Doanh nghiệp lo ngại trước đề xuất tăng thuế TTĐB: Chủ tịch Quốc hội yêu cầu tính toán kỹ, tham vấn ý kiến của VCCI

Phát biểu tại phiên họp 43 chiều ngày 10/3 Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đề nghị Bộ Tài chính, cơ quan thẩm tra tiếp tục trao đổi nội dung về thuế suất và mức thuế với thuốc lá, rượu bia, nước giải khát có đường để tránh tác động tiêu cực; tham vấn kỹ ý kiến của các bộ, ngành liên quan, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), các hiệp hội doanh nghiệp để bổ sung thêm thông tin, dữ liệu cho phương án báo cáo Quốc hội tại kỳ họp tới.

Việc tăng thuế suất với các mặt hàng này góp phần định hướng tiêu dùng, song ông lưu ý phải hết sức lắng nghe ý kiến từ doanh nghiệp, tính toán kỹ lưỡng để không làm tổn hại đến ngành sản xuất hợp pháp và không vô tình tạo điều kiện cho thị trường thuốc lá lậu, rượu bia lậu phát triển mạnh.

Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh, nguyên tắc chung của luật thuế TTĐB là cần hài hòa giữa mục tiêu bảo vệ sức khỏe của người dân và mục tiêu thúc đẩy sản xuất, kinh doanh, phát triển kinh tế - xã hội.

Có cùng quan điểm, ông Hoàng Thanh Tùng, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cũng đề nghị xem xét tính toán tác động mức tăng của từng phương án thuế TTĐB để có lựa chọn phù hợp, một mặt bảo đảm mục tiêu hạn chế tiêu dùng đối với mặt hàng xa xỉ, mặt khác tránh gây tác động lớn đến hoạt động sản xuất, kinh doanh, có thể ảnh hưởng đến mục tiêu mà Nghị quyết 192 của Quốc hội đã đề ra.

Ông Trần Thanh Mẫn cũng yêu cầu các cơ quan soạn thảo "phải nói có sách, mách có chứng", phải dẫn chứng cụ thể để Báo cáo tiếp thu, giải trình trình Quốc hội có tính thuyết phục. Một chính sách thuế bền vững không thể dựa trên giả định mà phải có luận cứ khoa học, dữ liệu thực tế về tác động đối với sản lượng, giá bán sản phẩm, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ và mức độ giảm tiêu dùng. 

Trong bối cảnh lần đầu tiên Việt Nam sẽ áp dụng thuế hỗn hợp bao gồm mức thuế tuyệt đối cho thuốc lá, nên các "sách" và "chứng" của các lần tăng thuế trước đây rất khó thể áp dụng được để dự báo tác động của đề xuất trong dự thảo Luật thuế TTĐB lên mặt hàng này.

Do đó, Chủ tịch Quốc hội đã gợi ý cần kết hợp tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong quá trình hoàn thiện Dự thảo Luật Thuế TTĐB nhằm đảm bảo phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Điều này cũng phù hợp với nội dung văn bản của VCCI gửi đến Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, chỉ ra rằng kinh nghiệm quốc tế tại các quốc gia như Úc, Malaysia, Indonesia, Philippines và một số nước châu Âu đã ghi nhận lượng thuốc lá nhập lậu tăng gấp nhiều lần sau khi thuế tăng đột ngột.

Cụ thể, tại Úc, theo các tài liệu và ghi nhận trong Báo cáo "Tác động kinh tế của thuốc lá lậu tại Úc" của BIS Oxford Economics, cách đây vài năm, quốc gia này cũng đã trải qua mức tăng đáng kể về thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá, đặc biệt là năm 2019.

Điều này đã khiến giá sản phẩm thuốc lá hợp pháp tại Úc ngày càng đắt đỏ, tạo cơ hội lớn cho thị trường chợ đen và các tổ chức tội phạm cung cấp sản phẩm thuốc lá bất hợp pháp cho người tiêu dùng với lợi nhuận cực cao từ việc trốn thuế. Điều này đặc biệt đúng khi các quốc gia xung quanh đưa ra mức giá thuốc lá rẻ hơn. .

Ở Malaysia, khi quốc gia này áp dụng cách tăng thuế TTĐB đột ngột với mức tăng thêm hơn 40% vào năm 2015, thị phần thuốc lá lậu năm 2016 tại Malaysia tăng gần 40% so với năm 2015 và đến năm 2020 thị phần thuốc lá lậu đã chiếm 64% thị trường Malaysia.

Tương ứng với việc gia tăng thị phần thuốc lá lậu, thị phần thuốc lá hợp pháp tại Malaysia vào năm 2016 đã giảm ngay lập tức 26%; cho đến năm 2020 đã giảm 42% so với năm 2015. Trong khi đó tổng sản lượng thuốc tiêu thụ tại Malaysia (tính cả thuốc lá hợp pháp và bất hợp pháp) tiếp tục tăng đều khoảng 5%/năm (và chỉ giảm nhẹ vào năm 2020 do tình hình Covid 19).

Đến tháng 5/2024, thống kê cho thấy tỷ lệ buôn bán bất hợp pháp trên thị trường Malaysia cũng chỉ giảm được từ 63,8% xuống còn khoảng 54,8%, mức giảm này là không đáng kể. Thực tế, mặc dù từ lâu Chính phủ không tăng thuế nhưng tỷ lệ buôn bán bất hợp pháp vẫn phổ biến ở mức hơn 50%.

Còn tại Philippines, việc áp thuế TTĐB cao đã khiến doanh thu thuế của Chính phủ giảm mạnh do lượng thuốc lá nhập lậu gia tăng[1].

Tương tự, ở Indonesia, Bộ trưởng Bộ Tài chính Sri Mulyani Indrawati cũng cảnh báo việc tăng thuế TTĐB quá cao đã kích thích sự gia tăng của thuốc lá lậu. Chính phủ Indonesia đã đặt mục tiêu giảm tỷ lệ buôn lậu thuốc lá năm 2020, tuy nhiên, dữ liệu thực tế cho thấy con số này đã tăng lên hơn gấp 4 lần so với chỉ tiêu. Tình trạng này không chỉ gây thất thu ngân sách mà còn ảnh hưởng xấu đến các doanh nghiệp sản xuất hợp pháp, buộc nhiều đơn vị phải thu hẹp quy mô sản xuất hoặc thậm chí ngừng hoạt động[2].

Ở châu Âu nói chung, chính sách đánh thuế quá mức đã thúc đẩy sự gia tăng của hoạt động buôn bán thuốc lá lậu tại khu vực này. Thuế thuốc lá cao thu hút tội phạm có tổ chức chuyển hoạt động đến gần các thị trường lớn như Pháp - nơi hiện chiếm gần một nửa tổng lượng thuốc lá bất hợp pháp được tiêu thụ ở châu Âu.

Theo một báo cáo mới, thị trường chợ đen của châu Âu đã tăng trưởng trong năm thứ năm liên tiếp, với các nhóm tội phạm có tổ chức mở rộng hoạt động bất hợp pháp ở các quốc gia có mức thuế TTĐB cao hơn.

Hoạt động buôn bán thuốc lá bất hợp pháp đã tăng trưởng liên tục với quy mô hơn 35 tỷ điếu thuốc lá bất hợp pháp được tiêu thụ trên khắp 27 quốc gia thành viên EU vào năm 2023, và hoạt động buôn bán bất hợp pháp này khiến người nộp thuế châu Âu mất khoảng 16 tỷ euro tiền thuế (theo nghiên cứu thường niên của KPMG về vấn đề thuốc lá lậu tại khối Liên minh Châu Âu EU).

Còn tại Đức, trong giai đoạn 2002-2005 khi thuế tuyệt đối tăng 48% và thuế tương đối tăng khoảng 8%, người tiêu dùng chuyển sang mua thuốc lá từ các quốc gia khác, lượng tiêu thụ thuốc lá hợp pháp giảm khoảng 34%, và thu ngân sách Nhà nước bị trì trệ.

Cũng trong kiến nghị gửi Uỷ ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội về phương án tăng thuế TTĐB, đối với ngành hàng thuốc lá, VCCI cho rằng, mức tăng thuế quá nhanh sẽ gây áp lực lớn lên doanh nghiệp và toàn bộ chuỗi cung ứng.

Các doanh nghiệp sẽ khó có đủ thời gian để điều chỉnh chiến lược kinh doanh, đầu tư vào công nghệ sản xuất mới hoặc nâng cao chất lượng sản phẩm. Điều này có thể dẫn đến việc thu hẹp quy mô sản xuất, thua lỗ và thậm chí phá sản, ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm của hàng triệu lao động trong các ngành liên quan, từ sản xuất, chế biến đến phân phối và xuất khẩu.

Đồng thời, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) lo ngại, nếu không có lộ trình tăng thuế hợp lý, doanh thu từ thuốc lá hợp pháp có thể giảm tới 20%, ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn thu ổn định từ ngành này.

Do đó, các doanh nghiệp sản xuất đề xuất lộ trình điều chỉnh hợp lý hơn đối với thuốc lá, cụ thể: mức thuế tuyệt đối khởi điểm vào năm 2026 là 2.000 đồng/bao, sau đó tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm, với mức tối đa là 6.000 đồng/bao vào năm 2030.

Đồng thời, VCCI kiến nghị áp dụng mức thuế này theo lộ trình giãn ra, bắt đầu tăng thuế từ năm 2028 để đảm bảo tính khả thi, tránh những tác động tiêu cực đến hoạt động sản xuất, thị trường và nguồn thu ngân sách nhà nước.

Trước đó, Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) cũng đã đưa đề xuất nên tăng thuế thuốc lá 2 năm một lần và mức tăng phần thuế tuyệt đối trong thuế TTĐB trong năm đầu tiên 2026 không nên quá 2.000 đồng/bao.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn khẳng định, quá trình hoàn thiện Dự thảo Luật Thuế TTĐB, cơ quan soạn thảo cần lắng nghe ý kiến từ doanh nghiệp, hiệp hội và các cơ quan liên quan, đặc biệt là VCCI, nhằm đảm bảo sự hài hòa giữa các mục tiêu kinh tế - xã hội. Ông nhấn mạnh, trong thời gian qua, Quốc hội đã tiếp nhận nhiều phản hồi từ doanh nghiệp và các hiệp hội, do đó, việc tham vấn VCCI và các bên liên quan sẽ được thực hiện nghiêm túc để đảm bảo tính khả thi của chính sách.