Phương Tây trừng phạt Nga: Vì sao Trung Quốc không cứu nổi?

Là một cường quốc của thế giới hiện nay, một trong những cách Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng của mình là thiết lập quan hệ tài chính chặt chẽ với các quốc gia không muốn tuân theo các quy tắc do Mỹ và các cường quốc phương Tây khác ra lệnh. Chắc chắn, theo logic, Trung Quốc sẽ làm điều tương tự đối với Nga.

Để giúp Nga né tránh các lệnh trừng phạt, Trung Quốc sẽ phải đưa ra một phương thức thay thế khả thi cho đồng USD. Nhưng tiền của Trung Quốc - đồng Nhân dân tệ - hầu như không được sử dụng bên ngoài Trung Quốc. Chỉ có 3% hoạt động kinh doanh trên thế giới được thực hiện bằng cách sử dụng tiền hoàn lại. Ngay cả Nga và Trung Quốc cũng tiến hành thương mại chủ yếu ở Mỹ thông qua đồng USD và euro.

Hơn nữa, rủi ro giúp Nga tránh khỏi sự hủy hoại kinh tế đối với Trung Quốc có thể lớn hơn bất kỳ phần thưởng nào có thể có. Phần lớn nền kinh tế của Trung Quốc phụ thuộc vào đồng USD và nền tảng tài chính làm nền tảng cho nó. Các công ty Trung Quốc đang hoạt động trên toàn cầu, sử dụng hệ thống tài chính của Mỹ để trả lương cho nhân viên, mua nguyên vật liệu và đầu tư. Trung Quốc là nước xuất khẩu lớn nhất thế giới và được thanh toán cho hàng hóa của mình chủ yếu bằng USD.

Nếu Bắc Kinh vi phạm các lệnh trừng phạt chống lại Nga, sự ổn định tài chính của chính Trung Quốc sẽ gặp rủi ro và điều này đã được các nhà lãnh đạo của họ nhấn mạnh với sự thận trọng. Bên cạnh đó, một số biện pháp mà các nhà lãnh đạo Trung Quốc có thể đưa ra với Nga sẽ không đủ mạnh để giúp nước này tồn tại trong tình trạng bị cô lập tài chính từ Mỹ và các đồng minh phương Tây.

Bắc Kinh có thể tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch xuyên biên giới - cho phép Trung Quốc tiếp tục bán cho Moscow nhiều hàng hóa mà họ sản xuất cho phần còn lại của thế giới. Trung Quốc cũng có thể đầu tư vào các công ty năng lượng của Nga với giá rẻ. Ngoài ra, Bắc Kinh có thể cho phép ngân hàng trung ương của Nga rút tiền mặt trong số 140 tỷ USD mà họ nắm giữ trong trái phiếu Trung Quốc. Bắc Kinh thậm chí có thể thành lập một ngân hàng ảo để giúp chuyển tiền của Nga đi khắp nơi như cách họ đã làm đối với Iran và Triều Tiên.

Không có biện pháp nào trong số này là đủ để đối trọng với các lệnh trừng phạt chống lại Nga, bao gồm việc cắt các ngân hàng lớn nhất của Nga khỏi hệ thống tài chính toàn cầu và lệnh cấm nhập khẩu dầu và khí đốt của Mỹ.

"Giúp con thuyền kinh tế Nga chậm chìm hơn một chút"

Eswar Prasad, nhà kinh tế của Đại học Cornell, nhận định: "Trung Quốc sẽ không cứu được con thuyền đang chìm của nền kinh tế Nga. Tuy nhiên, ông nói thêm rằng,  Bắc Kinh có thể  giúp "cho phép con thuyền kinh tế Nga nổi lâu hơn một chút và chìm chậm hơn một chút."

Tình bạn ngày càng sâu sắc giữa nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Putin đã giúp đưa Nga và Trung Quốc  xích lại gần nhau hơn so với những năm 1950. Mối quan hệ ngoại giao ấm lên được xây dựng dựa trên mong muốn chung là chấm dứt vị thế bá chủ địa chính trị và kinh tế của Mỹ.

Khi ông Tập và ông Putin gặp nhau vào đêm trước Thế vận hội Olympic Bắc Kinh, họ tuyên bố rằng mối quan hệ giữa hai nước là "không có giới hạn". Nga đưa quân vào Ukraine, vài ngày sau khi Thế vận hội kết thúc, đã gần như lập tức khiến Mỹ và các quốc gia đồng minh khác áp đặt các làn sóng trừng phạt nhằm tàn phá nền kinh tế Nga.

Trung Quốc đã nhiều lần chỉ trích các động thái này. Mới nhất, ngày 11/3, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường đã nói rằng: "Các biện pháp trừng phạt liên quan sẽ ảnh hưởng đến sự phục hồi kinh tế của thế giới, điều đó không có lợi cho ai cả."

Nhưng chỉ trích các biện pháp trừng phạt là một chuyện. Lựa chọn đi ngược lại trật tự tài chính toàn cầu và mạo hiểm mời các biện pháp trừng phạt trong nước là một việc khác. Bắc Kinh đã đưa ra một số dấu hiệu cho thấy họ không sẵn sàng làm điều sau. 

Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á do Trung Quốc lãnh đạo - một ngân hàng đầu tư mà Washington coi là đối thủ của Ngân hàng Thế giới - tuần trước cho biết họ sẽ tạm dừng việc cho Nga và Belarus vay để giải quyết cuộc chiến ở Ukraine. Một số ngân hàng Trung Quốc đã cắt giảm tài trợ cho các mặt hàng của Nga.

Raymond Yeung của Ngân hàng ANZ cho biết: "Các ngân hàng Trung Quốc đang cố gắng cắt giảm tiếp xúc với Nga. Bạn có thể nói rằng lý thuyết về việc Trung Quốc cung cấp một giải pháp thay thế tài chính cho Nga vẫn còn nhiều hoài nghi".

Cơ quan quản lý ngân hàng hàng đầu của Trung Quốc tuần trước cho biết, các ngân hàng không nhất thiết phải cắt đứt quan hệ với các đối tác Nga. "Chúng tôi sẽ không tham gia vào các lệnh trừng phạt như vậy và chúng tôi tiếp tục duy trì trao đổi kinh tế, thương mại và tài chính bình thường với các bên liên quan", Guo Shuqing, Chủ tịch Ủy ban Điều tiết Bảo hiểm và Ngân hàng Trung Quốc cho biết.

Khi các lệnh trừng phạt ngày càng gia tăng, việc duy trì các mối quan hệ kinh tế đó sẽ trở nên khó khăn hơn mà không chịu nhiều rủi ro hơn và các lựa chọn của Trung Quốc để giúp Nga đang ngày càng giảm bớt. Các nước phương Tây đã loại Nga ra khỏi hệ thống thanh toán và nhắn tin tài chính Swift, loại trừ các ngân hàng Nga khỏi các giao dịch quốc tế một cách hiệu quả.

Công cụ không đủ mạnh

Trung Quốc đã và đang phát triển một dịch vụ nhắn tin thay thế cho các trang giao dịch xuyên biên giới. Nhưng dịch vụ đó hoạt động ở quy mô nhỏ và một phần dựa vào công nghệ bị vướng vào các lệnh trừng phạt.

Sau khi Visa và Mastercard ngừng hoạt động ở Nga, một số ngân hàng Nga đã chuyển sang sử dụng UnionPay của Trung Quốc, cung cấp các tùy chọn thanh toán ở 180 quốc gia. Đối với Trung Quốc để cung cấp xử lý thanh toán của riêng mình, các giao dịch không được thực hiện bằng USD để tránh bị trừng phạt.

Thông qua dự trữ ngân hàng trung ương, các khoản đầu tư của chính phủ và một thỏa thuận cho vay dài hạn, Nga có thể nhanh chóng huy động được ở Trung Quốc số tiền tương đương hơn 160 tỷ USD, tương đương khoảng 16 tháng từ việc bán dầu và khí tự nhiên của Nga cho Liên minh châu Âu và Mỹ.

Một phần lớn của số tiền đó - khoảng 140 tỷ đô la - được gắn vào trái phiếu và mệnh giá đồng nhân dân tệ. Phần còn lại được ràng buộc trong các thỏa thuận giữa các ngân hàng trung ương của hai nước cam kết mỗi bên cho các khoản vay ngắn hạn không lãi suất trị giá 24 tỷ USD trong trường hợp khẩn cấp.

Một lựa chọn rủi ro hơn về mặt ngoại giao là Trung Quốc rửa tiền cho Nga thông qua một ngân hàng nhỏ của Trung Quốc được thành lập đặc biệt để trốn tránh các lệnh trừng phạt. Đây là những gì Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Trung Quốc vào năm 2009 đã làm khi mua một ngân hàng nhỏ ở tỉnh Tân Cương, Tây Bắc của Trung Quốc, và đổi tên thành Ngân hàng Kunlun. Ngân hàng Iran đã giúp thực hiện các giao dịch trị giá hàng trăm triệu USD.

Trong một kịch bản tương tự, một công ty dầu mỏ Trung Quốc có thể trả cho một công ty vỏ dầu và các nhân viên công ty của họ ở Trung Quốc một khoản "phí tư vấn" rất lớn để thay mặt họ giao dịch dầu, thay vì trả tiền dầu thô cho một công ty dầu khí Nga trực tiếp. Tuy nhiên, cuối cùng, một hoạt động như vậy có thể sẽ bị ngừng hoạt động. Đó là những gì đã xảy ra với Bank of Kunlun sau khi bị Kho bạc Mỹ xử phạt vào năm 2012.

Trong một kịch bản khác, các công ty Trung Quốc với sự hậu thuẫn của nhà nước có thể thâu tóm cổ phần của phương Tây trong một số công ty dầu khí lớn nhất của Nga. Các công ty khổng lồ của Mỹ và châu Âu như Shell và BP đã thông báo rằng họ sẽ rút khỏi các liên doanh ở Nga, nhưng không có nhiều người mua rõ ràng ngoài các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc.

Taylor Loeb, một nhà phân tích của công ty tư vấn Trivium, cho biết: "Có một số công ty năng lượng có giá trị nhất trên thế giới hiện đang giao dịch với giá trị nhỏ hơn giá trị thực của chúng".

Ngay cả khi Bắc Kinh cân nhắc xem họ sẵn sàng đi bao xa để duy trì tình bạn "không giới hạn" với Nga, thì có một thực tế phũ phàng: Đồng Nhân dân tệ không thể cứu đồng tiền rúp của Nga. Đồng rúp đang lao dốc không phanh.