"Cầm lòng không nổi" với loạt đặc sản ngon khó cưỡng ở vùng đất võ Bình Định qua ca dao

Bình Ðịnh là vùng đất của những tháp Chàm (8 cụm – 14 tháp), vùng đất của võ thuật và là quê hương của vị anh hùng áo vải cờ đào Quang Trung - Nguyễn Huệ bách chiến bách thắng, đại phá quân Mãn Thanh ở phía Bắc, đánh bại quân Xiêm la ở phía Nam, "cái nôi" của võ thuật cổ truyền Việt Nam còn được thể hiện ở chỗ không chỉ đàn ông, thanh niên trai tráng luyện võ phòng thân, tăng cường sức khỏe mà ngay cả đàn bà, con gái nơi đây đều biết múa côn, đi quyền, điều đó thể hiện qua câu ca dao:

"Ai về Bình định mà coi 

Con gái Bình Ðịnh bỏ roi đi quyền"

Không những nổi tiếng về võ thuật, Bình Định còn là nơi phong cảnh hữu tình, non xanh nước biếc, con người nhân hậu và hiếu khách. Du khách một khi về thăm Bình Định sẽ không thể bỏ qua những danh lam thắng cảnh nơi đây như: Khu du lịch sinh thái Hầm Hô, Bãi tắm Hoàng Hậu, suối nước nóng Hội Vân hay một số điểm du lịch mới như Đảo Hòn Khô, Đảo Kỳ Co, Eo Gió, Đảo yến, khu du lịch Hải Giang, Khu dã ngoại Trung Lương Cát Tiến...và đặc biệt sẽ là thiếu sót nếu du khách chưa thưởng thức, tìm hiểu hết giá trị của những món đặc sản nổi tiếng trước khi rời gót khỏi vùng đất này. Những món ăn chân chất, dân dã, bình dị đến ngay từ tên gọi như: bánh ít lá gai, nem chua chợ Huyện, rượu Bàu Đá, bún Song Thằn, cua Huỳnh Đế, bánh tráng dừa… là những món quà ý nghĩa mang đậm hương vị vùng đất Võ mà du khách có thể mang về dành tặng cho những người thân yêu khi họ chưa có dịp khám phá vùng đất này cũng có thể cảm nhận qua từng hương vị đặc sản.

Đặc sản bánh Bánh hỏi lòng heo là món đặc sản Quy Nhơn.

Tré - Đặc sản ngon độc đáo, đặc sản đất võ Bình Định.

Để du khách hiểu rõ hơn về sự chân chất, dân dã, bình dị của đặc sản nơi đây, xin được phép đưa một số câu ca dao tục ngữ được dân gian truyền miệng từ bao đời nay mà không đi vào giải thích chi tiết các công đoạn hình thành:

Nón ngựa Gò Găng: Nghề làm nón Gò Găng có từ thời Tây Sơn, việc làm nón ngựa hồi ấy rất dày công và tỉ mẩn. Để chằm một chiếc nón ngựa phải mất cả tháng trời công sức. Ngày xưa đám cưới ở các vùng làm nón, nhà giàu rước dâu bằng kiệu, chàng rể thì đội nón, đi ngựa. Nhà nào nghèo cũng ráng sắm đôi nón ngựa cho cô dâu chú rể đội đi trong ngày cưới. Vậy nên ca dao có câu:

"Anh về Bình Định ba ngày

Gởi mua chiếc nón, lá dày không mua

Cưới nàng đôi nón Gò Găng

Xấp lãnh An Thái một khăn trầu nguồn

Chàng đi đường dẫu gặp khó khăn 

Cũng sao ghé lại Gò Găng quê mình 

 Vào đây em tặng nón chung tình

Hình chàng bóng thiếp in hình đôi ta"

Bún Song thằn An Thái: là đặc sản độc đáo của làng nghề An Thái, làm bằng đậu xanh với nước tinh khiết của dòng sông Kôn. Nổi tiếng vì có hương vị thơm ngon đặc biệt là có giá trị dinh dưỡng cao. Sở dĩ gọi là "song thằn" vì khi làm bún người ta thường bắt bún thành từng đôi một. Bún Song Thằn được chế biến thành rất nhiều món ngon như: ăn với nước dùng và thịt bò, nấu canh với thịt heo hoặc tôm hay xào với lươn...nhưng ngon nhất là xào với lòng gà, ăn rất ngon, miếng bún thơm, lòng gà béo làm hài lòng bất kể những thực khách khó tính nhất.

"Nón ngựa Gò Găng 

Bún Song thằn An Thái"

"Hải sản tươi ngon lườn mực cá 

Song Thằn hảo hạng đậu cà xanh"

"Dai dai sợi bún Song Thằn

Nhộng tằm ba món càng ăn càng ghiền"

Rượu Bàu Đá: Được mệnh danh là "Đệ nhất Danh Tửu", là sản phẩm đặc trưng, là niềm tự hào của người dân đất võ Bình Định. Uống rượu Bàu Đá bạn sẽ khám phá hào khí Tây Sơn, nghĩa khí của anh hùng áo vải cờ đào Quang Trung- Nguyễn Huệ, du khách sẽ hiểu được con người, tinh thần thượng võ của miền đất Tây Sơn - Bình Định.

"Lắc chiếc lọ sành còn rượu nhín

Vọng lên đỉnh núi cụng vài ly" (Yến Lan)

"Dòng sông Côn thấm tình non nước

Dân làng nghề cất được rượu ngon

Giữ nghề từng lớp cháu con

Trải qua dâu bể vẫn còn nghề tinh

Rượu đầy ly bọt trắng tinh

Chung vui đối tửu đất trời lung linh"

Nem chợ Huyện: là một trong những món ăn đặc sản của đất Bình Ðịnh, là một thứ quà thấm đẫm chất quê theo chân du khách, người làm ăn xa lan tỏa đi khắp nơi, sang cả nước ngoài. Ai đi đâu về đâu, cũng tranh thủ xách theo một xâu nem Chợ Huyện làm quà tặng. Có từ khoảng trăm năm nay. Chợ Huyện nay là làng Vinh Thạnh, xã Phước Lộc, huyện Tuy Phước quê hương của vị hậu tổ tuồng Đào Tấn. Bởi vậy, ca dao Bình Định mới có câu:

"Ai về Vĩnh Thạnh quê em

Ăn nem Chợ Huyện, đêm xem hát tuồng.

Ai về Tuy Phước ăn nem 

Ghé qua Hưng Thạnh mà xem Tháp Chàm"

Bánh Ít lá gai: Câu ca dao từ lâu đã trở nên quen thuộc của người dân Bình Định. Quen thuộc không phải ở nội dung tâm sự của người con gái muốn về làm dâu xứ "Nẫu" mà quen thuộc bởi chiếc bánh ít lá gai - một đặc trưng của xứ dừa Bình Định.

"Muốn ăn bánh ít lá gai 

Lấy chồng Bình Định sợ dài đường đi"

"Gặt rồi em đứng chờ ai

Mang chi đôi bánh lá gai đẩy đà"

"Bà ngoại ta còn phảng phất đâu đây

Bánh ít lá gai bánh ú mập đầy"

Để cho ra những cái bánh ít thơm ngon, thợ làm bánh phải dậy từ rất sớm để luộc lá gai sau đó bỏ vào cối quếch nhuyễn với đường và bột; tiếp đến là đem đi hấp cách thủy khoảng 30 phút, rồi vớt ra để nguội. Bánh sẽ được cắt nhỏ, bỏ nhân bánh vào (nhân được làm từ đậu xanh trộn với dừa). Lá gói bánh phải là lá chuối tươi như vậy khi gói bánh mới xanh và nhìn đẹp hơn. Lá chuối được xé thành những miếng hình vuông sau khi rửa thì hơ lửa cho mềm.

Bánh tráng nước dừa: Ngoài Bến Tre ra, Tam Quan - Bình Định là xứ dừa thứ 2 của Việt Nam, là nơi sản sinh ra những trái dừa ngon, ngọt lịm và tươi mát để làm bánh tráng nước dừa. Ca dao từ ngàn xưa đến giờ khẳng định độ nhiều của dừa ở vùng đất võ này vẫn còn qua những dòng thơ sau:

 "Tam Quan xứ sở vùng dừa,

Là nơi hội tụ kế thừa tinh hoa. 

Dừa là cội rễ quê ta,

Làm nên đặc sản để mà lừng danh…

Bột mì, bột gạo trắng ngà,

Củ hành, với ớt, gừng ta xay đều. 

Thêm đường, thêm muối, mè, tiêu

Nướng lên thơm phức liêu xiêu cả làng!"

Bánh tráng nước dừa được làm chủ yếu từ bột sắn trộn với nước cốt dừa, cơm dừa, gừng, mè, tiêu hột, hành tím thái mỏng và một thứ gia vị không thể thiếu làm nên vị đặc trưng cho bánh tráng Bình Định đó là muối. Tất cả được trộn đều và đem đi tráng. Bánh thường được tráng trên khuôn to và tráng thành lớp dày rồi đem phơi. Muốn ăn phải nướng bánh dưới lửa than to, bánh sau khi nướng có mùi thơm quyến rũ từ mùi hành phi, mùi gừng, mùi tiêu và có vị bùi béo của nước cốt dừa, của mè cộng thêm vị hơi mằn mặn của muối. Có nhiều cách ăn, nhưng vẫn thường nhâm nhi mà không cần tới bất cứ thứ gì đi kèm.

Cua Huỳnh Đế: là đặc sản của vùng biển Tam Quan và Ðề Gi (Bình Ðịnh), được ngư dân tôn xưng là vua của các loài cua. Với bộ áo giáp dày và cứng, màu vàng rực như hoàng bào, li ti gai nhọn xuôi theo thân, que và càng to, cạnh sắc lẻm như dao thịt cua trắng, thơm, nhai kỹ có vị bùi, vị ngọt và vị mằn mặn rất hấp dẫn thật xứng đáng với loài cua mang chữ đế.

"Cua huỳnh đế đỏ chẳng hề tanh

Bầu đá tri âm nhấm chút lành"

Ca dao tục ngữ về các đặc sản nổi tiếng của Bình Định rất phong phú, gắn liền với cuộc sống lao động hàng ngày của người Bình Định từ quá khứ, hiện tại cho đến tương lai, tuy nhiên tôi chỉ giới thiệu đến quý khách 7 đặc sản trên đây, các đặc sản còn lại tôi xin mượn lời của bài ca dao sau để gửi đến du khách. Hy vọng du khách khi ghé thăm Bình Định sẽ thưởng thức và tìm hiểu hết sự tinh hoa của đặc sản và của vùng đất nơi đây.

Song thằn hảo hạng đậu cà xanh 

  Nem chua chợ huyện bao người thích 

  Bánh hỏi Diêu Trì lắm kẻ ganh 

  Chả cá Quy Nhơn ngon tuyệt, rẻ! 

  Nhum đen món mắm Mỹ An rành

Ruột gié non bò với huyết thanh 

Bánh tráng Hoài Nhơn thơm béo ngậy 

Bún tôm Châu Trúc phức hương hành 

Cá niên An Lão yêu dòng thác 

Cá bống Lại Giang thích nước gành 

Chim mía Phú Phong cho vị lạ 

Cua huỳnh đế đỏ chẳng hề tanh

Bầu đá tri âm nhấm chút lành 

Phù Cát cá chua đầm Đạm Thủy 

An Nhơn bánh ít tiếng lừng danh 

Bún riêu tuyệt hảo Sông Kôn nhớ 

  Nước mắm Tam Quan thích để dành…