Khám phá ngôi đền linh thiêng có lịch sử lâu đời ở Bắc Kạn

Đền Thắm thuộc địa phận huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn, từ lâu đã trở thành nơi tâm linh thu hút hàng triệu lượt du khách trong và ngoài tỉnh đến tham quan, lễ bái, nhất là dịp đầu xuân năm mới. Theo sử tích truyền lại, đền Thắm là ngôi đền linh thiêng gắn với câu chuyện về một vị nữ tướng có công chống giặc trong lịch sử.

Tương truyền vào những năm 1929 -1930 có nhà buôn lâm sản là Nguyễn Cả Mùi, khi xuôi bè theo sông đến ngã ba nơi sông Cầu và sông Chu gặp nhau, nơi có miếu thờ cô Thắm thì bè bị mắc. Sau thời gian dài mà bè vẫn không thể đi, nhà buôn cho đoàn nghỉ và đặc biệt chú ý đến cảnh vật sơn thủy hữu tình. Nơi đây có ngôi miếu nhỏ, theo người dân địa phương ngôi miếu này rất linh thiêng. Bởi vậy, ông có bỏ tiền, kêu gọi công đức để xây dựng lại ngôi đền tương đối khang trang.

Từ đó đến nay, cứ vào những dịp lễ, tết, ngày rằm, mùng 1, rất nhiều người dân trong vùng và du khách thập phương đến nơi đây, vừa để thắp hương cầu tài, cầu lộc, vừa chiêm ngưỡng khung cảnh thơ mộng, yên bình.

Phía trước cửa đền là dòng sông Cầu nước chảy êm đềm, tĩnh lặng.

Phía sau đền là dãy núi Khuôn Thung sừng sững.

Phía trước cửa đền nhìn ra là dòng sông Cầu nước chảy êm đềm khiến cho lòng người tĩnh lặng, bình yên. Phía sau đền là dãy núi Khuôn Thung sừng sững như cánh tay dang rộng bao bọc, che chở cho ngôi đền linh thiêng này.

Những năm gần đây, đền Thắm là điểm dừng chân thu hút đông đảo du khách thập phương đến tham quan, bái lễ. Ông Vi Văn Bách - Trưởng Ban quản lý đền Thắm cho biết: Chỉ tính riêng trong ngày mùng 4 Tết Kỷ Hợi 2019 vừa qua đã có trên 5.000 lượt khách đến với nơi đây. 

Đền Thắm thu hút đông đảo du khách thập phương đến tham quan, bái lễ.

Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, dù đã trải qua vài lần trùng tu, cải tạo, nhưng đền vẫn giữ được vẻ nguyên sơ vốn có. Đền Thắm được chia thành 3 khu thờ chính là đền Mẫu, đền Cô và khu vực thờ Phật.

Mới đây vào tháng 7.2018, trong quá trình tiến hành cải tạo, tu bổ di tích đền Thắm, đơn vị thi công đã phát hiện nhiều di cốt, di vật trong hang như rìu, vòng tay đá và đồ gốm... Theo nghiên cứu về cổ nhân học của PGS.TS. Nguyễn Lân Cường thực hiện trên toàn bộ những di cốt người cổ thu thập được từ hang đền Thắm, ghi nhận có ít nhất 10 di cốt đã được an táng tại địa điểm này.

Các nhà khảo cổ đang tiến hành phân loại những di vật khai quật được tại hang cổ sau đền.

Những di vật được tìm thấy trong quá trình khai quật mộ cổ.

Hang đền Thắm nằm ở phía tây nam của đền. Cửa hang hướng đông bắc, nhưng điều đặc biệt là khi bước qua cửa hang thì lòng hang lại mở về phía tây thêm 4m. Lòng hang nhỏ, tính từ cửa hang vào lòng hang có tổng diện tích chưa đầy 10m², chiều rộng trung bình của hang là 1,5m và độ sâu tính từ cửa hang là khoảng 6m.

Hang nhỏ sau đền nơi tìm thấy các di vật khảo cổ.

Kết quả khai quật nghiên cứu ghi nhận, không gian phân bố di tích là một hốc đá nhỏ hẹp nhưng lại có vị thế thuận lợi, trước mặt là sông Cầu và xa hơn là cả một thung lũng núi rộng và bằng phẳng. Từ vị trí này có thể thuận lợi cho việc định cư và triển khai các phương thức kiếm sống săn bắt, hái lượm ở môi trường xung quanh. Có lẽ vì vậy nên dù khu vực di tích chỉ là một hốc đá nhỏ nhưng đã được người xưa chọn làm nơi cư trú và chôn cất những người đã mất của cộng đồng. Về niên đại, qua nghiên cứu di tích, di vật ở Đền Thắm và so sánh với các di tích ở khu vực, bước đầu có thể nhận định, di tích đền Thắm thuộc vào giai đoạn hậu kỳ Đá mới - sơ kỳ Kim khí, cách ngày nay khoảng trên 3.000 năm.

Ông Lâm Tiến Anh – Trưởng phòng Văn hóa huyện Chợ Mới cho biết: Di tích đền Thắm là di tích đầu tiên thuộc giai đoạn hậu kỳ Đá mới – sơ kỳ Kim khí được phát hiện và khai quật nghiên cứu khảo cổ ở Bắc Kạn. Do đó cuộc khai quật di tích đền Thắm đóng góp thêm nguồn tư liệu rất quan trọng trong việc nghiên cứu giai đoạn Tiền - Sơ sử Bắc Kạn nói riêng và vùng núi phía Bắc Việt Nam nói chung.

Hội đền Thắm được tổ chức vào ngày mùng 2 tháng 2 âm lịch hằng năm, sau đó mở cửa đón khách quanh năm. Đền Thắm đã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2012.