Kiểm tra việc khai thác thủy sản: Thấm thía nỗi khổ “thẻ vàng”?

Sụt giảm về kim ngạch

Theo ông Nguyễn Hoài Nam - Phó Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), sau 2 năm EC cảnh báo thẻ vàng đối với hải sản khai thác của Việt Nam, xuất khẩu hải sản của Việt Nam sang thị trường EU đã bị tác động rõ rệt, giảm 6,5%, còn gần 390 triệu USD trong năm 2018 và tiếp tục chững lại trong 8 tháng đầu năm  2019, chỉ đạt 251 triệu USD.

 Lực lượng chức năng TP.Đà Nẵng tuyên truyền về cấm khai thác bất hợp pháp cho ngư dân tại cảng cá Thọ Quang. Ảnh: THANH HOA 

Từ vị trí thứ 2 trong các thị trường nhập khẩu hải sản Việt Nam, sau thẻ vàng, EU đã tụt xuống đứng thứ 5 và tỷ trọng của thị trường sụt giảm từ 18% xuống 13%.

Những tác động này có thể nhận thấy rất rõ với sản phẩm cá ngừ. Theo VASEP, trong tháng 8/2019, xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam tiếp tục tăng trưởng chậm lại. Giá trị xuất khẩu cá ngừ trong tháng này chỉ đạt gần 65 triệu USD, tăng gần 3% so với cùng kỳ năm 2018, nâng tổng giá trị xuất khẩu trong 8 tháng đầu năm lên 494 triệu USD. Điều đáng nói, trong khi xuất khẩu cá ngừ sang Mỹ rất khả quan với tổng giá trị xuất khẩu 8 tháng đầu năm 2019 tăng 56% so với cùng kỳ năm 2018, thì xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam sang EU vẫn chưa được cải thiện. Giá trị xuất khẩu cá ngừ sang khối thị trường này vẫn tiếp tục giảm so với cùng kỳ, chỉ đạt gần 96 triệu USD, giảm 6,3%. Chỉ từ con cá ngừ cũng có thể thấy, thẻ vàng IUU đã có tác động như thế nào đến kim ngạch xuất khẩu.

Trên thực tế, tấm thẻ vàng của EC đã khiến hoạt động xuất khẩu thủy sản của doanh nghiệp Việt sang thị trường EU vốn đã khó nay càng thêm gian nan bởi những quy định kiểm tra ngày càng ngặt nghèo. Chia sẻ tại hội nghị tổng kết 2 năm thực hiện cam kết “Nói không với thủy sản khai thác IUU” do VASEP tổ chức mới đây, bà Cao Thị Kim Lan - Giám đốc Công ty CP Thủy sản Bình Định cho biết, sau khi thủy sản Việt Nam nhận thẻ vàng, các đơn hàng đi châu Âu của công ty bị kiểm tra tới 70 - 80% khiến hàng thường bị tắc lại 10 - 15 ngày, chi phí đội lên tới 15 - 20%; từ mức 40 - 60 triệu USD/năm, giờ doanh số xuất khẩu sang EU của công ty chỉ đạt 20 - 30USD/năm.

Tình trạng khó khăn trong khâu kiểm tra cũng xảy ra với hàng của Công ty Hải Vương (Khánh Hòa), thay vì được thông quan tự động, hiện mỗi lô hàng của Hải Vương mất thêm 7 - 10 ngày để kiểm tra. Thậm chí, có những doanh nghiệp phải chấp nhận mất hẳn thị trường này.

Ông Nguyễn Hoài Nam cho rằng, doanh nghiệp xuất khẩu hải sản đều cam kết và quyết tâm cao chống khai thác IUU, nhưng khi thực thi gặp khó vì thiếu thông tin, dữ liệu về tàu thuyền đánh bắt hợp pháp hay bất hợp pháp, rất mất thời gian để chờ xác nhận nguyên liệu được đánh bắt hợp pháp hay không, cũng không có quy định là trong bao lâu sẽ có thông tin để quyết định mua hay không. Khó khăn lớn thứ hai là nhận thức và thái độ hợp tác của ngư dân. Ngư dân cần được tuyên truyền, hướng dẫn nhiều hơn, đồng thời phải có phần mềm tự động hóa đơn giản để ngư dân có thể thực hiện ghi nhật ký khai thác.

Tăng tuyên truyền cho ngư dân

Theo bà Nguyễn Thị Thu Sắc - Phó Chủ tịch VASEP, qua 2 năm kiên định với mục tiêu tháo gỡ thẻ vàng và sự phát triển bền vững của ngành khai thác và chế biến xuất khẩu hải sản Việt Nam, các doanh nghiệp đã rất tích cực với các hoạt động của chương trình: Đồng loạt treo biển Cam kết chống khai thác IUU, thực hiện nghiêm túc cam kết chống khai thác IUU, chỉ thu mua nguyên liệu hải sản từ những tàu cá khai thác hợp pháp, có nguồn gốc rõ ràng; chỉ nhập khẩu hải sản khai thác có nguồn gốc khai thác hợp pháp.

Tuy nhiên, có một thực tế là, ban quản lý các cảng cá đang gặp khó về nguồn nhân lực, sự phối hợp, hợp tác giữa ban quản lý cảng cá, ngư dân, nậu vựa và doanh nghiệp chưa tốt, thông tư, văn bản hướng dẫn không rõ ràng... nên gây ách tắc trong quá trình xác nhận nguyên liệu khai thác.

Chính vì vậy, theo ông Huỳnh Thanh Lĩnh - Giám đốc Công ty Hải Vương, để khắc phục được thẻ vàng, cần đẩy mạnh tuyên truyền để ngư dân tuân thủ nghiêm túc các quy định chống khai thác IUU bởi thực tế hiện nay, nhận thức của ngư dân vẫn còn chuyển biến chậm.

Đồng quan điểm, bà Thu Sắc cho rằng, để gỡ bỏ được thẻ vàng trong thời gian tới phải chấm dứt ngay tình trạng đánh bắt vi phạm IUU, đầu tư các máy định vị trên tàu cá, cải tiến hệ thống phần mềm lấy thông tin của tàu, bên cạnh đó tiếp tục nâng cấp hệ thống cảng cá.

“Doanh nghiệp rất muốn được tiếp cận, chia sẻ thông tin về những tàu khai thác bất hợp pháp để từ chối không mua nguyên liệu, vì vậy mong muốn các cơ quan quản lý cảng, chi cục thủy sản tạo điều kiện cùng doanh nghiệp chống khai thác IUU hiệu quả hơn” - ông Nam nói.

Điều bà Sắc và nhiều doanh nghiệp lo ngại là EC có thể rút “thẻ đỏ” với thủy sản Việt Nam. Trong 2 năm qua, nhiều doanh nghiệp đã thấm thía những tác động của chiếc thẻ vàng, nếu để xảy ra thẻ đỏ thì thiệt hại sẽ vô cùng khủng khiếp.