Thị trường ra "luật chơi" mới, các doanh nghiệp trăn trở đi tìm “chìa khóa” cho nông nghiệp xanh

Nỗ lực sản xuất xanh, truy xuất nguồn gốc nông sản

Tháng 8/2023, lần đầu tiên Chương trình phát triển Liên Hợp quốc (UNDP) và Bộ NNPTNT giới thiệu mô hình về một hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử để theo dõi xuất xứ và "dấu chân carbon" của từng trái thanh long sản xuất tại Bình Thuận. 

Hiểu đơn giản, "dấu chân carbon" là tổng lượng phát thải khí nhà kính đến từ quá trình sản xuất, sử dụng và cuối vòng đời của một sản phẩm hoặc dịch vụ. Hệ thống nêu trên giúp người tiêu dùng trong nước và quốc tế khi mua hoặc nhập khẩu thanh long sản xuất tại Bình Thuận có thể truy xuất nguồn gốc trái cây và mức độ thực hành "xanh" hoặc thân thiện với môi trường.

Theo đó, các thiết bị thông minh tự động đo lượng phát thải khí carbon lắp đặt tại từng vườn trồng ở cả 4 phương thức canh tác: GlobalGAP, hữu cơ, VietGAP và truyền thống. Tiếp đó, dữ liệu cập nhật lên không gian mạng cho phép theo dõi và thống kê dấu chân carbon theo thời gian thực.

Không chỉ vậy, công nghệ này còn phân tích để đưa ra các giải pháp giảm phát thải carbon trong sản xuất, vận chuyển nông sản. Ngoài thanh long, hệ thống truy xuất nguồn gốc carbon số hóa cũng đã được thiết lập trên con tôm. Đây là hai trong số các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam.

Cũng liên quan đến vấn đề khai thác các nền tảng kỹ thuật số để giám sát và theo dõi dấu chân carbon, ứng dụng Rice Hero đã ra mắt và giới thiệu là ứng dụng điện thoại đầu tiên tại Việt Nam giúp theo dõi lượng phát thải khí nhà kính trong quá trình canh tác, thu hoạch và chế biến lúa. 

Rice Hero được xem như là công cụ xác định lượng phát thải khí nhà kính (quy đổi carbon tương đương), dựa trên công thức theo hướng dẫn của Ủy ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC).

Trong khi đó, ngành cao su Việt Nam cũng vừa ban hành Chiến lược Tăng trưởng xanh và Phát triển bền vững giai đoạn 2023-2030, tầm nhìn 2050, với 3 mục tiêu: Phát triển kinh tế - Bảo vệ môi trường - Trách nhiệm với cộng đồng và xã hội. Dù còn không ít khó khăn, các đơn vị trong ngành này đã và đang lấy sản xuất kinh doanh xanh làm chiến lược và lợi thế cạnh tranh cho mình.

Trong năm 2023, Công ty CP Cao su Tân Biên, tại huyện Tân Châu (tỉnh Tây Ninh) đã được tổ chức GFA đánh giá duy trì và cấp chứng chỉ rừng quốc gia VFCS/PEFC cho tổng diện tích cao su hơn 4.426ha.

Trong đó, chứng chỉ PEFC được cấp cho Nông Trường cao su Suối Ngô hơn 1.999ha; Nông trường Bổ Túc gần 2.427ha. Đây là 2 nông trường lớn chiếm khoảng 60% diện tích toàn công ty. 2 nông trường cao su còn lại chưa thực hiện chứng chỉ vì theo quy hoạch đến năm 2030, tỉnh Tây Ninh sẽ đưa diện tích này vào phát triển khu công nghiệp.

Theo ông Trương Văn Cư - Tổng Giám đốc Cao su Tân Biên, tăng trưởng xanh hay xanh hóa chỉ hơi khác nhau về thuật ngữ. Những chủ đề này đã nằm trong chiến lược phát triển bền vững của công ty từ nhiều năm trước. Chiến lược này dựa trên những trụ cột căn bản như phát triển kinh doanh, phát triển cộng đồng, bảo vệ môi trường.

Riêng về chứng nhận rừng bền vững PEFC, ông Cư cho biết, doanh nghiệp phải đảm bảo được nguồn lực con người được huấn luyện bài bản để đạt và duy dì chứng nhận. Tiếp theo là nguồn lực tài chính để thực hiện các bước đầu tư.

Trở ngại lớn nhất là thay đổi nhận thức

Theo ông Trương Văn Cư, để chuyển đổi sang sản xuất xanh và bền vững, khó khăn lớn nhất chính là thay đổi nhận thức. Lãnh đạo công ty, doanh nghiệp, hay các HTX phải nhận thức rõ lợi ích lâu dài, các biện pháp thực hiện trước mắt mới có thể tư vấn, truyền đạt lại cho nhân viên thực hiện.

Việc duy trì chứng nhận rừng bền vững còn khó hơn khi đạt được, vì toàn công ty phải đảm bảo các yếu tố bảo vệ môi trường, chăm lo đời sống công nhân, quan hệ tốt với cộng đồng. "Việc này không phải tự mình nghĩ ra mà do cộng đồng, chính quyền và tổ chức chứng nhận đánh giá" - ông Cư nói.

Ông Cư kể thêm, năm đầu tiên đạt chứng nhận, công ty không bán được tấn mủ nào do chứng chỉ còn mới, nhu cầu chưa cao. Công ty đã đi trước nhu cầu thị trường song khách hàng chưa chấp nhận trả tiền thêm. Tuy nhiên, công ty cũng không thể bán mủ đạt chứng nhận bằng với giá mủ bình thường. Như thế là tự đi bán phá giá chính mình. 

Đến năm 2023, công ty bắt đầu giao dịch được với các khách hàng của châu Âu, bán được 80 tấn mủ cao su đạt chứng nhận, cao gấp đôi kế hoạch năm. Dù khách hàng đang mua số lượng ít nhưng đây là tín hiệu đáng mừng cho những nỗ lực xanh hóa "vàng trắng" mà Cao su Tân Biên đang theo đuổi.

Bà Trương Thị Lệ Khanh - nhà sáng lập Thủy sản Vĩnh Hoàn - doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản hàng đầu cho rằng, có 5 bước cần thực hiện để xây dựng một nền nông nghiệp bền vững, đưa nông sản sang những thị trường khó tính.

Thứ nhất, thu hút đầu tư từ các doanh nghiệp có năng lực về công nghệ chế biến cũng như phát triển thị trường, thông qua việc đầu tư phát triển hạ tầng phục vụ kinh tế nông nghiệp, xây dựng vùng nguyên liệu tập trung. Khuyến khích doanh nghiệp sử dụng công nghệ giảm phát thải, hỗ trợ về tài chính cho những doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, đặc biệt là nông nghiệp xanh.

Thứ hai, đưa khái niệm nền nông nghiệp xanh, nông nghiệp bền vững vào chương trình giảng dạy cho học sinh, sinh viên. Đẩy mạnh đào tạo đội ngũ lao động tham gia vào lĩnh vực nông nghiệp, đặc biệt là lao động trình độ cao; đẩy mạnh đào tạo khoa học công nghệ cho bà con nông dân. Thứ ba, đẩy mạnh các chương trình phát triển nông nghiệp xanh thông qua ứng dụng khoa học kỹ thuật.

Thứ tư, tuyên truyền, kết nối phân phối để đưa sản phẩm nông nghiệp xanh đến tay người tiêu dùng. Cuối cùng, doanh nghiệp thực hành nông nghiệp xanh phải lựa chọn những nhà đầu tư có chung tầm nhìn về phát triển bền vững, có đủ năng lực để đồng hành với các dự án.