Xem "Vua Hùng" dạy dân cấy lúa tại đàn Tịch Điền

"Vua Hùng" dạy dân cấy lúa tại đàn Tịch Điền. Video: Hoan Nguyễn

Ngày 5/2 (tức 15 tháng Giêng năm Quý Mão 2023), tại đàn Tịch Điền (phường Minh Nông, TP. Việt Trì, tỉnh Phú Thọ) đã diễn ra lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa. Lễ hội này được phục dựng nhằm tri ân công lao to lớn của các Vua Hùng đã có công khai sáng nghề nông trong buổi đầu dựng nước.

Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa gồm phần lễ và phần hội. Theo đó, mở đầu là phần tế của các cụ cao niên trong phường, sau đó đến phần nhập vía Vua Hùng để dạy dân cấy lúa. Phần hội sẽ diễn ra cuộc thi cấy lúa giữa đội Đồi Lúa và đội Đồi Rơm.

Năm nay, trời đổ mưa rào, nhưng các nghi lễ vẫn diễn ra đầy đủ, tôn nghiêm, không hề bị gián đoạn. Vào phần hội – Vua Hùng dạy dân cấy lúa, trời đổ mưa to hơn. Tuy nhiên, cả "Vua Hùng" và hai đội thi đều phấn khởi, nhanh nhẹn xuống ruộng cấy lúa. Khắp hai bên bờ ruộng, rất đông người dân, du khách reo hò, đánh trống cổ vũ cho các đội thi.

Minh Nông là tên gọi vùng đất khởi thủy của nghề nông, xưa thuộc Kẻ Nú hay Làng Nú. Theo các nghiên cứu, Nú đồng nghĩa và đồng âm với Lú nghĩa là Lúa, cho nên Kẻ Nú còn gọi là Kẻ Lú hay Kẻ Lúa, nghĩa là Làng Lúa.

Kẻ Nú xưa, nay là phường Minh Nông (TP.Việt Trì) gồm các xóm Hồng Hải (xóm Giải Làng), Thông Đậu (xóm Đõ), Minh Tân (xóm Nhúi), Minh Bột (xóm Đồi Ngược), Hòa Phong (đồi Lúa, đồi Rơm).

Minh Nông có vị thế địa lý tiếp giáp với hạ lưu của 3 dòng sông lớn gồm sông Thao, sông Đà, sông Lô nên được thừa hưởng sự cung cấp, đắp bồi bởi một lượng lớn phù sa màu mỡ. Vì vậy, đây chính là điểm nổi bật, là yếu tố quyết định để Minh Nông trở thành nơi Vua Hùng lựa chọn tổ chức lễ hội xuống đồng dạy dân cấy lúa.

Truyền thuyết kể rằng, xưa kia nhân dân chưa biết cày, cấy để làm ra thóc gạo mà chỉ sống dựa vào rễ cây, rau dại, thịt thú rừng. Thấy vùng đất ven sông sau mỗi lần nước dâng, đất đai được phù sa bồi thêm màu mỡ, Vua Hùng mới gọi dân đến để dạy cách đắp bờ giữ nước.

Một hôm, các Mị Nương- con gái Vua Hùng theo dân đi đánh cá bên sông, thấy chim từng đàn bay lượn khắp bãi. Chợt có một con chim thả bông lúa rơi trên mái tóc một Mị Nương. Nàng đem bông lúa về trình với vua cha. Vua Hùng bấy giờ cho là điềm lành, liền bảo các Mị Nương ra bãi tuốt các bông lúa đó đem về.

Mùa xuân, Vua Hùng cùng con dân đem các hạt ra đồng. Vua xuống bãi, lấy que nhọn chọc lỗ để tra hạt. Khi mạ lên, dân không biết cấy trồng nên Vua Hùng đã nhổ mạ lên, đem tới những thửa ruộng, lội xuống cấy cho dân xem. Các Mị Nương và nhân dân thấy vậy cùng làm theo.

Đời sau, nhân dân nhớ công ơn Vua Hùng, đã tôn Người làm ông tổ nghề nông và dựng đàn Tịch Điền quay lưng về hướng Tây Nam ngay trên mỏm đất Vua Hùng ngồi khi dạy dân cấy lúa; đặt kho lương thực trên đồi Lúa, để rạ ở đồi Rơm, đặt tên chợ là Chợ Lú.

Ông Nguyễn Quang Chung, Chủ tịch UBND phường Minh Nông, Trưởng ban tổ chức lễ hội cho biết: "Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa được tổ chức thường niên vào dịp đầu Xuân năm mới và là lễ hội có tiếng khắp vùng Đất Tổ. Tổ chức lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa chính là bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc nói chung và Minh Nông nói riêng.

Lễ hội năm nay diễn ra bám sát với tích xưa, gồm phần lễ và phần hội. Ở phần lễ, có các bậc chức sắc trong làng cùng nhân dân làm lễ tế cầu mong mùa màng tốt tươi, dân khang vật thịnh và tổ chức lễ thức Vua Hùng dạy dân cấy lúa tại khu Tịch Điền. Sau nghi lễ nhập vía, Vua Hùng sẽ làm lễ xuống đồng."

Chủ tịch UBND phường Minh Nông cho biết thêm, năm nay ông Phùng Văn Binh (70 tuổi, ở phường Minh Nông) là người được chọn để hóa thân tượng trưng cho Vua Hùng tại lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa 2023.

Đây là năm thứ 4 liên tiếp ông Binh được lựa chọn nhập vai để xắn quần, mặc áo tế, xuống ruộng cấy lúa. Trước đây, bố của ông Binh cũng được lựa chọn đóng vai Vua Hùng rất nhiều năm. Đây là vinh dự cho cả gia đình, dòng họ gia đình ông Binh.

Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa khởi nguồn từ những điển tích phản ánh tín ngưỡng phồn thực của dân tộc Việt Nam nói chung và của cư dân nông nghiệp trồng lúa nước nói riêng.

Lễ hội Vua Hùng dạy dân cấy lúa 2023 được tổ chức vào đầu xuân Quý Mão, với không gian trải dài theo đất phát tích.

Đây chính là sự kiện khởi đầu cho chuỗi các hoạt động của Giỗ Tổ Hùng Vương - lễ hội Đền Hùng năm 2023, tạo nên điểm nhấn văn hóa tâm linh, văn hóa phồn thực cho thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc.

Đây cũng là cơ sở để tỉnh Phú Thọ xây dựng hồ sơ di sản trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xét duyệt lễ hội "Vua Hùng dạy dân cấy lúa" là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia, góp phần quy hoạch khu di tích trở thành địa điểm du lịch hấp dẫn, phục vụ đồng bào và du khách thập phương.