Hồi sinh những mái đình

Sức mạnh “xã hội hóa”

Ngày 9.12.2011, nhân dân thôn An Thường 2, xã Ân Thạnh, huyện Hoài Ân tưng bừng đón lễ khánh hạ đình làng An Thường sau nhiều năm mong đợi. Đình mới được xây dựng uy nghi trên nền đình cũ, kiến trúc theo kiểu chữ “Nhất” mang dáng dấp của kiến trúc đình làng Bắc Bộ. So với đình cũ, đình có diện tích được mở rộng nhiều lần nhờ tấm lòng tự nguyện hiến đất xây đình của người dân lân cận. Theo các bậc cao niên của làng, An Thường theo địa bạ là “khách hộ ấp” - tức là làng do người nơi khác đến lập, do vậy đi liền với lập làng là dựng đình để thờ thành hoàng làng và các bậc tiền hiền hậu hiền. Đồng thời, ngôi đình còn là nơi diễn ra sinh hoạt văn hóa - xã hội của dân làng.


Ông Trần Đình Tân- Trưởng Ban quản lý đình làng An Thường cho biết: “Ngôi đình này thật sự gắn chặt với đời sống tâm linh người dân An Thường biết bao đời, do vậy sau khi hòa bình lập lại, nhân dân trong vùng đã góp sức xây lại đình với quy mô nhỏ, để tiếp tục sinh hoạt tín ngưỡng và văn hóa như đã có (đình cũ phục vụ tiêu thổ kháng chiến năm 1947). Đình mới này có được cũng là nhờ sự đóng góp của nhân dân An Thường đang ở nhiều nơi trong nước”.

Từ nguồn huy động xã hội hóa hơn 2 tỷ đồng, tháng 4. 2011, đình làng Vạn An (thôn Vạn An, xã Mỹ Châu, huyện Phù Mỹ) được khởi công xây dựng, đến ngày 28.12.2011 thì khánh thành. Trong khuôn viên có tổng diện tích 4.569m2, ngoài đình còn có miếu thanh minh, cây thị cổ thụ và nhà văn hóa của đình dùng làm nơi hội họp, tiếp khách... Đối diện đình là chùa Quan Âm. Sự hiện diện của đình, chùa, cây cổ thụ tạo cho làng Vạn An một nét bình yên, trầm mặc. Hàng năm, đình Vạn An có 3 dịp lễ chính: Cúng xuân kỳ vào ngày Giỗ tổ Hùng Vương (10.3 âm lịch), cúng thu tế vào Lễ Quốc khánh 2.9 và Tết Nguyên đán. Cụ Đặng Thanh Ba (85 tuổi), một bậc cao niên có uy tín trong thôn, được bầu làm Trưởng ban quản lý đình, cho biết: “Những hoạt động lớn của đình hầu hết diễn ra trùng vào các dịp lễ, tết là để tạo điều kiện cho bà con, con cháu Vạn An xa gần hay khách thập phương có điều kiện về chung vui với làng. Có đình mới, từ già đến trẻ ai cũng phấn khởi, thường xuyên đến thăm đình, thắp hương, quét dọn và kể về đình làng mình với niềm tự hào...”.

Một số đình làng khác trong tỉnh cũng được khôi phục chủ yếu từ nguồn xã hội hóa như đình Cẩm Thượng (TP.Quy Nhơn), đình Vinh Thạnh (xã Phước Lộc, huyện Tuy Phước), đình Mỹ Thuận (xã Tây Bình, huyện Tây Sơn), đình làng Mỹ Đức gắn với miếu thờ ông Văn Phong (xã Tây An, huyện Tây Sơn...

Cùng nhịp sống hôm nay

Trong chưa đầy 1 giờ đến thăm đình Vạn An, chúng tôi nhẩm đếm đã có trên 10 người dân đến đây. Họ đến để thắp hương, quét tước sân đình hay đơn giản chỉ là dừng nghỉ chân, đắm mình trong không gian trang nghiêm mà thân thuộc, ấm cúng ở đình. Gặp bà Huỳnh Thị Hằng (ở xóm 1, đội 10, thôn Vạn An), bà cho biết: “Có đình mới kéo theo đường làng được mở rộng, thuận tiện cho việc đi lại, lòng dân phấn khởi lắm. Hơn một năm qua, tai nạn giao thông ở đây giảm nhiều so với trước, ngoài chấp hành tốt pháp luật giao thông, bà con tin rằng một phần nhờ có đình làng che chở”.

Việc tôn tạo, khôi phục đình làng xuất phát từ nhu cầu đời sống của nhân dân và cũng chính nhân dân tham gia, hưởng ứng mạnh mẽ nhất. Với bề dày và ý nghĩa lịch sử, nhiều đình làng trong tỉnh sau khi được khôi phục đã được công nhận di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh.

Đình làng ở Bình Định chủ yếu được xây dựng dưới thời Nguyễn, thường thờ thiên thần, phổ biến nhất là thờ thần Cao Các và thần Bạch Mã. Trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ cùng những biến động xã hội, đình làng Bình Định không còn nhiều.

Tuy vậy ở từng vùng có đình làng, nhân dân còn lưu giữ ký ức về ngôi đình và có chung ước nguyện khôi phục. Việc tôn tạo, khôi phục đình làng xuất phát từ nhu cầu đời sống của nhân dân và cũng chính nhân dân tham gia, hưởng ứng mạnh mẽ nhất. Với bề dày và ý nghĩa lịch sử của mình, nhiều đình làng trong tỉnh sau khi được khôi phục đã được công nhận di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh. Đình làng xưa được đặt dưới sự quản lý của làng, nay trở thành di tích được xếp hạng, việc bảo vệ và phát huy vẫn tiếp tục được đặt dưới sự quản lý của làng và phù hợp với Luật Di sản văn hóa.

Theo TS Đinh Bá Hòa- Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Bình Định, ngoài những dịp mang tính chất lễ hay hội họp, các ngôi đình làng cần được nghiên cứu tổ chức thêm phần hội mang dáng dấp như hội làng hàng năm, phát huy vai trò chủ thể, sáng tạo của nhân dân, khuyến khích tổ chức các trò chơi dân gian truyền thống và hoạt động văn hóa văn nghệ, thể thao quần chúng... để đình làng xứng đáng là trung tâm văn hóa của một cộng đồng dân cư.