Tìm cả miền Bắc, không đâu có hò cửa đình, múa hát bài bông như ở Phú Nhiêu

Độc nhất vô nhị ở Phú Nhiêu

Cụ Vũ Thị Khiên, 79 tuổi, Nghệ nhân hò cửa đình và múa hát bài bông chia sẻ, làn điệu này xuất hiện ở Phú Nhiêu vào khoảng thế kỷ 18, do một ca nương người Huế tới làng truyền dạy. 

Truyền qua mấy đời thì đến lượt bà, khi đó hò cửa đình và múa hát bài bông rất phát triển bởi ca từ mang tính quần chúng cao, đậm nét văn hóa nông nghiệp lúa nước.

Làn điệu này gồm hò và múa. Hò do nam và múa bài bông do nữ thể hiện. Ban đầu, làn điệu này chỉ dành cho nam thanh nữ tú chưa lập gia đình và biểu diễn duy nhất vào ngày rằm tháng 8 vì đây là ngày hội làng, hò để tế thánh, đến giờ thì phổ biến hơn, có thể biểu diễn vào dịp bất kỳ. 

Hò cửa đình và múa hát bài bông không truyền dạy cho người ngoài làng vì thế mà trải qua hơn 300 năm hình thành và phát triển, thôn Phú Nhiêu là nơi duy nhất có và lưu giữ được làn điệu này.

Theo cụ Khiên, hò cửa đình và mua hát bài bông là loại hình diễn xướng tập thể, tốp nam tốp nữ mỗi bên khoảng 7 người trở lên, nam mặc áo dài khăn xếp, nữ mặc váy trắng đội mũ, thắt đai lưng, tay múa quạt. Bài hò theo nguyên bản chữ Hán gồm 517 câu theo thể ba chữ, bốn chữ tới bảy chữ. 

Mỗi câu hò phải diễn xướng đủ ba nội dung theo đúng ba phần đó là bài giáo, bài hò và bài khóng. Mỗi bài mang một âm điệu khác nhau, trong mỗi bài có những điệp khúc ở cuối hoặc đầu. 

Những câu hò có điểm nhấn như "Đệ nhất sơn hà" hay "Mưa từ Quảng Bình mưa ra" đã đi sâu vào lòng người dân Phú Nhiêu ở mọi lứa tuổi. Còn những câu hát như: "Nông thời cuốc nguyệt cày mây, Sĩ thời học một biết mười Thương đi buôn bán đông tây…" lại mang tính cộng đồng rất cao.

Câu hò điệu hát đã ăn sâu vào công việc hàng ngày, sinh hoạt đời thường của dân làng Phú Nhiêu. Ngữ nghĩa của câu hò làm dân làng thêm tin yêu cuộc sống, yêu quê hương đất nước, thêm trách nhiệm với Tổ quốc, giúp phần xây dựng, bồi dưỡng nhân cách của con người.

Gắn bó với hò cửa đình và múa hát bài bông từ khi là con gái, tới nay chân đã yếu mắt đã mờ, cụ Khiên không nhớ nổi đã dạy bao nhiêu lớp thiếu nhi trong làng học hát, chỉ biết rằng một số trong đó giờ cũng đã được phong nghệ nhân ưu tú, đều ở làng Phú Nhiêu. 

Vì vậy mà GS. Tô Ngọc Thanh - Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian từng nhận xét "hò cửa đình và múa hát bài bông là vàng ròng của văn hóa dân gian, đồng thời chỉ tồn tại ở Phú Nhiêu, chưa từng thấy xuất hiện ở nơi nào khác".

Gắn bảo tồn với du lịch

Hò cửa đình và múa hát bài bông từnggiành giải A trong liên hoan dân ca dân vũ nhưng mức độ lan tỏa của loại hình văn hóa dân gian này còn khá hạn chế.

Thậm chí những năm đầu sau khi đất nước thống nhất 1975, hội làng cũng có năm không tổ chức hò cửa đình và múa hát bài bông do quá ít người thành thạo, không có kinh phí mua trang phục. 

Đến nay, với sự nỗ lực của những người nghệ nhân già như cụ Vũ Thị Khiên và cụ Lương Tất Tố, làn điệu dân gian này dần sống lại trong đời sống văn hóa tinh thần của dân làng Phú Nhiêu nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung.

Hò cửa đình và múa hát bài bông thường được trình diễn tại đình làng, nơi sinh hoạt văn hóa cộng đồng, nam mặc áo the khă xếp cầm xênh, nữ khoác áo mã tiên vai đeo đèn trông vừa nghiêm trang lại hết sức quần chúng. 

Hiện nay, câu lạc bộ hò cửa đình và múa hát bài bông Phú Nhiêu có khoảng 50 hội viên, chủ yếu là lớp trẻ, tuy vậy do kinh phí hoạt động hạn hẹp nên trang phục thường phải đi thuê, lời ca tiếng hát cơ bản chưa được hệ thống và ghi chép thành tài liệu, hình ảnh quảng bá chưa được phổ biến cũng như chưa kết nối được thành các tuor du lịch văn hóa trên địa bàn huyện Phú Xuyên.

Du khách đến làng, muốn tận mắt thưởng thức hò cửa đình và múa hát bài bông có thể tìm đến cụ Khiên, ông Tố, họ là những người cả đời gắn bó với làn điệu quê hương và hàng ngày vẫn cố gắng trao truyền lại cho thế hệ con cháu như một trách nhiệm cao cả của những người đi trước. 

Tuổi đã cao, hàng ngày họ vẫn cố gắng đan lưới, trồng rau để có thu nhập, nhưng mỗi khi nghe có lớp mở là họ sẵn sàng gác lại công việc gia đình cho dù đi dạy không có thêm khoản phụ cấp hỗ trợ nào.

Ông Nguyễn Văn Lộc - Chủ nhiệm Câu lạc bộ hò cửa đình và múa hát bài bông cho biết: "Từ khi câu lạc bộ được thành lập năm 2003, làn điệu dân ca có một không hai này như được sống lại. 

Các nghệ nhân gạo cội có thêm "việc’ để làm, con trẻ trong làng hồ hởi, tự hào vì được sinh ra ở làng quê giàu văn hóa. Chúng tôi rất mong muốn khách du lịch sẽ ghé thăm Phú Nhiêu và lắng nghe câu hò điệu hát như một món quà ý nghĩa mà người dân vùng quê chiêm trũng gửi tặng bạn bè gần xa".