Nhiều doanh nghiệp kêu sốc với mức tăng trong dự thảo Thuế tiêu thụ đặc biệt

Cơ hội của… thuốc lá lậu

Theo TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế Trưởng BIDV kiêm Giám đốc Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV: Doanh nghiệp Việt còn gặp nhiều khó khăn do sự thiếu ổn định của kinh tế vĩ mô toàn cầu, chiến tranh thương mại – công nghệ, chi phí đầu vào và logistics tăng ở mức cao, đơn hàng phục hồi không đồng đều và thiếu bền vững…

Trong khi đó, cả hai phương án tăng thuế TTĐB trong Dự thảo Luật Thuế TTĐB đối với các ngành hàng như thuốc lá, bia rượu, nước giải khát, xe ô tô pick-up chở hàng cabin kép đều có mức tăng thuế rất cao trong thời gian ngắn, gây lo ngại lớn về sự ổn định của ngành sản xuất trong nước, ảnh hưởng tới kỳ vọng tăng trưởng 8% trong năm 2025 và tăng trưởng hai chữ số từ năm 2026 của Chính phủ.

Với kinh nghiệm quốc tế, bà Đinh Thị Quỳnh Vân - Chủ tịch PwC Việt Nam cho biết, vào năm 2015, Chính phủ Malaysia tăng thuế thuốc lá thêm 40%, ngay lập tức vào năm 2016 thị phần thuốc lá hợp pháp tại nước này đã giảm 26%, trong khi đó thuốc lá lậu tăng gần 40%. Dù chỉ tăng thuế đúng một lần vào năm 2015, nhưng vào năm 2020, thị phần thuốc lá hợp pháp tiếp tục giảm 42% so với trước khi tăng, còn thuốc lá lậu thì đã chiếm… 64% thị phần.

Malaysia và Việt Nam có nhiều điểm tương đồng về kinh tế. Vì vậy nếu Việt Nam áp dụng mức tăng thuế cao đột ngột (phương án 1: thuế tăng thêm 42%, và phương án 2: thuế tăng thêm 100%) và tăng mỗi năm như Dự thảo thì sẽ kéo theo nhiều hệ quả hơn như NIF và PwC đã phân tích.

Nguy cơ thất thu ngân sách

Với kinh nghiệm trong ngành thuốc lá và công tác phòng chống thuốc lá lậu tại Việt Nam và các nước Đông Á, bà Đỗ Hoàng Anh - Giám đốc Đối ngoại BAT vùng Đông Á nhấn mạnh: "Khi làm chính sách, cần cân nhắc kỹ lưỡng vì kịch bản thuốc lá lậu một khi đã xảy ra như Malaysia thì không thể quay đầu lại." 

Trước đó, đầu năm 2025, phía BAT đã thuyết phục một đối tác thử tăng lập tức 2.000đ/bao đối với một loại thuốc lá ở phân khúc giá từ 15.000 đồng/bao trở xuống. Kết quả chỉ trong hai tháng đầu năm, sản lượng trung bình một tháng của loại sản phẩm này đã giảm tận 70%. Và thực tế, người tiêu dùng đã chuyển sang sử dụng thuốc lá lậu và sản phẩm thuốc lá ở phân khúc trước khi tăng giá.

Hiện nay 80% thị trường thuốc lá hợp pháp tại Việt Nam ở phân khúc từ 15.000 đồng/bao trở xuống. Với trường hợp thực tế mà bà Hoàng Anh chia sẻ ở trên có thể thấy nếu áp dụng phương án tăng thuế trong Dự thảo (tăng 2.000 đồng/bao ở phương án 1 hoặc tăng 5.000 đồng/bao ở phương án 2) thì khả năng rất cao Việt Nam sẽ lặp lại kịch bản như Malaysia, thậm chí hệ quả còn có thể nghiêm trọng hơn.

Bà Vũ Lan Hương – PGĐ Cty Thuốc lá Thăng Long chia sẻ thêm, "Việc từ bỏ thuốc lá không thể diễn ra trong một sớm một chiều. Một nghiên cứu tại Canada cho thấy, trung bình một người hút thuốc mất 30 lần cố gắng bỏ thuốc trước khi thành công và những người cắt giảm hút thuốc thành công phần lớn là do ý thức về sức khỏe được nâng cao". 

Trong khi đó sản phẩm thuốc lá lậu tại Việt Nam được bán công khai và có lợi thế về giá cả so với thuốc lá hợp pháp, đặc biệt là giá thuốc lá hợp pháp sau khi tăng đột ngột theo Phương án 2.

Bà Hương cũng chia sẻ thêm, thuốc lá nhập lậu vốn đã chiếm thị phần lớn. Nếu thuế TTĐB tăng sốc, chênh lệch giá giữa thuốc lá hợp pháp và thuốc lá lậu sẽ trở nên quá lớn, tạo động lực mạnh cho thị trường phi chính thức.

Trước đó, các đề xuất trong Dự thảo Luật Thuế Tiêu thụ Đặc biệt với mức thuế tuyệt đối tăng 10.000 đồng/bao vào năm 2030 đã nhận được nhiều ý kiến gây sốc của Hiệp hội và các doanh nghiệp trong ngành thuốc lá.

Theo Viện Chiến lược và Chính sách Tài chính (NIF), nếu áp dụng phương án 2 của Dự thảo, đến năm 2030, sản lượng thuốc lá hợp pháp có thể giảm từ 30% đến 43%. Đồng thời, từ 30% đến 70% người tiêu dùng sẽ chuyển qua thuốc lá lậu, kéo theo thất thu từ 10.900 - 20.700 tỷ đồng thu thuế cho ngân sách Nhà nước. Xu hướng này cũng tương tự ở mô hình phân tích của PwC: các phương án tăng thuế của Dự thảo sẽ khiến sản lượng thuốc lá hợp pháp tại Việt Nam giảm hơn 70% vào năm 2030 so với hiện tại, thuốc lá lậu có thể tăng lên 50 tỷ điếu và thất thu ngân sách lên đến 40 nghìn tỷ đồng vào năm 2030.

Chính vì những lẽ đó, tại Hội nghị, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam và các doanh nghiệp đề nghị Quốc hội quy định mức thuế tuyệt đối tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm kể từ năm 2026 và đạt tối đa 6.000 đồng/bao vào năm 2030. Có như vậy mới có khả năng ngành đóng góp cho ngân sách như kỳ vọng, góp phần vào tăng trưởng kinh tế mà Việt Nam đang hướng tới.