Đào tạo một đằng, “kiếm cơm” một nẻo

Cung – cầu chưa gặp nhau

Nghiên cứu trên được thực hiện ở 53 nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Tại Việt Nam, Tổng cục Thống kê thực hiện điều tra với sự hỗ trợ của ILO). Đợt đầu tiên được thực hiện trong năm 2012-2013 với mẫu khảo sát là hơn 2.700 thanh niên và đợt thứ hai trong năm 2015 với hơn 2.200 mẫu khảo sát.

   Có tới gần 50% lao động không làm đúng chuyên ngành được đào tạo.
 (Ảnh minh họa, chụp tại Công ty Tnhh Nippon Paint Việt Nam). Ảnh: M.N

Theo ILO, có tới hơn 97% số thanh niên được khảo sát đều đã từng đi học hoặc tham gia một chương trình đào tạo.

Kết quả điều tra chuyển tiếp từ trường học đến việc làm cho thấy mối tương quan chặt chẽ giữa trình độ học vấn và thời gian chuyển tiếp sang thị trường lao động của thanh niên: Các bạn trẻ có trình độ đại học cần trung bình 7,3 tháng để chuyển tiếp từ trường học sang công việc ổn định và thấy hài lòng đầu tiên, trong khi đó thời gian này cho người có trình độ trung học phổ thông là hơn 17 tháng.

Khoảng hơn một nửa thanh niên có việc làm đã được đào tạo đầy đủ cho công việc họ đang làm (50,5% lao động trẻ có bằng cấp phù hợp với yêu cầu công việc). Tuy nhiên, không phải tất cả thanh niên được đào tạo đều có thể tìm thấy công việc phù hợp với trình độ của họ; 26% lao động trẻ có trình độ học vấn cao hơn yêu cầu công việc  đang làm. Mặt khác, có tới 23,5% lao động trẻ làm công việc có đòi hỏi cao về kỹ thuật nhưng không đáp ứng được. 

Đáng chú ý, gần 2/3 (khoảng 64,2%) sinh viên theo khảo sát của ILO nói thích làm việc trong khu vực Nhà nước, bất chấp công việc đó không phù hợp với chuyên môn được đào tạo. Sự lựa chọn này, theo các chuyên gia về lao động việc làm của ILO cũng dễ hiểu bởi việc làm trong khu vực nhà nước có sự hấp dẫn do tính ổn định, nhưng khả năng cung cấp việc làm cho một số lượng lớn lao động trẻ ở khu vực này có giới hạn.

Điều tra chuyển tiếp từ trường học đến việc làm cũng cho thấy thị trường lao động đang không tận dụng được hết tiềm năng của lực lượng lao động trẻ ở nước ta. Có tới 43,1% lao động không làm đúng chuyên môn kỹ thuật được học trong trường ĐH. 34% thanh niên làm công việc tự do, hợp đồng dưới 12 tháng. 4,2% sinh viên sau tốt nghiệp thất nghiệp và 4,9% số được khảo sát vừa tốt nghiệp nhưng không làm bất cứ công việc gì.

Đáng chú ý tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên có trình độ đại học là 4,7%, trong khi tỷ lệ này ở thanh niên tốt nghiệp trung học phổ thông là 3%. Tỷ lệ thất nghiệp cao nhất trong năm 2015 thuộc nhóm thanh niên có trình độ tiểu học (6,4%).

Nhiều lao động trẻ vẫn còn ảo tưởng

Trong phiên giao dịch việc làm tại Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, lao động Nguyễn Hữu Hoàng ở Hà Đông, Hà Nội (tốt nghiệp khoa Cơ điện, Trường Giao thông Vận tải Hà Nội) cho biết, mặc dù tốt nghiệp khoa này nhưng Hoàng lại có nhu cầu tìm việc làm quản lý kho. “Sau một thời gian tìm kiếm công việc, tôi thấy công việc làm kho hợp với tôi hơn. Mặc dù nghe có vẻ hơi mâu thuẫn và nhiều người cho rằng công nhưng tôi thấy công việc nào hợp, lương cao thì làm thôi” – anh Hoàng nói.

Bà Vũ Thị Thanh Liễu - Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội cho biết, quá trình giới thiệu việc làm cho lao động, trung tâm cũng từng tiếp nhận nhiều lao động học một đường, công việc một nẻo. Có bạn dù học chuyên ngành marketing nhưng lại không muốn làm công việc này. Nguyên nhân là bởi công việc này vất vả, lương thấp.

“Ngoài ra, một số bạn khác lại ảo tưởng trình độ mình rất cao, tốt nghiệp ĐH ra trường mà công việc không tốt, lương không cao thì thấy chưa tương xứng nên không muốn đi làm. Đây cũng chính là lý do khiến cho lao động thường mất nhiều thời gian (theo báo cáo nghiên cứu là 7 tháng) để tham gia vào thị trường lao động” – bà Liễu nói.

Bình luận về kết quả gần 50% lao động “học một đằng, kiếm cơm một nẻo”, bà Liễu cho rằng điều này chắc chắn có. “Với tính chất tư vấn việc làm cho lao động trên một khu vực hẹp, chúng tôi không dám khẳng định nghiên cứu trên là đúng hay sai, nhưng có một điều chắc chắn rằng, con số lao động tốt nghiệp ra trường làm công việc không đúng chuyên ngành là có, thậm chí còn là nhiều”.

Đánh giá ở góc độ rộng hơn, ông Chang-Hee Lee – Giám đốc ILO tại Việt Nam cho rằng, việc sinh viên tốt nghiệp ĐH ra trường không làm đúng chuyên ngành sẽ ảnh hưởng nhiều tới năng suất và chất lượng lao động. "Điều này có nghĩa là doanh nghiệp đang chưa tận dụng hết tiềm năng, năng suất của nhiều lao động trẻ, mặt khác lại không thể hoạt động ở mức năng suất lao động tối đa của mình bởi họ tuyển dụng lao động thiếu khả năng”.

Ông Khuất Văn Quyền – nhân viên tư vấn việc làm tại Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội thì cho rằng, việc lao động trẻ không muốn làm đúng công việc dựa trên trình độ được đào tạo cũng gây khá nhiều khó khăn trong quá trình tuyển dụng của các công ty. Có những công ty sau 2-3 tháng tuyển lao động vẫn không tuyển đủ, tuyển đúng được lao động với chuyên môn họ cần, đành phải tuyển lao động trái ngành nghề và tự đào tạo lại từ đầu.

Còn TS Nguyễn Thị Lan Hương – Viện Khoa học lao động (Bộ LĐTBXH) cho rằng, nguyên nhân chính dẫn tới thực trạng này là do hệ giáo dục đào tạo của Việt Nam có vấn đề. Việc học sinh không được hướng nghiệp kỹ về ngành nghề khiến cho nhiều em vào trường ĐH chỉ để “thỏa được ước mơ ngồi giảng đường” khiến cho cả xã hội đang phải gánh chịu hậu quả.

Để giải quyết câu chuyện, học một đường, kiếm việc một nẻo, theo bà Hương cần phải xem xét lại từ khâu tư vấn hướng nghiệp, cho tới đào tạo, bố trí, tuyển dụng lao động.