Ở Sa Pa của Lào Cai, hễ trời mưa là dân vô rừng vặt loại lá cây gì đem về nấu ra nước xanh lét?

Tháng 6 hằng năm là thời điểm người Mông ở Sa Pa tập trung thu hoạch chàm, chuẩn bị cho mùa dệt vải. 

Với hầu hết loại cây trồng, trời nắng sẽ thuận lợi để thu hoạch nhưng riêng với cây chàm, người dân thường hái vào ngày mưa, sau đó trồng luôn lứa mới. Thu hoạch chàm là quá trình công phu và vất vả nhưng cũng đầy ắp niềm vui, tiếng cười.

Người Mông ở Sa Pa thường trồng cây chàm dưới tán rừng ẩm ướt. Nơi trồng chàm thường xa nhà, đi lại vất vả.

Mỗi gia đình người Mông thường trồng 200 - 300 m2 cây chàm mới đủ nguyên liệu để dệt vải. Khi thu hoạch chàm, họ thường đi theo cặp vợ chồng, có thể nhờ sự hỗ trợ của họ hàng, làng xóm. 

Tròn 1 năm sau khi trồng, cây chàm đủ điều kiện để thu hoạch Trong ảnh: Vợ chồng anh Sùng A Tráng (xã Mường Hoa) tranh thủ trời mưa vào rừng thu hoạch cây chàm.

Những người phụ nữ cùng thôn đổi công giúp nhau thu hoạch cây chàm.

Cây chàm gắn bó bền chặt với đời sống văn hóa của người Mông Sa Pa. Không cần nhiều kỹ thuật chăm sóc, hầu như người dân chỉ cần làm cỏ trên diện tích trồng chàm.

Sau khi thu hoạch, cây chàm được tập kết tại một điểm chuẩn bị cho lên gùi.

Đi bộ vượt núi trong điều kiện trời mưa, đường trơn trượt nhưng mỗi phụ nữ vẫn gùi 30 - 50 kg cây chàm. Điều này không thể làm khó họ.

Đưa cây chàm về nhà.

Người phụ nữ Mông này lên rừng hái chàm từ 6 giờ sáng. Bà đang trên đường gùi cây chàm về nhà ở thôn Thào Hồng Dến, xã Mường Hoa.

Sau khi thu hoạch, cây chàm được cho vào thùng lớn, ngâm với nước 3 ngày 3 đêm.

Đến khi cây mục, tạo thành nước màu xanh đen thì bỏ vôi bột vào khuấy kỹ. Khi bột chàm và vôi lắng xuống thì gạn hết nước đi, phần bột dưới đáy thùng được giữ lại, sử dụng cho các lần nhuộm vải. 

Phụ nữ người Mông có cách bảo quản bột chàm để sử dụng quanh năm. Nghề nhuộm chàm hiện trở thành dịch vụ trải nghiệm trong hầu hết các homestay của người Mông.

Mỗi gia đình người Mông đều ngâm chàm trong nhiều thùng lớn và quy trình se lanh, dệt vải, may trang phục truyền thống không thể thiếu sắc chàm. 

Cây chàm chính là minh chứng cho việc làm chủ kỹ thuật nhuộm vải từ nguyên liệu tự nhiên của người Mông Sa Pa. Việc cộng đồng người Mông ở Sa Pa chú trọng phát triển diện tích cây chàm đã góp phần gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa đậm đà bản sắc.