Tiến sỹ khảo cổ Phạm Văn Triệu: 2 chiếc thuyền cổ ở Thuận Thành, Bắc Ninh rất khủng, khả năng có từ thời Giao Chỉ

Trong những ngày qua, thông tin khai quật khẩn cấp 2 chiếc thuyền cổ nằm trên dòng sông Dâu - một nhánh của sông Thiên Đức (sông Đuống) chảy sát bờ phía Tây của thành Luy Lâu ở khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh đã thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học cũng như đông đảo người dân.

Hai chiếc thuyền cổ "rất độc đáo"

Trao đổi với phóng viên Dân Việt chiều 20/3, TS. Phạm Văn Triệu, Phó Trưởng phòng Khảo cổ học lịch sử, thuộc Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) cho biết, hôm trước ông có mời một số nhà khoa học đến khu vực khai quật hai chiếc thuyền cổ, mọi người đều nói "thuyền này rất độc đáo".

Nét độc đáo của hai chiếc thuyền cổ này là quy mô thuyền quá lớn. "Lúc đầu, chúng tôi tưởng tượng thuyền buôn nhỏ, nông và kết cấu như mọi người hay nói là độc mộc, nhưng hiện nay với kết cấu này, bọn tôi tính mỗi một chiều là 16m và chiều ngang hiện còn từ 1,95 đến khoảng 2m. 

Tôi nói hiện còn vì khả năng bên trên bị mất rồi. Như vậy, cái thuyền này rất là lớn và họ chia khoang ra như này thì đây cũng là một cái lần đầu tiên chúng ta biết" - TS. Triệu chia sẻ.

Cùng với đó, hai chiếc thuyền cổ này có kết cấu liên kết với nhau rất kiên cố. "Cái đấy lần đầu tiên các nhà khảo cổ và các nhà thuyền học mới phát hiện ra ở Việt Nam, cũng rất độc đáo" - TS.Triệu nói và cho biết hiện tại chưa trả lời được hai chiếc thuyền này có ý nghĩa lịch sử, văn hóa như thế nào vì còn chờ kết quả lấy mẫu phân tích Carbon-14 và các nghiên cứu liên quan khác.

TS. Phạm Văn Triệu, Phó Trưởng phòng Khảo cổ học lịch sử, thuộc Viện Khảo cổ học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam) chia sẻ về những nét độc đáo của hai chiếc thuyền cổ "khủng" nằm trên dòng sông Dâu ở Bắc Ninh.

Đất ở từng khoang thuyền được để riêng, sau đó đưa lên một khu vực để rửa, sàng lọc bằng nước để lộ ra các hiện vật cổ xưa. Từ những hiện vật cổ thu được, các cán bộ khảo cổ học sẽ cặm cụ nhặt, phân loại ra từng loại hạt, quả hoặc những cổ vật có giá trị để phục vụ cho công tác nghiên cứu, đánh giá sau này. Ảnh: Khương Lực.

Ghi nhận tại hiện trường khai quật cho thấy, hai chiếc thuyền cổ đã được khai quật gần xong phần lòng thuyền. Thuyền được chia thành 6 khoang. Khi khai quật, cán bộ khảo cổ bóc dỡ từng lớp đẩt cát cẩn thận, tỉ mỉ để tránh làm hư hại đến phần gỗ và thân thuyền.

Đất ở từng khoang thuyền được để riêng, sau đó đưa lên một khu vực để rửa, sàng lọc bằng nước để lộ ra các hiện vật. 

Từ những hiện vật thu được, các cán bộ khảo cổ học sẽ cặm cụi nhặt, phân loại ra từng loại hạt, quả hoặc những cổ vật có giá trị để phục vụ cho công tác nghiên cứu, đánh giá.

Theo TS. Triệu, loại hình thuyền là một đối tượng rất đặc biệt của khảo cổ học do vậy bắt buộc phải nghiên cứu liên ngành: 

-Thứ nhất, có cơ quan nghiên cứu về chủng loại gỗ để làm rõ thuyền đóng bằng gỗ gì, đóng ở đâu?; 

-Thứ hai, phối hợp với Viện Hạt nhân Hà Nội - Viện Năng lượng nguyên tử Việt Nam sẽ lấy mẫu, phân tích Carbon-14 để ra xem gỗ thuyền này có niên đại khoảng nào.

-Thứ ba, các nhà môi trường học của Viện Khảo cổ học sẽ nghiên cứu các loại thực vật, hạt quả, là của loại cây, quả gì có ở vùng này hay không, trả lời cho câu hỏi hàng hóa chở trên thuyền là cái gì?"

"Cái khó nhất bây giờ là niên đại nào, cái đấy ai cũng muốn hỏi" - TS. Phạm Văn Triệu nói và cho biết trong ngày 20/3 cán bộ phụ trách thí nghiệm và xác định niên đại của Viện Khảo cổ học lấy mẫu, phối hợp với Viện Hạt nhân Hà Nội phân tích niên đại C14 các mẫu gỗ của thuyền. Thời gian phân tích mẫu kéo dài từ 15-20 ngày sẽ có kết quả". 

Hai chiếc tàu cổ xuất hiện ở khu vực từng có giao thương tấp nập

Vị trí hai chiếc thuyển cổ được phát hiện và tiến hành khai quật khẩn cấp nằm trên dòng sông Dâu, cách thành Luy Lâu khoảng 1km về phía Tây, cách chùa Dâu khoảng 600m về phía Đông Bắc, cách chùa Tổ (thờ Phật Mẫu Man Nương) khoảng 500m theo đường chim bay.

Theo các nguồn sử liệu, các nước phương Tây và phương Nam muốn buôn bán, giao thiệp với Trung Quốc đều phải theo con đường Giao Chỉ. 

Từ trước công nguyên và nhất là từ thế kỷ II-III sau công nguyên trở đi, ngày càng có nhiều thương nhân nước ngoài đến buôn bán ở Giao Châu và thuyền buôn của họ thường xuyên có mặt ở Luy Lâu. 

Những chứng tích vật chất và các nguồn tài liệu ở Luy Lâu đã khẳng định Luy Lâu thực sự là trung tâm thương mại lớn - một đô thị cảng mang tính quốc tế của nước ta thời Bắc thuộc. 

"Con thuyền này chúng ta chưa xác định được niên đại, nhưng nó có thể là bằng chứng xác thực nhất để chứng minh cho tính chất giao thương của sông Dâu" - TS. Triệu khẳng định.

Trực tiếp đi thăm thực địa khu vực khai quật 2 chiếc thuyền cổ ngày 17/3, ông Vương Quốc Tuấn - Ủy viên dự khuyết BCH TƯ Đảng, Phó Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh đã yêu cầu Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh và Viện Khảo cổ học tiếp tục thực hiện khai quật, làm rõ các dữ kiện, đánh giá tổng thể giá trị về niên đại, tính chất, tính liên hệ vùng, khu vực của di tích thuyền cổ. 

Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh Vương Quốc Tuấn cũng chỉ đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh xây dựng kế hoạch tổ chức Hội thảo mời các chuyên gia cùng tham gia nghiên cứu, phản biện, để có đánh giá chuẩn xác về giá trị của dấu tích thuyền cổ.

Chính quyền địa phương có phương án đảm bảo an ninh, an toàn tại khu vực khai quật và di tích thuyền cổ; Tuyên truyền cho nhân dân về việc bảo vệ di sản văn hóa.

TS. Phạm Văn Triệu cho biết, do hai chiếc thuyền cổ này quá lớn nên phương án di dời thuyền theo kế hoạch ban đầu đang được tính toán lại. 

"Hiện nay mình mời Viện Công nghiệp gỗ của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đơn vị đó sẽ xây dựng một quy trình bảo quản thuyền này" - TS. Triệu nói và cho biết trong quá trình khai quật, hai chiếc thuyền cũng được che đậy cẩn thận để đảm bảo độ ẩm của thuyền, tránh bị hư hại.

Được biết, vào cuối năm 2024, sau khi thu hoạch vụ cá rô phi trên khu ao thuê rộng 4 sào (360m²), ông ông Nguyễn Văn Chiến, sinh năm 1975 ở khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh đã thuê máy xúc đào sâu xuống lòng ao khoảng 1m thì phát hiện 2 thuyền cổ.

"Phát hiện ra hai chiếc thuyền cổ trong ao, tôi báo cáo ngay cho Chủ tịch UBND phường và cán bộ văn hóa huyện chiều hôm trước thì sáng hôm sau họ về, tiến hành chăng dây, rào khu vực phát hiện thuyền cổ lại" - ông Chiến nói và cho biết việc khai quật hai chiếc thuyền cổ dù ảnh hưởng đến việc nuôi cá của gia đình, nhưng ông ủng hộ việc khai quật hai chiếc thuyền cổ này và trường hợp các cơ quan chức năng quyết định phương án bảo quản hai chiếc thuyền tại chỗ ông cũng đồng ý.

Ông Nguyễn Văn Chiến, sinh năm 1975 ở khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh - người thuê máy xúc đào sâu xuống lòng ao khoảng 1m thì phát hiện 2 thuyền cổ. Ảnh: Khương Lực.

Sông Dâu giữ vai trò thông thương đường thủy đặc biệt quan trọng nối trung tâm Luy Lâu với các vùng miền xung quanh, với các nước trong khu vực. 

Dòng chảy này là đường thủy nối Luy Lâu với Phật Tích và có vai trò quan trọng trong việc hình thành hai trung tâm Phật giáo Phật Tích và Luy Lâu.

Sông Dâu được nhắc nhiều trong các câu ca dao, quan họ. "Thuyền em ngược bến sông Dâu/Buôn chè mạn Thái còn lâu mới về"; "Lênh đênh ba bốn thuyền kề/Chiếc ra cửa bể, chiếc về sông Dâu"; "Lênh đênh ba bể bốn bề/Chiếc xuôi Hà Nội, chiếc về sông Dâu".

Tuy nhiên, sông Dâu đã cạn dòng từ thế kỉ XIX, vết tích ngày nay còn lại là những con mương nhỏ, con ngòi hẹp và các ao hồ đứt quãng ví dụ các ao dài ở các làng Bút Tháp, làng Tư Thế và đoạn sông chạy từ Dâu đến chợ Nôm.