Bí mật về các chiến binh nước ngoài chiến đấu trên chiến trường Ukraine

Hôm 2/2/2023, cựu Thủy quân lục chiến Mỹ Peter Reed đã thiệt mạng ở Ukraine khi đang sơ tán dân thường ở thành phố tiền tuyến Bakhmut. 2 ngày sau, hôm 4/2, thi thể của hai tình nguyện viên người Anh, Christopher Perry và Andrew Bagshaw, được trao trả như một phần của thỏa thuận trao đổi tù nhân với lực lượng Nga. Cái chết của họ đánh dấu những thương vong mới nhất của phương Tây ở Ukraine một năm sau khi lực lượng Nga mở chiến dịch quân sự đặc biệt tại nước này.

Các chiến binh nước ngoài đã đổ xô đến Ukraine kể từ đợt can thiệp quân sự đầu tiên của Nga vào năm 2014. Nhưng khi chiến sự bùng phát năm 2022, số lượng chiến binh tìm đường đến Ukraine đã tăng vọt. Ngày 27/2/2022, sau khi Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy kêu gọi người nước ngoài tham gia Quân đoàn Phòng thủ Quốc tế Ukraine, khoảng 20.000 tình nguyện viên từ hơn 50 quốc gia đã đến Kiev trong hai tuần.

Nhiều người đã đến đất nước này vì lý do ý thức hệ. Trái ngược với sự vỡ mộng mà nhiều cựu chiến binh phương Tây cảm thấy sau các chuyến công tác chiến đấu ở Afghanistan và Iraq, niềm tin rằng họ sẽ giúp “xoa dịu đau khổ cho Ukraine” và sẽ bảo vệ nền dân chủ đã là động lực mạnh mẽ đưa hàng nghìn tình nguyện viên đến Kiev.

Tuy nhiên, đại đa số chiến binh nước ngoài đã về nước trước mùa hè năm 2022 vì nhiều lý do. Một số thiếu kinh nghiệm cần thiết và bị buộc tội là "khách du lịch chiến tranh" thay vì cống hiến cho việc bảo vệ Ukraine. Những người lính phương Tây tình nguyện cũng thấy mình hoạt động mà không có sự hỗ trợ mạnh mẽ của không quân và các lợi thế công nghệ quan trọng khác như các  nhóm chiến binh ở Trung Đông được hưởng.

Rào cản ngôn ngữ thường khiến các chiến binh nước ngoài không thể giao tiếp rõ ràng với các đối tác Ukraine. Các cáo buộc về tội phạm, cả ở quê hương của họ cũng như ở Ukraine, cũng đã xảy ra với một số tình nguyện viên nước ngoài.

Hầu hết các ước tính cho rằng có khoảng 1.000 đến 3.000 chiến binh nước ngoài hiện đang hỗ trợ lực lượng Ukraine, phần lớn phục vụ trong ba tiểu đoàn của Quân đoàn Quốc tế. Hàng trăm tình nguyện viên nước ngoài chuyên nghiệp hơn được cho là đang phục vụ trong các đơn vị nhỏ hơn tách biệt với Quân đoàn Quốc tế.

Họ bao gồm các nhóm do các công dân từ khắp Liên Xô cũ là lực lượng chủ chốt, chẳng hạn như Quân đoàn Gruzia, các tiểu đoàn Chechnya và Trung đoàn Kalinoŭski, một nhóm các chiến binh Belarus. Các đơn vị quân sự do phương Tây làm chủ chốt bao gồm các nhóm như Alpha, Phalanx và Lữ đoàn Norman. Tuy nhiên, ngay cả những đơn vị này đã phải đối mặt với tranh cãi. Chẳng hạn, sự lãnh đạo của Lữ đoàn Norman, một đơn vị do Canada đứng đầu, đã nhiều lần bị  các thành viên cũ chỉ trích.

Các công ty an ninh và quân sự tư nhân phương Tây (PMSC) cũng đang hoạt động ở Ukraine. Tập đoàn Mozart, một PMSC của Mỹ được thiết kế để chống lại Tập đoàn PMSC Wagner của Nga (vốn được đặt theo tên của một nhà soạn nhạc người Đức), đã hoạt động tích cực trong cuộc xung đột Ukraine trong những ngày đầu. Nhưng khi nguồn tài trợ cạn kiệt và nhận xét của một số thành viên thu hút sự chú ý tiêu cực trên mạng xã hội, nhóm Mozart tan rã. Ban lãnh đạo còn lại của nó hiện đang cố gắng tự tổ chức lại và quay trở lại tiền tuyến.

Sự tham gia của các tình nguyện viên Mỹ tại Ukraine cũng đặt ra câu hỏi về khả năng vi phạm Đạo luật Trung lập, được ban hành vào năm 1794 nhằm ngăn chặn công dân Mỹ tham gia vào các cuộc chiến tranh nước ngoài. Tuy nhiên, trong khi Bộ Ngoại giao Mỹ đã khuyến cáo không cho công dân đi du lịch đến Ukraine, thì Washington đã làm rất ít để ngăn cản hàng ngàn công dân của mình đi du lịch ở đó.

Hoa Kỳ không đơn độc trong thông điệp hỗn hợp của mình đối với các chiến binh nước ngoài. Chính phủ Anh đã tuyên bố việc quân đội Anh và các cựu quân nhân đến Ukraine để chiến đấu là bất hợp pháp, nhưng chỉ vài ngày sau cuộc xâm lược của Nga vào tháng 2 năm 2022, Ngoại trưởng lúc đó là Liz Truss đã tuyên bố ủng hộ các cá nhân người Anh đến Ukraine để chiến đấu. Trong khi đó, các chính phủ phương Tây khác tuyên bố họ sẽ không khuyến khích từng công dân đi du lịch đến Ukraine nhưng sẽ không truy tố những người đã làm như vậy.

Điều này đã không ngăn cản một số hành động pháp lý được thực hiện đối với những người bị bắt. Tháng 6/2022, một tòa án ở khu vực ly khai Donetsk do Nga kiểm soát đã kết án tử hình hai công dân Anh và một người Maroc vì tham gia chiến đấu trong quân đội Ukraine. “Việc đối xử như vậy với các tù nhân chiến tranh cấu thành tội ác chiến tranh, nhưng người Nga tuyên bố rằng họ là lính đánh thuê và do đó, các quy tắc chiến tranh không áp dụng cho họ” - Tạp chí Quốc tế Harvard cho biết.

Cảnh giác với việc kích hoạt một cuộc chiến  lớn hơn giữa NATO và Nga, các quan chức phương Tây đã kiềm chế không chính thức đưa quân tới Ukraine. Tuy nhiên, các lực lượng hoạt động đặc biệt của Hoa Kỳ đã hoạt động ở Ukraine từ trước chiến tranh và tiếp tục hoạt động ở nước này, cùng với nhân viên CIA. Ngoài ra, các lực lượng đặc biệt từ Anh, Pháp, Canada, Litva và các đồng minh phương Tây khác cũng đang hoạt động ở Ukraine.

Cùng với sự thiếu rõ ràng về các hoạt động của lực lượng tình báo và lực lượng đặc biệt, rất khó để xác nhận chính xác số lượng người phương Tây ở Ukraine, vai trò của họ, chính xác họ ở đâu và bao nhiêu người đã chết. Hôm 25/1/2023, một trang web của Thổ Nhĩ Kỳ, được cho là đã trích dẫn dữ liệu được cho là từ cơ quan tình báo Mossad của Israel, tuyên bố rằng hàng nghìn binh sĩ từ các quốc gia NATO đã thiệt mạng, trong đó có hàng trăm người từ Mỹ và Anh. Tuyên bố này nhanh chóng bị NATO bác bỏ.

Trong khi đó, Điện Kremlin đã nhấn mạnh Nga không chỉ chiến đấu với Ukraine mà còn cả NATO, và việc bắt giữ các chiến binh phương Tây là chìa khóa để khắc họa thông điệp này tới cả công chúng Nga và khán giả quốc tế. 

Tháng 3/2022, Tổng thống Nga Vladimir Putin kêu gọi các chiến binh nước ngoài giúp giải phóng Donbass, trong khi theo Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu, 16.000 người nước ngoài cho biết họ sẵn sàng chiến đấu bên cạnh lực lượng Nga ở Ukraine, theo Newsweek.

Yevgeny Prigozhin, ông chủ Tập đoàn Wagner, đã tuyên bố trên kênh Telegram của công ty mình vào tháng 2/2023 rằng hơn 10 triệu công dân Hoa Kỳ đã đăng ký tham gia nhóm để đấu tranh cho Nga. Phương tây cho là Wagner đã tìm được hầu hết các tân binh từ các nhà tù của Nga,  song nhiều PMSC của Nga thường được tuyển dụng từ các quốc gia thuộc Liên Xô cũ và các chiến binh Trung Á bị nghi ngờ đang chiến đấu ở cả hai bên của cuộc xung đột.

Nhiều người Serbia cũng phẫn nộ với vai trò lịch sử của phương Tây trong các vấn đề của đất nước họ và các nhóm nhỏ công dân Serbia đã chiến đấu bên cạnh các lực lượng Nga ở Ukraine kể từ năm 2014. Tháng1/2023, các quan chức Serbia lưu ý rằng họ đang theo dõi các báo cáo về việc có thêm nhiều người Serbia phục vụ cho Nga ở Ukraine. Các quan chức Montenegro cũng đang cố gắng ngăn cản công dân của họ, nhiều người trong số họ có quan điểm thân Serbia và thân Nga, đến Ukraine.

Các binh sĩ và nhân viên Iran đang ở Ukraine để giúp người Nga vận hành máy bay không người lái do Iran sản xuất và theo một quan chức Ukraine, 10 người Iran đã thiệt mạng trong một cuộc tấn công vào các vị trí của Nga vào tháng 10/2022. Hàng trăm chiến binh Syria cũng được cho là đang ở Ukraine, phản ánh động lực của cuộc nội chiến Syria nơi quân đội Iran, Syria và Nga đã chiến đấu cùng nhau kể từ năm 2015.

Khả năng có thêm tình nguyện viên từ các quốc gia khác tham chiến ở cả hai bên vẫn còn cao. Vào tháng 8 /2022, truyền thông nhà nước Nga bắt đầu gợi ý rằng có tới 100.000 tình nguyện viên Triều Tiên có thể sẽ hỗ trợ chiến dịch của Điện Kremlin ở Ukraine. Mặc dù con số đó rõ ràng là lạc quan, nhưng các tình nguyện viên Triều Tiên có thể vượt quá số ít công dân Hàn Quốc được biết là đã tới Ukraine để chiến đấu cho Kiev.

Ngoài ra, một số ít công dân Hoa Kỳ cũng đã chiến đấu cho Nga, cùng với các biệt kích Afghanistan do Hoa Kỳ huấn luyện hiện cũng đang chiến đấu cho Nga ở Ukraine. Mặc dù Điện Kremlin phủ nhận các báo cáo, nhưng người ta tin rằng các binh sĩ Afghanistan đã được Điện Kremlin tích cực tuyển dụng trong nhiều tháng.

Cuộc chiến Nga-Ukraine rõ ràng không chỉ là cuộc chiến giữa hai quốc gia. Ngoài viện trợ vật chất, cả Nga và đặc biệt là Ukraine đã nhận được từ các đồng minh của họ, hàng ngàn chiến binh nước ngoài từ khắp nơi trên thế giới đã đến để chiến đấu bên cạnh họ. Khi nhiều tình nguyện viên tiếp tục đến, nguy cơ các quốc gia khác vướng vào cuộc xung đột sẽ cao hơn. Thiết lập các biện pháp bảo vệ để đối phó với thương vong của tình nguyện viên nước ngoài và tù nhân chiến tranh là rất quan trọng để ngăn chặn xung đột leo thang hơn nữa.