Vụ nghiệm thu 18 đề tài khoa học mỗi ngày tại Viện Hàn lâm KHXH: Bộ GDĐT nói gì?

Chấn chỉnh Học viện Khoa học xã hội và Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam

Mới đây, Thanh tra Chính phủ vừa công khai kết luận thanh tra công tác quản lý tài chính, tài sản công, thực hiện các dự án đầu tư, tổ chức hợp tác nghiên cứu, đào tạo, liên kết đào tạo cấp bằng thạc sĩ, tiến sĩ giai đoạn 2015 - 2019 của Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam (Viện Hàn lâm KHXH) khiến nhiều người... giật mình.

Theo báo cáo của thanh tra Chính phủ, có 3 đơn vị tổ chức hội đồng nghiệm thu nhiều đề tài khoa học cấp cơ sở trong cùng một ngày, chưa hợp lý, dẫn đến chất lượng công tác nghiệm thu không đảm bảo.

Cụ thể, tại Viện Nghiên cứu châu Âu, chỉ một hội đồng nghiệm thu 14 đề tài vào ngày 7/12/2015, 18 đề tài vào ngày 6/12/2016, 18 đề tài vào ngày 12/12/2017, 16 đề tài vào ngày 5/12/2018, 15 đề tài vào ngày 25/11/2019. 

Viện Ngôn ngữ học nghiệm thu 26 đề tài vào ngày 26/12/2016 (6 hội đồng), 13 đề tài vào ngày 17/12/2018 (2 hội đồng), 22 đề tài vào ngày 19/11/2019 (2 hội đồng), Viện Sử học nghiệm thu 7 đề tài trong buổi chiều 13/11/2019, 11 đề tài trong ngày 15/11/2019 (2 hội đồng).

Liên quan đến vấn đề này, ngày 8/5, trao đổi với PV Dân Việt, bà Nguyễn Thu Thuỷ, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GDĐT) cho biết, thông báo Kết luận thanh tra của Thanh tra Chính phủ về công tác quản lý tài chính, tài sản công, thực hiện các dự án đầu tư; tổ chức hợp tác nghiên cứu, đào tạo, liên kết đào tạo, cấp bằng thạc sĩ, tiến sĩ giai đoạn 2015-2019 của Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam gồm rất nhiều nội dung. 

Liên quan đến đào tạo trình độ thạc sĩ, trình độ tiến sĩ, theo bà Thuỷ, thông báo đã chỉ ra: "Công tác tuyển sinh, đào tạo, quản lý đào tạo từ năm 2017 đến nay cơ bản thực hiện theo các quy định của Nhà nước" và "Trước năm 2017, công tác đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ còn nhiều khuyết điểm, sai phạm (từ năm 2017 đến nay đã cơ bản được khắc phục)". Tuy nhiên, Thanh tra Chính phủ vẫn kiến nghị: "Yêu cầu Học viện Khoa học xã hội bổ sung đầy đủ quy trình đào tạo". 

"Về vấn đề này, năm 2021, Bộ GDĐT đã ban hành Quy chế tuyển sinh và đào tạo trình độ thạc sĩ kèm theo Thông tư số 23/2021/TT-BGDĐT ngày 30/8/2021 và Quy chế tuyển sinh và đào tạo trình độ tiến sĩ kèm theo Thông tư số 18/2021/TT-BGDĐT ngày 28/6/2021. Các cơ sở đào tạo trình độ thạc sĩ, tiến sĩ nói chung và Học viện Khoa học xã hội nói riêng có trách nhiệm xây dựng quy chế, quy trình đào tạo căn cứ vào 2 văn bản hướng dẫn này, đồng thời đảm bảo các yêu cầu tối thiểu quy định tại các quy chế.

Từ năm 2017 đến nay, Học viện Khoa học xã hội đã được thanh tra, kiểm tra bởi 3 cơ quan chức năng: Bộ GDĐT, Kiểm toán nhà nước và Thanh tra Chính phủ; do vậy, công tác tuyển sinh và đào tạo của Học viện thường xuyên được chỉ đạo, chấn chỉnh theo hướng đảm bảo đúng quy định và ngày càng cải tiến chất lượng. Bộ GDĐT sẽ tiếp tục rà soát, chấn chỉnh, làm việc trực tiếp với Học viện Khoa học xã hội và Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam để làm rõ các nội dung liên quan", bà Thuỷ thông tin.

Bên cạnh đó, theo bà Thủy, song song với việc thanh tra, kiểm tra của các cơ quan chức năng, Bộ GDĐT vẫn triển khai thực hiện chức năng quản lý nhà nước và cùng các bên liên quan giám sát việc thực hiện và giải trình của các cơ sở giáo dục đại học. Bộ GDĐT luôn đánh giá cao quá trình giám sát, phản ánh và phản biện của xã hội, của cộng đồng khoa học.

Bộ GD-ĐT sẽ thẩm định lại các luận án có phản ánh

Về vấn đề mạng xã hội, báo chí những ngày gần đây xôn xao chia sẻ về những tên đề tài luận án tiến sĩ mà nếu chỉ đọc tên sẽ không thấy được hàm lượng khoa học hay ý nghĩa về mặt thực tiễn. Có ý kiến cho rằng rất nhiều câu hỏi lại đặt ra về chất lượng chuyên môn của các luận án tiến sĩ?

Về việc này, bà Thuỷ cho hay, Bộ GDĐT luôn hướng tới hoàn thiện hệ thống văn bản chính sách nhằm bảo đảm chất lượng đào tạo, tăng cường sự minh bạch, gia tăng vai trò giám sát của các bên liên quan trong quá trình đào tạo tiến sĩ trên tinh thần thực hiện tự chủ đại học và nâng cao trách nhiệm giải trình của các cơ sở đào tạo, đặc biệt là đội ngũ giảng viên, nhà khoa học theo Luật Giáo dục đại học và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đại học. Đặc biệt, Bộ GDĐT đánh giá rất cao vai trò phản biện, giám sát của cộng đồng khoa học đối với chất lượng các luận án tiến sĩ.

"Theo quy định tại Quy chế đào tạo tiến sĩ của Bộ GDĐT[1], yêu cầu đối với luận án tiến sĩ phải là báo cáo tổng hợp kết quả học tập và nghiên cứu của nghiên cứu sinh, thể hiện nghiên cứu sinh có khả năng độc lập nghiên cứu, sáng tạo tri thức mới có giá trị làm gia tăng tri thức khoa học của lĩnh vực nghiên cứu hoặc đề xuất những ý tưởng, giải pháp mới giải quyết những vấn đề đang đặt ra ở lĩnh vực nghiên cứu trong những hoàn cảnh thực tiễn cụ thể", bà Thuỷ nói.

Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học cũng nhấn mạnh, việc đánh giá luận án phải tuân thủ quy trình 3 bước như sau: đánh giá luận án ở đơn vị chuyên môn, gửi lấy ý kiến nhận xét đối với luận án của phản biện độc lập và bảo vệ luận án tại Hội đồng cấp trường, viện. Người phản biện luận án là những nhà khoa học, chuyên gia ở Việt Nam hoặc ở nước ngoài (ít nhất có người không công tác tại cơ sở đào tạo), có kinh nghiệm nghiên cứu khoa học và chuyên môn phù hợp với đề tài nghiên cứu của luận án. 

Thành viên Hội đồng đánh giá luận án phải là những nhà khoa học có tiêu chuẩn như người hướng dẫn, trong đó Chủ tịch Hội đồng phải là giáo sư hoặc phó giáo sư ngành phù hợp với chuyên môn của đề tài luận án. Yêu cầu phải công bố kết quả nghiên cứu của đề tài luận án trên các tạp chí, sách chuyên môn tham khảo, hội nghị khoa học ở trong hoặc ngoài nước; đăng tải thông tin buổi bảo vệ luận án, nội dung toàn văn luận án trên trang thông tin của Bộ GDĐT, của các cơ sở đào tạo trước và sau khi bảo vệ luận án đã bổ sung thêm một kênh công khai, minh bạch hóa thông tin để tiếp nhận sự phản hồi, phản biện của xã hội và của những ai quan tâm đến đề tài luận án. 

Ngoài ra, theo bà Thuỷ quy chế còn quy định Bộ GDĐT sẽ tổ chức thẩm định nội dung một số luận án tiến sĩ khi có phản ánh, khiếu nại hoặc tố cáo hay theo yêu cầu của công tác quản lý, kiểm tra và giám sát. Đối với việc tổ chức thực hiện, quy chế của Bộ GDĐT quy định các cơ sở đào tạo phải có trách nhiệm xây dựng, ban hành và tổ chức thực hiện quy định riêng của cơ sở đào tạo trên cơ sở cụ thể hóa những quy định của Bộ GDĐT với yêu cầu ngang bằng hoặc cao hơn nhưng không được trái với những quy định của Bộ GDĐT. 

"Như vậy, quy định về việc đánh giá chất lượng luận án, hàm lượng khoa học của từng luận án là minh bạch, rõ ràng và trước hết là trách nhiệm của cơ sở đào tạo, của người hướng dẫn, của đơn vị chuyên môn và của các nhà khoa học tham gia vào các bước đánh giá luận án, trong đó vai trò của người hướng dẫn là quan trọng nhất. Việc này cũng gắn liền với uy tín của người hướng dẫn, của hội đồng đánh giá và của cơ sở đào tạo. 

Những quy định này cũng đặt ra yêu cầu cho các cơ sở đào tạo, người hướng dẫn khoa học, những nhà khoa học được tin tưởng giao trọng trách cầm cân nảy mực phản biện luận án… phải luôn đề cao đạo đức khoa học, nghiêm minh, trung thực, khách quan, không nể nang dễ dãi trong quá trình đào tạo và đánh giá để nâng cao chất lượng đầu ra của sản phẩm được đào tạo; nâng cao nhận thức về việc minh bạch thông tin, giữ gìn uy tín về chất lượng chuyên môn chính là đảm bảo cho sự phát triển bền vững của mỗi cơ sở đào tạo tiến sĩ. 

Với những luận án có phản ánh và có ý kiến của dư luận, Bộ GDĐT sẽ tiến hành thẩm định theo đúng quy chế hiện hành", bà Thuỷ chia sẻ.

Dù chưa có sự đánh giá cụ thể về nội dung của các luận án đang được lan truyền, song qua đây có thể thấy, việc đảm bảo chất lượng đào tạo tiến sĩ vẫn còn là vấn đề đáng bàn. 

Về việc này, theo bà Thuỷ, về mặt hệ thống, Bộ GDĐT thực hiện chức năng quản lý nhà nước về giáo dục đại học và thực hiện vai trò giám sát, thanh tra, kiểm tra. Bộ GDĐT luôn yêu cầu các cơ sở đào tạo chủ động và thực hiện trách nhiệm giải trình trong quá trình đào tạo; đồng thời, đề nghị các bên liên quan và toàn xã hội tiếp tục tăng cường giám sát, phản ánh, tư vấn… nhằm tăng cường chất lượng đào tạo các trình độ của giáo dục đại học, trong đó có đào tạo tiến sĩ.

Đối với việc đào tạo tiến sĩ, là bậc học cao nhất trong hệ thống, là đào tạo nhân lực có trình độ cao, vì vậy các cơ sở đào tạo phải tập trung: Nâng cao chất lượng, không chạy theo số lượng. Thứ 2, chú trọng đến việc công khai minh bạch quy trình lựa chọn và giao đề tài luận án cho nghiên cứu sinh. 

"Trên thực tế, việc đánh giá luận án không chỉ ở tên đề tài mà còn ở nội dung và giá trị khoa học và giá trị thực tiễn của luận án được cộng đồng khoa học trong lĩnh vực nghiên cứu đó chấp nhận. Tuy nhiên, các hội đồng xét duyệt và người hướng dẫn cần nghiêm túc, nghiêm minh, không duyệt những tên đề tài có phạm vi quá hẹp, không đủ tầm của một luận án tiến sĩ, gây dư luận xã hội như đang được lan truyền, đặc biệt là đối với những luận án thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và quản lý", bà Thuỷ cho hay.

Thứ 3, triển khai thực hiện khung trình độ quốc gia của Việt Nam, Bộ GDĐT đã xây dựng và ban hành chuẩn chương trình đào tạo các trình độ của GDĐH, trong đó cốt lõi của cấu trúc và nội dung chương trình đào tạo tiến sĩ là nghiên cứu khoa học và luận án tiến sĩ với khối lượng học tập chiếm đến 80%. 

Chương trình đào tạo của các cơ sở đào tạo tiến sĩ phải tuân thủ chuẩn này và đáp ứng chuẩn đầu ra bậc 8 theo Khung trình độ quốc gia của Việt Nam. Đây là một trong những căn cứ để người hướng dẫn xem xét đồng ý cho phép nghiên cứu sinh được nộp luận án để thực hiện các bước đánh giá tiếp theo, đồng thời thành viên các hội đồng phải bám sát các yêu cầu này khi đánh giá luận án tiến sĩ.

Thứ 4, nâng cao tự chủ và trách nhiệm giải trình trong chuyên môn học thuật, tiếp tục tăng cường minh bạch thông tin về quy trình đào tạo tiến sĩ để tranh thủ tiếp nhận và tổng hợp các phản biện xã hội và phản hồi của các bên liên quan về chất lượng đào tạo tiến sĩ, khai thác triệt để lợi thế của công nghệ thông tin trong rà soát việc sao chép luận văn, luận án và thực hiện tốt liêm chính khoa học;

Thứ 5, nâng cao nhận thức và vai trò giám sát, phản biện của cộng đồng khoa học trong đánh giá luận án tiến sĩ, giữ gìn đạo đức khoa học, tránh việc nể nang, dễ dãi để bảo đảm giá trị khoa học của từng luận án, góp phần gia tăng tri thức khoa học của lĩnh vực nghiên cứu hoặc đề xuất những ý tưởng, giải pháp mới giải quyết những vấn đề đang đặt ra ở lĩnh vực nghiên cứu trong những hoàn cảnh thực tiễn cụ thể.