Những giai điệu thôn làng của Văn Cao

Nhạc sĩ Văn Cao.

Nhân dịp này, Nông thôn Ngày nay giới thiệu bài viết về nhạc sĩ Văn Cao- tác giả của hai ca khúc “Làng tôi” và “Ngày mùa” được bình chọn.

Văn Cao sinh ở Hải Phòng nhưng quê hương ông lại là thôn Hào Kiệt, xã Liên Minh, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định. Những lần cùng gia đình về thăm quê đã khắc vào tâm khảm một nỗi u hoài ly hương: "Tôi không có quê hương - Nghe đâu như Thái Bình, Hà Nam, Phủ Lý - Như Nam Định -Ruộng đất mênh mông trong tiếng hát - Quê mẹ quê cha cách một vườn trầu" (Những người trên cửa biển).

Có lẽ bởi vậy nên khi Cách mạng Tháng Tám 1945 làm ra cuộc đổi đời trên quê hương, dù chỉ sau hơn một năm phải sống trong những ngày kháng chiến gian nan, Văn Cao vẫn nhìn ra sự mới mẻ của thôn làng tự do.

Toàn quốc kháng chiến, Văn Cao và người yêu tản cư về vùng Ba Thá, Hà Đông (nay thuộc Hà Nội) và tổ chức đám cưới. Có một buổi chiều, sau khi đi họp về, Văn Cao đi dọc triền đê và nghe tiếng chuông nhà thờ binh boong, binh boong...

Ngay lập tức cái nhịp chuông ấy, cái giai điệu chuông ấy đã xoáy cuộn trong tâm hồn nhạc sĩ và tự nhiên hồn vía thôn làng Việt lại được tuôn trào ra sang trọng trong nhịp valse cung đình châu Âu. Đó là điều kỳ lạ nhất mà các nhạc sĩ Việt Nam thời kỳ đầu tân nhạc trong đó có Văn Cao đã làm được. Họ đã "thôn làng hóa" cái nhịp điệu "quý tộc" này, khiến nó trở nên dung dị và chân thành:

"Làng tôi xanh bóng tre, từng tiếng chuông ban chiều, tiếng chuông nhà thờ rung/Đời đang vui đồng quê yêu dấu, bóng cau với con thuyền một dòng sông…"

Nhưng ngay trong sự dung dị và chân thành ấy, còn chứa đựng âm hưởng tráng ca của những thôn làng kháng chiến: “Chiều khi quân ác qua làng vắng tiếng chuông ngân/ Tiếng chuông nhà thờ rung/Làng tôi theo đoàn quân du kích, cướp lấy súng quân thù trả thù xưa…"

Bài "Làng tôi" sau khi ra đời đã trở thành bài hát của người Việt Nam từ đó đến nay và mãi mãi. Trong tác phẩm "Trường ca sông Lô", Văn Cao đã tái hiện nét nhạc "Làng tôi" ở đoạn kết: "Dòng sông Lô trôi- Dòng sông Lô trôi".

Cũng ngay từ ngày kháng chiến, "Làng tôi" đã được dịch ra tiếng Nga và một số ngôn ngữ khác. Năm 1982, Văn Cao với tư cách là tác giả "Quốc ca Việt Nam" sang thăm Cộng hòa dân chủ Đức, trong một chiều đến thăm một thôn làng Đức, cũng trong tiếng chuông nhà thờ binh boong, Văn Cao nghe vẳng xa một tốp thôn nữ hát "Làng tôi" bằng tiếng Đức. Tác giả đã chợt rưng rưng nước mắt vì cảm động, vì không ngờ tới sự bay xa trên hành tinh của bài hát này.

Cùng với "Làng tôi" cũng với nhịp valse, Văn Cao còn vẽ ra một bức tranh âm thanh về một ngày mùa thời kháng chiến vừa lãng mạn vừa cao diệu quá "Ngày mùa":

“Ngày mùa vui thôn trang/Lúa reo như hát mừng/Lúa không lo giặc về khi mùa vàng thôn quê/Ngày mùa vui thôn xóm/Đầy đồng giáo với gươm/Súng tỳ tay anh đứng, em cầm liềm trông sang”.

Sức sống, sức thuyết phục của "Làng tôi" và "Ngày mùa" đã khiến cho hai bài hát trên đã được nhiều người yêu thích và bình chọn vào 20 bài hát hay nhất viết về nông thôn Việt Nam trong cuộc bình chọn do Bộ NN&PTNT khởi xướng nhân kỷ niệm 65 năm thành lập Bộ Canh Nông.

Nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha