon như: cá cóc kho nước dừa, cá cóc nấu canh chua cơm mẻ hoặc trái giác, cá cóc nướng muối ớt, cá cóc chiên tươi... Ở Vĩnh Long, thực khách rất ưa dùng món cá cóc kho nước dừa ăn với các loại rau ăn sống và xoài bằm.

Kho cá cóc hay nấu canh chua cũng là một nghệ thuật mang đậm tính cách dân dã mà thắm đượm nghĩa tình của người miền Tây. Để có món cá cóc kho nước dừa ngon, đủ vị thì khi chế biến cá phải còn sống, được làm sạch, ướp gia vị muối, đường, bột ngọt, tiêu, gốc hành tươi giã nhuyễn...

Người có kinh nghiệm chế biến cá cóc sẽ bắc nồi nước dừa xiêm tươi pha nước mắm ngon lên bếp lửa than hồng, khi nước sôi mới để cá vào. Khi kho, người ta chỉ để nước ngập vừa mình cá. Cá được trải đều không chồng lên nhau, thêm ít gia vị sao cho vừa miệng.

Món cá cóc ngon thì con cá phải còn nguyên vẩy, nếu không sẽ mất đi vị đặc trưng. Khi kho lửa để nhỏ, chỉ liu riu. Nước sôi một lát thì trở bề cá cho thấm. Mỡ cá hòa vào nước cá kho toát lên mùi thơm thanh thoát. Quan trọng hơn, vảy cá sẽ nở bung ra, giòn sừn sựt... Cá cóc kho nước dừa ngon nhất là khúc đầu vì vừa có thịt, có mỡ bụng lại vừa có mắt cá, xương sụn đầu.

Cá cóc kho mà thiếu đĩa rau ăn kèm thì kể ra cũng thật phí món ăn. Rau ăn kèm gồm các loại rau ăn sống như cải xanh, diếp cá, xà lách, bông điên điển, dưa leo,… nhưng hợp nhất vẫn là dưa giá và xoài hường bằm sợi. Các loại rau ăn kèm có rất nhiều vitamin và men tiêu hóa, ăn mát, giải nhiệt, rất tốt cho cơ thể. Cá cóc kho nước dừa mà ăn cùng gạo thơm Nàng Hương thì ăn không biết no.

Tương tự, đầu cá cóc nấu canh chua cơm mẻ, me chua hay trái giác – một loại dây leo bờ rào có vị chua đượm như quả sấu ở ngoài Bắc - rất ngon. Đầu hay phần đuôi cá cóc nấu chua với rau muống đồng, dọc mùng, thêm vị ngò gai, ngò om là đã trở thành món canh “số một”.

Ở các nhà hàng, quán ăn, người ta “biến thể” nồi canh chua thành lẩu cá cóc, dùng kèm bông súng, so đũa hay bông điên điển mùa nước nổi. Ngoài ra, cá cóc nướng muối ớt sả cũng có vị thơm ngọt chân phương, dân dã hấp dẫn không kém.

Trước đây cá cóc có rất nhiều. Nhưng do bị săn bắt vô độ nên dẫn đến món ăn tưởng chừng dân dã cũng trở thành món đặc sản quý mà không dễ gì có được dịp thưởng thức khi đến với vùng sông nước Nam Bộ. Nhiều người lo ngại “cậu ông trời” vùng sông nước có nguy cơ tuyệt chủng.