Báu vật ở làng cổ

Ông Vũ Văn Thân giới thiệu ngôi nhà cổ của mình.

Nhà trong làng cũng đeo số

Chưa vào đến Cự Đà (xã Cự Khê, huyện Thanh Oai), chúng tôi đã được thỏa nhãn trầm trồ những ngôi nhà ngói 5 gian mang hồn quê mộc mạc được gắn biển đánh số ở thôn Khúc Thuỷ. Theo chỉ dẫn của người dân, tôi tìm đến nhà ông Trịnh Thế Sủng - chủ nhân của ngôi nhà cổ gần 300 năm còn lưu giữ vẹn nguyên nếp cũ đến tận bây giờ.

Chính quyền địa phương đang làm hồ sơ đề nghị công nhận Cự Đà là làng cổ. Nếu được công nhận thì chúng tôi mới có thể bảo vệ được tốt hơn những di sản của làng.

Ông Vũ Văn Thân

Chiếc cổng gạch được đánh số 148 dẫn chúng tôi vào ngôi nhà ngói 5 gian với 35 cột gỗ xoan được chạm khắc hoa văn tinh xảo. Chủ nhân của ngôi nhà đi vắng nhưng chúng tôi vẫn không thể rời chân đi ngay được trước vẻ đẹp ẩn chứa nhiều trầm tích văn hóa của ngôi nhà cổ quý giá này.

Người hàng xóm của ông Sủng chạy sang vồn vã: "Nhà cổ ở làng chúng tôi nhiều lắm. Các anh có đi hết ngày cũng không ngắm hết được đâu". Khi tôi hỏi về sự tồn tại của những tấm biển số nhà thì người nông dân thật thà gãi đầu gãi tai: "Tôi năm nay đã hơn 40 tuổi rồi nhưng thực sự cũng không biết nhà mình được đánh số tự bao giờ. Chỉ biết là những tấm biển đó đã tồn tại trước cả khi tôi sinh ra".

Trả lời cho những thắc mắc của chúng tôi, ông Vũ Văn Thân (77 tuổi), Phó ban bảo vệ di tích làng Cự Đà, cho biết: "Làng Cự Đà chúng tôi bắt đầu đánh số nhà từ những năm 34 - 35 của thế kỉ trước. Thời điểm đó, khi thị xã Hà Đông còn chưa có điện thì Cự Đà đã đèn điện sáng choang và gắn biển số nhà!". Theo ông Thân thì làng mình có được sự văn minh như vậy là nhờ cụ Vũ Tư Đường khởi xướng.

Cổng làng cổ Cự Đà.

Cha cụ Tư Đường vốn là nhà buôn, ra Hà Nội sinh sống lập nghiệp từ thời trai trẻ. Cụ Tư Đường sinh trưởng ở đất Hà Thành, có học chút ít chữ nho, sau chuyển sang học chữ Pháp. Cụ là người thông minh, hoạt bát và khéo léo. Vào khoảng năm 1910 - 1920, cụ nổi danh làm ăn táo bạo.

Cụ vay tiền của hãng địa ốc Pháp Crédit Foncier de l'Indochine xây dựng một dãy nhà đến 20 căn ở phố Bờ Sông gần Bến Nứa và chân cầu Doumer (Long Biên) để cho thuê kiếm lãi. Sau khi có vốn, cụ xoay sang mua một đoàn xe ca vài chục chiếc chạy tuyến đường Hà Nội - Sơn Tây - Trung Hà.

Đi nhiều biết nhiều, nhận thấy việc đánh biển số nhà của người Pháp rất văn minh trong quản lý hành chính nên cụ về bàn với làng học theo. Những nhà được đánh số phải được làng chứng nhận là đất chính chủ. Biển bằng sắt, to hơn bàn tay, trên dập nổi chữ số và sơn bóng như men sứ.

Báu vật nhà cổ

Nói đến những ngôi nhà cổ trong làng, ông Thân cho biết: "Căn cứ vào các gia phả cổ và tư liệu sử học, khảo cổ thì Cự Đà là một làng cổ đã được thành lập cách nay khoảng 450 năm. Hiện nay, theo thống kê, làng còn khoảng 50 ngôi nhà có niên đại trên 100 năm tuổi. Ngôi nhà cao tuổi nhất còn lại đến giờ có tuổi thọ trên 200 năm.

Một số ngôi nhà có niên đại cao hơn đã bị phá đi để xây nhà cao tầng. Đó là một mất mát lớn của làng chúng tôi về văn hóa". Theo giới thiệu của gia chủ thì ngôi nhà ông đang ở cũng đã có niên đại hơn 100 năm. Khi các con ông mở xưởng làm miến, ông chỉ đồng ý cho xây dựng thêm dãy nhà gạch đổ trần bê tông phía ngoài để phơi miến còn những nếp nhà cũ ông cha để lại thì phải giữ nguyên vẹn, không được phá bỏ.

Lý giải cho việc nhiều ngôi nhà cổ của Cự Đà còn lưu giữ được đến tận giờ, ông Thân nhớ lại: "Những ngôi nhà cổ đồ sộ, hoành tráng ở Cự Đà ngày xưa đều của các gia đình thương nhân đi buôn bán ở Hà Nội và khắp các tỉnh thành lớn trong cả nước.

Phải đi làm ăn xa, họ thường nhờ người quen ở làng đến ở và trông coi giúp nhà cửa. Đến thời kỳ cải cách ruộng đất, một số ngôi nhà được thu hồi rồi phân cho nông dân, một số ngôi nhà thì được chủ cũ sang nhượng lại cho người ở làng để chuyển đi nơi khác. Nhờ đó, làng mới giữ được nhiều nếp nhà cổ quý giá như hiện nay".

Tuy nhiên, ông Thân cũng không giấu được nỗi lo lắng hiển hiện trong đôi mắt già nua: "Trước đây các ngõ trong làng đều có cổng cái và cánh cửa gỗ lim. Xóm nào cũng có cổng trong cổng ngoài nghiêm ngặt. Buổi đêm cứ 9 giờ là đóng cổng, có trương tuần canh gác.

Từ khi người làng có nghề làm miến, người ta phá đi nhiều cổng cái để xe ô tô có thể vào lấy hàng. Cả làng giờ chỉ còn vài cái cổng như những kỷ niệm hiếm hoi. Nhiều ngôi nhà cổ bị phá bỏ để xây xưởng sản xuất, xây nhà cao tầng”.

Nguyễn Thắng