Con đường đúng của Đồng Tháp: “Tăng lực” từ những hội quán nông dân

Các nút thắt dần được gỡ

Đến nay, Đồng Tháp đứng đầu cả nước về sản lượng cá tra và các dòng sản phẩm có giá trị gia tăng từ cá tra; đứng thứ ba về sản lượng lúa đồng thời là trung tâm chế biến của vùng; đứng trong nhóm đầu diện tích vườn cây ăn trái. Những nội dung, mục tiêu của Đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp của tỉnh được tóm tắt trong 6 vấn đề: "Hợp tác, liên kết, thị trường" và "giảm chi phí, tăng chất lượng, chế biến tinh".

“Cây cam vườn tôi” là một mô hình thành công của các hội quán ở Đồng Tháp. Ảnh: T.L

Trong các bản báo cáo ở nhiều cấp cho thấy, nông sản Việt luôn bị cho là có sức cạnh tranh kém, nhưng chưa có những lý giải thấu đáo về nguyên nhân. Nông sản cạnh tranh kém vì chi phí sản xuất cao dẫn đến giá thành cao. Ngoài ra, chất lượng được đánh giá là không đồng đều và không bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm.

Giải pháp tháo gỡ 2 nút thắt "chi phí cao" và "chất lượng kém" sẽ không thể làm được nếu vẫn sản xuất nhỏ lẻ, manh mún, tự phát. Sản xuất nhỏ thì chi phí cao. Sản xuất tự phát sẽ không tuân thủ một quy trình chung để bảo đảm chất lượng, độ đồng đều cho nông sản. Sản xuất riêng lẻ thì ngay người sản xuất cũng sẽ tự cạnh tranh với nhau.

Để cạnh tranh, người nông dân có thể cắt giảm quy trình canh tác để giảm chi phí, có thể dùng những hoá chất độc hại để nông sản được lớn hơn, đẹp hơn. Đây là "điểm liệt" trên thị trường, làm cho nền nông nghiệp thiếu bền vững.

Những phân tích nêu trên cho thấy hợp tác xã (HTX) là giải pháp duy nhất giúp tháo gỡ khó khăn cho người nông dân, doanh nghiệp và cả nền nông nghiệp. Rất tiếc vì nhiều lý do, nhiều HTX chậm chuyển đổi, hoạt động không đúng bản chất, chưa thật sự là "bà đỡ" cho mục tiêu "giảm chi phí và nâng cao chất lượng".

 Muốn tạo dựng lòng tin trong nông dân cần phải có một không gian cộng đồng để người dân đến với nhau, chia sẻ với nhau, bớt đi sự đố kỵ, hẹp hòi vì những va đập trong cuộc sống. Không gian cộng đồng đó, Đồng Tháp đặt tên là "Hội quán nông dân". Đến nay, chúng tôi có 58 hội quán ra đời gắn với một vùng nguyên liệu cụ thể.

Hội quán được thành lập với phương châm "Chăm chỉ - Tự lực - Hợp tác", trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện, tự chủ, tự quản của người dân, là một thiết chế đa chức năng mới ở nông thôn. Từ những buổi sinh hoạt của hội quán, chuyện xây dựng nông thôn mới, giữ gìn an ninh trật tự, hỗ trợ giảm nghèo, xử lý môi trường được chính người dân bàn luận và thực hiện. Từ hội quán, người nông dân kết nối với các doanh nghiệp, các chuyên gia từ các viện trường, nhờ đó kiến thức của người dân được nâng lên.

Đến nay, toàn tỉnh có 129 HTX nông nghiệp hoạt động theo Luật HTX năm 2012, 949 tổ hợp tác và 58 trang trại đang được củng cố và thành lập mới. Cũng thông qua mô hình hội quán, người nông dân đã được hướng dẫn tiếp cận quy trình sản xuất sạch, nông nghiệp có trách nhiệm, nông nghiệp thông minh. Các mô hình "Cây xoài nhà tôi", "Cây cam vườn tôi", "Ruộng nhà mình” đặt nền móng cho thương mại điện tử, nối kết nông sản ra thị trường.

Cần có luật riêng về hợp tác xã nông nghiệp

Đồng Tháp là một trong những địa phương đi những bước đầu tiên trên hành trình chuyển từ "tư duy sản xuất nông nghiệp" sang "tư duy kinh tế nông nghiệp"; lấy giá trị gia tăng trong từng công đoạn của chuỗi ngành hàng nông sản làm mục tiêu hướng tới.

Trục liên kết giữa sản xuất và tiêu thụ, giữa nông dân và doanh nghiệp, được phát huy bắt đầu từ những "cánh đồng mẫu lớn", các Hội quán, HTX. Một trong những điểm yếu trong sản xuất và tiêu thụ trong là "thông tin bất cân xứng" - một trong các bên tham gia vào chuỗi ngành hàng không biết rõ thông tin về một hay các bên còn lại.

Đồng Tháp đang thiết lập những công cụ quản lý để minh bạch, cung cấp thông tin nhiều nhất, nhanh nhất, thuận tiện nhất cho nông dân, HTX và doanh nghiệp. Để tiếp tục phát triển nền nông nghiệp bền vững, trên cơ sở thực tiễn địa phương, Đồng Tháp kiến nghị cần có một luật riêng về HTX nông nghiệp, đủ mạnh sẽ làm cho HTX có đủ nguồn lực và sức mạnh dẫn dắt kinh tế hộ.

Hai là, chuyển từ "tư duy sản xuất nông nghiệp" sang "tư duy kinh tế nông nghiệp" như chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, cần phải có nhiều cơ chế, chính sách song hành. Đặc biệt là hỗ trợ nông dân, HTX, doanh nghiệp tiếp cận tín dụng để đẩy mạnh hoạt động sản xuất theo chuỗi ngành hàng, trong đó tiếp cận công nghệ bảo quản, chế biến nông sản.

Ba là, để cơ cấu lại ngành nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu, Đồng Tháp đang có nhiều mô hình giảm diện tích đất trồng lúa để đan xen với những cây trồng, vật nuôi phù hợp với điều kiện suy giảm nguồn tài nguyên nước. Tuy nhiên, chính sách giảm diện tích trồng lúa vẫn còn bất cập so với mong chờ của người dân, cần có sự tác động rõ ràng hơn ở tầm vĩ mô.