Nét độc đáo trong văn hóa đón Tết của người Hà Nội xưa

Hương vị chỉ ngày Tết mới có

Ngày nay mới có từ "chơi Tết", nhưng xưa gọi là "ăn Tết",  tuy nhiên theo quan niệm dân gian: "ăn no, mặc ấm", vạn sự khởi đầu từ chữ "ăn", "ăn Tết", "ăn mặc", "ăn chơi", "ăn nói"... Thế nên, trong những bữa ăn ngày Tết, người ­Hà Nội cũng chuẩn bị những món ăn rất công phu.

Theo lời kể của những "người" Hà Nội, món canh bóng là một trong những món ăn truyền thống trong ngày Tết của họ. Từ đầu năm, mỗi khi mua thịt lợn các bà đều lóc miếng bì rồi dùng thanh tre căng như căng da trống rồi đem gác bếp. Da lợn hong khô bỏ vào lò nướng nở như miếng xốp. Trước khi nấu bóng phải ngâm, rửa thật kỹ bằng nước gừng. Miếng bóng nấu canh có vị ngọt do hút hết vị ngọt của tôm, thịt nạc, nhai hơi giòn, cảm nhận rõ mùi thơm của nấm, vị mát của su hào, cà rốt được cắt tỉa cầu kỳ.

Trong văn hóa của người Hà Thành, món canh măng lưỡi lợn (măng dày nhọn như lưỡi lợn) là món ăn cũng rất công phu, phải đi nhiều phiên chợ mới chọn được loại măng như ý. Măng mua về cho vào nồi đồng đậy nắp kín để ở nơi khô ráo, thỉnh thoảng mang ra phơi và dùng giấy bản lau kỹ những chỗ mốc. Trước khi ninh phải rửa măng thật sạch, ngâm và thay nước nhiều lần, từ lúc nước có màu chè đặc thành nhạt màu mất một hai ngày. Sau khi hết mùi ngai ngái thì cho vào nồi luộc nhiều lần mới hoàn thành việc "tắm rửa" cho măng.

Cuối cùng, ninh măng với cổ cánh, thịt gà, thịt lợn, chân giò... Khi nào dùng đũa đâm nhẹ cũng xiên được vào miếng thịt là được. Miếng thịt mỡ ninh măng ăn béo ngậy nhưng không ngấy như thịt luộc hoặc quay. Măng lưỡi lợn dày, dễ ngấm vị của xương thịt nên mềm, ngọt đến tận chân răng kẽ lưỡi. Miếng măng vừa có chất xơ của rau vừa có chất thịt, giống như một loại "đông trùng hạ thảo" vậy.

Để giữ đúng hương vị truyền thống trong ngày Tết, trên mâm cơm dâng lên ban thờ trong những ngày Tết của gia đình, chị Nguyễn Thúy Vân (quận Ba Đình, Hà Nội) luôn có những món ăn truyền thống. "Tết nào mình cũng nấu những món ăn truyền thống để dâng lên ông bà, tổ tiên như: Giò mỡ, canh bóng, canh măng, … Đặc biệt, không bao giờ thiếu bánh chưng, để ăn Tết trọn vẹn là phải ăn những món ăn truyền thống", chị Vân bộc bạch.

Hạnh phúc khi được quây quần cùng con cháu trong mâm cơm ngày Tết, bà Vũ Thị Tươi (mẹ chị Vân) tâm sự: "Bữa cơm ngày Tết, rất vui khi nhìn con cháu vui vẻ, quây quần ăn những món ăn truyền thống do tôi nấu, khi ấy, những hình ảnh Tết xưa như tự nhiên trở về …".

Nhớ lại những lần được ngồi trông nồi bánh chưng cùng mẹ, bà Tươi kể thêm, trung tâm ngày Tết diễn ra quanh nồi bánh chưng. Các nhà phố cổ, cửa lùi vào cách vỉa hè khoảng 2m thành nơi nấu bánh chưng Tết lý tưởng.

Xung quanh bếp lửa hồng ấm cúng, cả gia đình trông bánh, chơi Tết. Trẻ con chơi tam cúc ăn tiền dù ngày thường trò này tuyệt đối bị cấm. Người có tuổi chơi chắn say mê. Tiếng pháo nổ, mùi diêm sinh, mùi củi lửa, mùi bánh chưng thành mùi, vị Tết huyền bí của phố xưa.

Hạnh phúc nhỏ của đám trẻ ngày Tết.

"Thường thì cuối tháng 11, mẹ đã đưa chúng tôi đi mua quần áo Tết. Quần áo Tết chỉ được mặc 3 ngày Tết, sau đó cất đi. Có bố, mẹ làm giáo viên, ngày ấy lương thấp, nên mỗi năm tôi chỉ được mua một bộ quần áo Tết. Thời xưa, quần áo vài chục năm chỉ một kiểu nên không sợ lỗi mốt", chị Trần Thị Lụa (Ba Đình, Hà Nội) nhớ lại những bộ quần áo mẹ may cho mỗi dịp Tết.

Trong ngày Tết, trẻ con sung sướng nhất là không bị cậu mợ mắng. Những gia đình trung lưu ở Hà Nội gọi bố mẹ là cậu mợ, người nhà quê gọi là thầy u. Cậu mợ nào sinh con khi trẻ thì con cái chỉ xưng "em" chứ không được xưng "con".

Là con gái lớn trong gia đình trên phố hàng Lược (Hoàn Kiếm, Hà Nội), bà Trần Thị Vân kể: "Người Hà Nội xưa vốn rất chú trọng người ăn tiếng nói thường ngày, đến ăn chuối cũng phải ăn sao cho thanh lịch. Thế nhưng ngày Tết, trẻ con bóc vỏ chuối cho luôn vào mồm, không cần bẻ đôi thầy, u vẫn tha, dù ngày thường thì ăn uống như vậy là thô tục".

Tết xưa của người Hà Nội đơn sơ là thế nhưng thân thương, ấm cúng vô cùng. Kỉ niệm về Tết thời xưa đã trở thành một phần ký ức không bao giờ phai màu trong tâm trí nhiều người. Vẫn là hoa đào, hoa mai, vẫn bánh chưng và không khí nhộn nhịp của ngày Tết, nhưng Tết của ngày xưa và ngày nay đã khác nhau rất nhiều. Thế nhưng nhiều gia đình vẫn cố gắng gìn giữ nét đẹp văn hóa qua những món ăn, hoạt động truyền thống mang đậm nét đẹp của người Hà Nội.