Mỹ - Trung lành ít, dữ nhiều

Nếu cần hình ảnh biểu trưng nhất cho cả thực trạng hiện tại lẫn tương lai của mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc thì chỉ cần nhìn vào những ngày tháng cuối năm 2019 này. Hai nét nổi bật là hai đối tác này bất hoà dai dẳng và quyết liệt với nhau nhưng luôn có thể cùng nhau giảm đối đầu ở mức độ nhất định và cho nhau thời gian nhất định hay nói cách khác xung khắc nhau là cơ bản trong khi thoả hiệp nhau chỉ do tình thế bắt buộc.

Hai nét đặc thù này lý giải vì sao mối quan hệ này trong năm 2019 sắp qua và cả trong năm 2020 sắp tới cho thấy lành thì ít mà dữ thì nhiều. Nói theo cách khác, mối quan hệ song phương này trong năm 2019 không được êm đẹp và cả trong thời gian tới cũng khó có thể được êm đẹp.

Đương nhiên là diễn biến theo chiều hướng nào của cặp quan hệ song phương này cũng đều tác động tới diễn biến tình hình chính trị thế giới, kinh tế và thương mại thế giới, an ninh và ổn định chung của thế giới cũng như riêng của khu vực và châu lục tại vùng Châu Á - Thái Bình Dương, nhưng mức độ lại chỉ trong chừng mực nhất định do chúng tiếp diễn chứ không đột biến và do thế giới bên ngoài vừa đã quen với vừa đã có được sức đề kháng ngày càng tăng trước những diễn biến ấy.

Mỹ và Trung Quốc đều tuyên cáo là đã đạt được sự nhất trí về cái gọi là Thoả thuận thương mại giai đoạn 1 nhưng đấy mới chỉ là tuyên cáo của hai bên. Nhiều ngày đã qua rồi mà cả nội dung lẫn thể thức văn bản thoả thuận vẫn chưa được hai bên hoàn tất, thời điểm, địa điểm và cấp ký kết chính thức vẫn chưa được hai bên xác định.

Những gì được hai bên thoả thuận cho giai đoạn 1 này lại quá sơ sài và ít ỏi, lặp lại những tuyên bố hay kết quả đàm phán thương mại đã đạt được trước đó, hoàn toàn chưa có đột phá mới hay thoả hiệp mang tính nguyên tắc và cơ bản. Hai bên quả quyết rằng thoả thuận này mở đường cho đàm phán về thoả thuận thương mại giai đoạn 2 nhưng trong thực chất kết quả đàm phán đạt được sau 13 vòng đàm phán kia vẫn chưa thể đủ để hai bên có thể tập trung thương thảo về những vấn đề cốt lõi nhất của mối quan hệ song phương này là mở cửa thị trường, cạnh tranh xuất khẩu công bằng và minh bạch, là Mỹ đòi Trung Quốc phải thực hiện việc bảo vệ sở hữu trí tuệ và bản quyền về phát minh, sáng chế và bí quyết công nghệ.

Trong khi đó lại bùng phát thêm một số bất đồng quan điểm mới khó khắc phục còn hơn nhiều việc xử lý cuộc xung khắc thương mại. Những luật gần đây nhất được quốc hội Mỹ thông qua và tổng thống Mỹ Donald Trump ký ban hành liên quan đến tình hình ở Hồng Kông và Tân Cương cũng như chính sách và hành xử của Trung Quốc đối với hai nơi này cùng với phần nội dung về Đài Loan trong kế hoạch ngân sách quốc phòng mới của Mỹ đều động chạm trực tiếp đến thể diện và lợi ích cốt tử lâu dài của Trung Quốc.

Trung Quốc coi đấy không chỉ đơn thuần là Mỹ can thiệp vào công chuyện nội bộ của Trung Quốc mà còn áp đặt chính sách và tạo con chủ bài chính trị mới trong quan hệ của Mỹ với Trung Quốc. Trong vòng không ít năm trở lại đây, chưa khi nào phía Mỹ dùng pháp lý quốc gia của Mỹ làm găng và gây khó với Trung Quốc như đã có thể thấy được trong năm 2019. 

Nước Mỹ hiện tại bị phân rẽ sâu sắc cả trong nội bộ xã hội lẫn trên chính trường, nhưng lại không hề như vậy trong quan hệ với Trung Quốc. Xung khắc thương mại gây tổn hại cho cả hai bên nhưng ở Mỹ lại có sự đồng thuận khá sâu rộng là xung khắc thương mại giúp Mỹ hạn chế được những tổn hại mà Mỹ gặp phải trong quan hệ lâu nay với Trung Quốc.

Cho nên nếu như đối ngoại có đóng vai trò quan trọng gì tới kết quả cuộc bầu cử tổng thống và quốc hội tới ở Mỹ thì không phải chuyện vấn đề hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên hay Iran, không phải quan hệ của Mỹ với Nga hay với EU, cũng chẳng phải vấn đề toàn cầu nào hết mà đấy chỉ có thể là chuyện quan hệ của Mỹ với Trung Quốc. Trong năm 2019 và cả trong năm 2020, lành ít dữ nhiều ở cặp quan hệ song phương này vì Mỹ vừa tiếp tục găng với Trung Quốc trên những phương diện khác vừa tìm kiếm thoả thuận thương mại với Trung Quốc mới có lợi nhất cho Mỹ và cá nhân ông Trump ở Mỹ.