Phóng viên vượt biên bằng đường bộ và một ngày với Taliban 2.0 (kỳ 1)

Taliban có trả thù không?

Chiến binh Taliban đã đợi chúng tôi sau hàng rào thép gai ở cuối lối đi dài và hẹp bằng kim loại, con đường duy nhất dành cho người đi bộ qua biên giới giữa Pakistan và Afghanistan.

Anh ta tươi cười chào đón chúng tôi, tay ôm chặt khẩu súng trường M16 sáng bóng, được trang trí dòng chữ "tài sản của chính phủ Hoa Kỳ". Trước đó vài giờ, người lính Mỹ cuối cùng đã rời Afghanistan.

Tôi, quay phim Asim Mehmood và nhà sản xuất cấp cao Hameedullah Khan là đoàn làm phim truyền hình quốc tế đầu tiên đến đất nước này bằng đường bộ kể từ khi Taliban chiếm Kabul vào ngày 15 tháng 8, và chúng tôi sẽ trở thành những người đầu tiên đưa tin từ bên ngoài thủ đô.

Ở phía biên giới Afghanistan, những chiếc xe mà chúng tôi sẽ đi đã đợi ở phía xa. Chúng tôi cảm thấy lo lắng cho sự an toàn của mình, nhưng các chiến binh Taliban đã đến gặp chúng tôi - một số trẻ khoảng 20 tuổi, sinh ra trong năm quân đội Hoa Kỳ xâm lược đất nước, tất cả đều đeo những chiếc tua-bin đặc trưng và để râu dài - đảm bảo với chúng tôi rằng họ đã nắm quyền kiểm soát và rằng đã có một sự yên bình chưa từng có trong hai tuần mà họ phụ trách. 

Lịch sự và tươi cười, họ nói chuyện bằng tiếng Pashto khi nhà sản xuất của tôi dịch. Họ rất vui vì đã đánh bại "đội quân mạnh nhất thế giới", họ giải thích.

Khi chúng tôi khởi hành dọc theo đường cao tốc Torkham-Kabul đông đúc cùng với 6 người bạn đồng hành của Taliban, lái xe vào tỉnh Nangarhar của Afghanistan. Khi chúng tôi dừng lại bên đường, người qua đường tò mò. Mọi người bắt đầu tụ tập. Một người đàn ông, cạo râu sạch sẽ và ở độ tuổi 30 hoặc 40, nói với chúng tôi rằng họ đã không nhìn thấy các đội quay phim trên đường phố trong nhiều tháng qua.

Hòa vào đám người này, chúng tôi bắt đầu đặt câu hỏi cho họ: "Các chiến binh Taliban có ngược đãi ai không? Các bạn có sợ hãi không?".

Họ có vẻ háo hức nói chuyện, các ý kiến gần như thống nhất với nhau rằng kể từ khi Taliban nắm quyền, không có tham nhũng hay vô pháp luật. 

Một thương nhân trung niên cho biết họ không còn phải hối lộ ở mọi trạm kiểm soát mà họ chở hàng đi qua. Trước đây, mỗi xe tải phải trả 10.000 đến 15.000 đồng tiền Afghanistan (118 đến 178 đô la) cho lính canh Afghanistan tại biên giới với Pakistan và sau đó hối lộ từ 2 đến 30 đô la tại mỗi trong số hàng chục trạm kiểm soát dọc theo tuyến đường của họ đi qua. Giờ đây, họ chỉ thực hiện một khoản thanh toán duy nhất do Taliban thu thập ở biên giới.

Sẹo thâm

Trong hành trình từ Torkham đến Jalalabad, thành phố lớn thứ năm ở Afghanistan và là thủ phủ của tỉnh Nangarhar, chúng tôi được phép đi cùng "Haji Lala". Là một cựu binh Taliban ở độ tuổi chừng 50 tuổi với đặc điểm cứng rắn và làn da nhăn nheo, Haji rất được các chiến binh trẻ tuổi tôn trọng.

Ông ấy chỉ trả lời những câu hỏi của chúng tôi rất ngắn gọn. Ông giải thích rằng ông không thích và không cảm thấy thoải mái với những điều kiện sống, những phương tiện mới, ông chỉ nhớ núi non, gian khổ của chiến trường.

Nhưng dần dần, khi chúng tôi bắt đầu kể về quá khứ của ông ấy, Haji bắt đầu thoải mái và cởi mở hơn. Ông đã chia sẻ những câu chuyện về các chiến binh Taliban đói khát, mắc kẹt trong "lãnh thổ của kẻ thù" và các địa điểm xa xôi khác, và những người lạ mặt dường như đã xuất hiện để cung cấp thức ăn cho họ và cả những khoảng thời gian mà  hàng chục chiến binh chỉ với một khẩu súng trường AK-47 và một vài viên đạn họ phải chung nhau để "xua đuổi kẻ thù".

Haji đã trải qua 9 năm trong trại giam khét tiếng của quân đội Bagram. Ông ấy nói, họ chỉ được cho ăn một mẩu bánh mì nhỏ mỗi ngày - vừa đủ để đảm bảo họ không chết vì đói, ông nói thêm. Hầu hết 9 năm của ông đều ở trong bóng tối của phòng giam không cửa sổ.

Bị giam giữ và tra tấn bởi người Mỹ và Afghanistan, Haji có vẻ như là một ứng cử viên lý tưởng để tìm cách trả thù - loại chiến binh Taliban mà nhiều người Afghanistan sợ hãi. 

Tôi hỏi Haji: Bây giờ người Mỹ đã rời đi, liệu ông có muốn quay súng vào những kẻ đã bắt giữ ông trước đây không?

Câu trả lời của ông ấy - ngay lập tức và kiên quyết - khiến tôi ngạc nhiên. 

"Không!" Haji nói. 

Ông giải thích, cuộc chiến của ông là vì mục đích tôn giáo, không phải vì mục đích cá nhân, và ông sẽ tuân theo phán quyết của Rahbari Shura, hội đồng tối cao cầm quyền đưa ra những quyết định ràng buộc đối với tất cả các chiến binh và chỉ huy, phải tha thứ và đi tiếp. Ông ta sẽ không quên, ông ta nói thêm, và nếu ông ta gặp lại những người cai ngục Afghanistan trước đây, ông ta sẽ cảm thấy khó khăn.

 Nhưng, Haji nói tiếp:  "Nếu tôi sống sót sau 9 năm [trong tù], tôi có thể sống với sự tha thứ… Nếu chúng tôi [Taliban] không bỏ lại  quá khứ [phía sau], chúng tôi sẽ không bước tiếp được".

Những câu hỏi của tôi khiến Haji cảm thấy khó chịu, khiến Haji nhớ lại những hành hạ mà ông ấy đã phải chịu đựng, vì vậy ông ấy ngừng nói và bắt đầu phát các bài hát về chiến tranh của Taliban trên điện thoại di động của mình - không có nhạc, chỉ có lời bài hát.

Jalalabad: Thành phố của xe tuk-tuk

Ở Jalalabad, tiếng còi xe ồn ào và tình trạng tắc đường khét tiếng có thể khiến bạn quên rằng mọi thứ đã thay đổi - cho đến khi bạn phát hiện những lá cờ Taliban tung bay từ xe hơi và cột đèn, nhắc nhở rằng giờ đây đã có những kẻ thống trị mới ở đây.

Đã hai tuần kể từ khi thành phố bị Taliban chiếm giữ mà không có một cuộc giao tranh nào và người dân đã quen với việc nhìn thấy các chiến binh của nhóm này trên đường phố của thành phố. 

Taliban nói rằng họ đang thiết lập một hệ thống an ninh và công lý, nhưng họ sẽ phải đối mặt với một cuộc đấu tranh khó khăn để vượt qua sự ngờ vực của những người nhớ về nó từ 20 năm trước và nghi ngờ nó có thể giải quyết những khó khăn kinh tế xã hội trước mắt của họ ở một đất nước có 40 triệu dân không đủ ăn và 3,1 triệu trẻ em có nguy cơ suy dinh dưỡng cấp tính.

Tại các cổng có bảo vệ của văn phòng thống đốc, nơi chúng tôi dự kiến gặp thủ lĩnh địa phương của Taliban, chúng tôi được yêu cầu đợi trong khi xe của chúng tôi được thông quan. Khi vào bên trong, một nhà thờ Hồi giáo chưa hoàn thành và những khu vườn được quản lý dẫn đến nhà khách ở cuối khu phức hợp khổng lồ. 

Từ sân vận động bóng đá bên cạnh, chúng tôi có thể nghe thấy âm vang của các bài phát biểu và thánh ca - tất cả đều là một phần của lễ kỷ niệm chiến thắng vào ngày lực lượng Hoa Kỳ rút quân khỏi đất nước.

Khi chúng tôi đến sân vận động, leo lên những chiếc thang bảo vệ ọp ẹp, những bài phát biểu và cam kết rực lửa của các nhà lãnh đạo Taliban về việc thành lập một Afghanistan không có tham nhũng ngày càng lớn hơn.

Họ mô tả một đất nước quan tâm đến người dân của mình và một hệ thống ủng hộ những người bị áp bức hơn những người có quyền lực với khoảng vài trăm người, chủ yếu là những người ủng hộ và đồng tình với Taliban, những người đã tụ tập để lắng nghe họ.

Nhưng đây là những lời mà người dân Afghanistan đã từng nghe - từ những nhà cai trị "dân chủ" của họ trước cả Taliban. Người dân Jalalabad nói rằng họ chỉ muốn hòa bình và trở lại những ngày làm ăn thuận lợi.

Lễ kỷ niệm kết thúc nhanh chóng, và ngay sau khi Taliban giải phóng đám đông, những người đàn ông và nam sinh mặc quần đùi bóng đá bắt đầu tập luyện trên sân được bảo dưỡng tốt. Đó là một sự trùng khớp thú vị, có lẽ là về một Afghanistan khoan dung hơn, nơi các cầu thủ mặc quần đùi giữ vị trí tiền đạo khi các chiến binh Taliban cầm súng dần lùi xa.

Tại sân vận động, chúng tôi đã gặp Ihsanullah Rashidi, người ở độ tuổi 20 và hào hứng với điều mà anh ấy tin là nền an ninh mới của đất nước. "Giờ đây, mọi người đều rất hạnh phúc vì chúng tôi có một Afghanistan hòa bình và không ai ngăn cản chúng tôi nói bất cứ điều gì trên mạng xã hội," anh giải thích. Kể từ đó, các chiến binh Taliban đã đánh các nhà báo và "bẻ gãy" các cuộc biểu tình bằng các chiến thuật giải tán đám đông bạo lực.

Hầu hết các thủ lĩnh Taliban mà chúng tôi đã nói chuyện đều hài lòng với những tiến bộ mà họ đã đạt được hai tuần sau khi lên nắm quyền và tập trung vào an ninh và diệt trừ tham nhũng. Mohammed Hanif là người phụ trách Ban Giám đốc Văn hóa Thông tin tỉnh Nangarhar. "Bây giờ có hòa bình ở tỉnh Nangarhar," anh ấy nói với chúng tôi từ văn phòng làm việc của mình ở trung tâm thành phố Jalalabad. 

"Mọi người đều cảm thấy an tâm, điều này đã khuyến khích họ tiếp tục với công việc kinh doanh của mình. Trước đó, điều đó là không thể và mọi người thường đóng cửa hàng của họ trước khi mặt trời lặn vì họ sợ bị cướp và giết. Nhưng bây giờ các cửa hàng mở cửa đến nửa đêm và mọi người rất vui vẻ ".

Ngày đầu tiên chúng tôi ở Afghanistan, đường phố vẫn náo nhiệt kể cả khi mặt trời đã lặn. Nhưng tại chợ chính của Jalalabad, nhà cung cấp thức ăn đường phố Mullah Shafiullah đã phải vật lộn để thu hút khách hàng cho món Aash thường bán chạy nhất của mình, một món mì và kem phổ biến. "Tất cả chúng tôi rất vui vì có hòa bình nhưng tất cả chúng tôi đều lo lắng về công việc kinh doanh của mình vì hầu như không có bất kỳ hoạt động nào", anh tâm sự. "Mọi người đang đau khổ. Taliban phải làm điều gì đó và nên kết nối với các nước láng giềng để cải thiện thương mại ".

Tôi cảm thấy khó hiểu, nếu Taliban thực sự không làm gì sai trong hai tuần, tại sao mọi người lại sợ họ như vậy? Một chỉ huy Taliban đưa ra lời giải thích. Khoảng 60.000 binh sĩ từ tỉnh Nangarhar đã hy sinh khi chiến đấu với Taliban trong 20 năm qua; sẽ mất thời gian để gia đình họ tin rằng nhóm này không ra tay để trả thù, ông giải thích. Tôi không thể chứng thực con số đó vì quân đội Afghanistan đã tan rã và những người lính đầu hàng đang ở trong nhà của họ.

Kỳ 2: Một ngày với Taliban 2.0: Phụ nữ đâu?