Đọc sách cùng bạn: Sóng bắt đầu từ đâu?

Tôi phải nói ngay đây không phải là một tuyển thơ quốc gia theo đúng nghĩa một tuyển thơ như bạn thường vẫn hiểu. Nghĩa là không phải một tuyển thơ Việt Nam. Nghĩa là không phải một tuyển thơ viết về biển của nhiều nhà thơ cả nước. Nhưng đây cũng lại là một tuyển thơ, có điều là phải hiểu thế này: đây là tuyển những bài thơ của nhiều tác giả được nhà thơ Nguyễn Ngọc Hạnh chọn cho hai tờ báo anh được mời giữ mục thơ. Để tôi nói rõ hơn cho bạn hiểu. Nhà thơ Nguyễn Ngọc Hạnh là Chủ tịch Hội đồng Nghệ thuật, Phó chủ tịch Hội Nhà văn Thành phố Đà Nẵng. Mấy năm qua anh được báo "Đà Nẵng Cuối Tuần" và báo "Công An Đà Nẵng" tín nhiệm mời giữ mục thơ với trách nhiệm chọn lọc những bài thơ hay theo sự thẩm định của anh kèm vài dòng tiểu sử tác giả và mấy lời cảm bình ngắn gọn để đăng lên báo. Anh đã nhận việc này với sự tự hào và tự trọng của một nhà thơ. Và anh đã làm công việc này với tất cả tâm hồn của người làm thơ và trách nhiệm của một người đọc thơ. Ròng rã hơn năm năm qua đều đặn những trang thơ của các nhà thơ trong nước đã được Nguyễn Ngọc Hạnh giới thiệu xuất hiện trên hai tờ báo của thành phố bên sông Hàn. Tuyển thơ "Biển bắt đầu từ sóng" là kết quả của cuộc lao động thơ đó của Nguyễn Ngọc Hạnh với cuốn sách khổ lớn dày hơn năm trăm trang in thơ của 108 tác giả. Ngoài tác giả trong nước, có cả những tác giả ngoài nước như Nguyễn Hàn Chung (Mỹ), Trần Hạ Vy (Canada), Như Quỳnh de Prelle (Bỉ)… Sách có lời Nhà xuất bản Đà Nẵng, lời giới thiệu của nhà thơ Nguyễn Hữu Quý, có các minh họa của họa sĩ Lê Thiết Cương. Mỗi tác giả có ảnh chân dung, có tóm tắt tiểu sử, danh mục thơ đã xuất bản, giải thưởng, suy nghĩ về thơ, cùng những bài thơ đã được chọn in trong những thời gian khác nhau. Cho ra tuyển thơ này Nhà xuất bản Đà Nẵng đã tiếp nối hai tờ báo cùng địa phương làm được một hành động văn hóa là trân trọng thơ giữa thời việc in thơ và đọc thơ như đang bị chìm lấp trong cuồng phong của các phương tiện nghe nhìn.

Đọc "Biển bắt đầu từ sóng" bạn nhớ điều tôi nói trên. Không phải là tuyển thơ quốc gia nên ai đó đừng bắt bẻ sao tập sách thiếu sự bao quát đầy đủ, sao trong sách thiếu tên những nhà thơ này khác đáng có. Nhưng là tuyển thơ của một cá nhân chọn nên bạn sẽ được chiêm nghiệm, thưởng thức cách đọc thơ của một người tuyển chọn. Mà như thế lại có cái thú, cái bất ngờ. Khi được giao quyền tự chọn thơ, Nguyễn Ngọc Hạnh có sự tự tin ở cách đọc thơ và chọn thơ của mình. Anh chọn cho ta đọc những bài mới và cả những bài đã quen thuộc của các nhà thơ tên tuổi như Vương Trọng, Thanh Quế, Thanh Thảo, Nguyễn Trọng Tạo, Ngô Minh, Nguyễn Quang Thiều, Đinh Thị Thu Vân, Văn Công Hùng… Và anh chọn cho ta đọc những bài thơ của những người bình thường ít được biết đến.

Đây là thơ của thầy giáo Nguyễn Hữu Phú ( sinh 1982) hiện đang dạy học ở xã đảo Song Tử Tây, huyện Trường Sa, tỉnh Khánh Hòa.

em nép mình sau sợi tóc

thấy mùa phai từng đoạn vắn dài

con nhện đan lam nham khung cửa

cơn gió lùa tứa những giọt mưa.

(Mùa yêu, tr. 277)

Đây là thơ của Hoàng Thái (sinh 1968) ở Duy Xuyên (Quảng Nam).

Tàn một cuộc, bày thêm cuộc nữa

trầy xước rồi thêm vết cắt cũng như nhau

ta sẽ kết những hòn bi sứt mẻ

tràng hạt này xin giữ lại mai sau.

(Lăn, tr. 356)

Đây là thơ của Nguyễn Trường Thanh (sinh 1934) ở Tam Kỳ (Quảng Nam).

Đêm nằm trơ trọi một mình

Tóc pha sương, lệ chảy quanh tim buồn

Tuổi già như giọt mưa xuân

Chín trên cây ủ nỗi buồn chơ vơ.

(Tuổi già như giọt mưa xuân, tr. 361)

Đây là thơ của Trương Công Tưởng (sinh 1990) ở Hoài Ân (Bình Định).

tôi không phải là đứa trẻ mồ côi

bởi mẹ không lấy chồng nên tôi không có bố

cây sầu đâu mùa đông lá bay đầy ngoài ngõ

gầy guộc xác xơ như bóng mẹ buồn.

(Ba người đàn bà, tr. 466)

Đây là thơ của Mai Tuyết (sinh 1960) ở Tây Ninh.

Biển thổn thức cho ướt đầm ngực đêm

Mây cột gió

treo lửng lơ như chiếc khăn choàng trong buổi sáng

Mùi hương biển rớt trên môi bao lần em uống cạn

Mặc ngoài kia giông bão xuống đời mình.

(Biển khóc – ướt đầm ngực đêm, tr. 470)

Tôi chủ ý trích một vài tác giả chưa nhiều người biết để biểu dương sự mạnh dạn (táo bạo?) và công bình của Nguyễn Ngọc Hạnh khi chọn thơ. "Khi xem thơ tôi chỉ biết có thơ", chắc anh nhớ ý này của nhà phê bình Hoài Thanh. Nhờ vậy đọc cả tập sách người yêu thơ có thể có được một hình dung về thơ Việt Nam hiện nay.

Với 108 tác giả, mỗi người từ ba bài trở lên, "Biển bắt đầu từ sóng" là một tập hợp thơ đa dạng giọng điệu, phong cách, thi pháp. Nói thế để bạn thấy hết công phu khó nhọc của Nguyễn Ngọc Hạnh. Để có được thơ tuyển hàng tuần cho báo và tập thành nên tuyển thơ này, anh đã phải rất tốn thời gian sức lực trí não tâm hồn cho việc đọc thơ của nhiều người ở nhiều tập thơ. Ở đây tôi nghĩ anh lại có thể vận cho mình đoạn viết này của Hoài Thanh ở sau cuốn "Thi nhân Việt Nam " (1942): "Vả bạn cũng nên nghĩ rằng, tuy còn bỏ sót nhiều, ít ra tôi cũng đã xem năm mươi quyển thơ như quyển này. Lắm khi xem một trăm bài thơ, chỉ có một bài trích được. Tôi đã đọc tất cả một vạn bài thơ và trong số ấy có non một vạn bài dở. Nếu làm xong quyển sách này mà không chê chán vì thơ, ấy là điều tôi rất mong mỏi". Tôi nói là vận thôi để ý nói công lao khó nhọc đọc thơ và chọn thơ của Nguyễn Ngọc Hạnh, chứ không phải ý so sánh anh với Hoài Thanh và cuốn "Biển bắt đầu từ sóng" với cuốn "Thi nhân Việt Nam".

Có hai điều tôi tiếc ở cuốn sách này. Thứ nhất, lẽ ra Nguyễn Ngọc Hạnh phải có bài viết để đầu sách (hoặc cuối sách) nói cái sự mình được tin cậy giao việc tuyển thơ cho hai tờ báo quan trọng ở Đà Nẵng như thế nào và quá trình anh làm cái việc ấy với những tiêu chí tuyển chọn mình đặt ra cho mình ra sao. Vì đây là tập thơ do anh tuyển, anh tự hào về nó và anh phải chịu trách nhiệm về nó. Thứ hai, lẽ ra anh phải in kèm vào mỗi tác giả những lời ngắn gọn cảm bình về thơ họ mà anh đã viết khi chọn đưa thơ lên báo. Như thế độc giả sẽ biết được cụ thể, rõ ràng cách anh thẩm bình, cảm nhận về từng nhà thơ cụ thể. Đó cũng như một chỉ dẫn cho độc giả đọc thơ được chọn theo góc nhìn của người chọn. Tôi lấy một thí dụ mới nhất. Trong số báo "Đà Nẵng Cuối Tuần" ra chủ nhật 24.5.2020 Nguyễn Ngọc Hạnh chọn 3 bài thơ của Hoàng Đăng Khoa (sinh 1977, làm việc tại tạp chí "Văn Nghệ Quân Đội") với lời giới thiệu: "Thơ là một bức họa để cảm nhận thay vì để ngắm. Có thể đây chưa phải là bức họa, nhưng khi "giấu cô đơn vào đêm / ngẫm mình là hạt cát"; "giấu thất vọng vào đêm / ngẫm thơ mình bóng trắng"; "chưa kịp rớt đã tan", nhà thơ mới vỡ lẽ 'cứ tưởng biển là cái gì vĩ đại/ hóa ra chẳng khác lắm con người". Thế mới biết "có những điều suốt đời không hiểu hết / tự vấn chỉ để mà tự vấn thế thôi!" Thơ là vậy, mỗi người có thể cảm nhận theo cách của mình như ngắm một bức tranh vậy, nhưng vẻ đẹp thực sự của nó đôi khi lại giấu vào trong sâu thẳm mơ hồ". Vậy là vừa đủ một khung báo, vừa đủ gợi mở một vài cho người đọc bước vào thơ. Thật tiếc, rất tiếc, Nguyễn Ngọc Hạnh đã bỏ ra ngoài sách những lời giới thiệu như thế. Nói thực, tôi thấy chúng còn hay hơn nhiều suy nghĩ về thơ mà anh đã hỏi các tác giả để đưa vào tập sách. Về hai điều tiếc này tôi đã gọi điện nói với anh, anh có cho biết lý do này nọ, nhưng thực sự tôi vẫn trách anh. Mong là sách có dịp tái bản để anh bổ sung.

Nguyễn Ngọc Hạnh vẫn tiếp tục làm thơ của mình và chọn thơ của người. Một công việc đáng quý và đáng trân trọng. In tuyển thơ này anh chu đáo gửi đến cho tất cả các tác giả có tên trong sách. Một việc làm nhiều người làm sách, làm xuất bản nên học tập. "Biển bắt đầu từ sóng". Nhưng sóng bắt đầu từ đâu? Từ tình yêu!

Hẹn bạn lần tới với một cuốn sách mới khác.