Dùng móc mèo làm thuốc: thận trọng!

Việt Nam có hai loại móc mèo phổ biến có tên khoa học Caesalpinia minax Hance và Caesalpinia minax nhatranggene (có tên trong Sách đỏ Việt Nam).

Có thể làm thuốc nhưng không chữa ung bướu

Cây móc mèo còn gọi tên khác là vuốt hùm, móc diều, trần sa lực, điệp mắt mèo, thạch liên tử… thuộc họ đậu (Fabaceae).

Về thành phần hoá học, hạt móc mèo có dầu béo 23,920%; nhựa đắng 1,888%; đường 5,452%; muối vô cơ 4,521%; chất đạm (albumin) hoà tan 3,412%; chất đạm không hoà tan 18,2%; tinh bột 37,795%. Các axít béo có: axít palmitic, axít stearic, axít oleic, axít linoleic…; amino axít có arginin, cystin, lysin… Rễ chứa caesalpinin, α-caesalpin, caesalpin F, caesalpin G, caesalpin H… Lá chứa brazilin, bonducin, caesalpin F… Có tác giả cho rằng nhựa đắng của cây là bonducin và đây chính là hoạt chất của hạt.

Theo một số sách cây thuốc Việt Nam, móc mèo có vị đắng, hơi the, tính mát, có tác dụng khử ứ, chỉ thống, thanh nhiệt, giải độc, sát trùng. Bộ phận thường dùng làm thuốc là hạt, lá, rễ. Dân gian thường dùng rễ dưới dạng thuốc sắc hay ngâm rượu, chữa trị đau nhức, mất ngủ.

Về tác dụng dược lý, một số nghiên cứu ghi nhận dạng cao chiết từ lá móc mèo có tác dụng tăng cường sức co bóp của tử cung chuột cống trắng có chửa. Cao chiết nước và cao chiết etanol 50% từ hạt móc mèo thử nghiệm trên chuột cống trắng bình thường và chuột gây tiểu đường bởi streptozotocin cho thấy có tác dụng chống đường huyết tăng cao, hạ lipid máu, chống cholesterol và triglycerid tăng cao với liều 100mg/kg. Năm 2001, nhóm của Ren-Wang Jiang (Hong Kong) đã chiết xuất từ hạt móc mèo chất Furanoditerpenoid lactones, và xác định chất này có tính kháng RSV, một virút gây bệnh đường hô hấp.

Năm 2006, nhóm các nhà nghiên cứu Li Dong Mei, Lei Ma, Liu Guang – Ming, Hu Li – Hong đã phân lập các chất cassane diterpene – lactones trong hạt móc mèo. Cho đến nay, chưa thấy có báo cáo khoa học nào về tác dụng trị ung bướu của hạt móc mèo.

Độc đến mức chưa có thuốc chữa

Trong khi đó, một kết quả nghiên cứu mới đây của đại học Dược Hà Nội bước đầu cho thấy trong hạt móc mèo có chứa chất sapronin. Chất này gây tan máu mạnh khiến người sau khi ăn phải cảm thấy mệt, buồn nôn, vàng da, vàng mắt dẫn đến suy gan, suy thận nặng, tán huyết và xuất huyết, có thể dẫn tới tử vong. Điều đáng lo ngại hơn: đến nay chưa có kháng độc đặc hiệu với sapronin, việc điều trị mới chỉ dừng lại ở mức độ hạn chế tiến triển, chờ sự phục hồi bằng khả năng tự thải độc của cơ thể.

Do vậy, người bệnh không nên đặt niềm tin vào hạt móc mèo theo kiểu “phước chủ, may thuốc” hoặc “không uống thì đằng nào cũng chết”... bởi lẽ với y học hiện đại, một số loại bệnh ung thư nếu phát hiện sớm, can thiệp đúng cách, khoa học… thì có thể chữa được. Việc dùng hạt móc mèo trị bệnh ung thư chẳng những không có cơ sở khoa học, mà còn có thể khiến sức khoẻ người bệnh thêm nguy kịch.

TS.DS Lê Thị Hồng Anh
Thầy thuốc ưu tú; Trung ương hội Đông y Việt Nam