An Phú rộn tiếng hát chèo

Về quê hương năm tấn Thái Bình, hỏi đến những người nông dân yêu chèo thì ai cũng chỉ về làng An Phú. Khách ở xa đến làng, từ đầu thôn đã nghe thấy những tiếng hát chèo vang lên thiết tha mời gọi.

Đội chèo trên chiếc… xe bò

Bà Nguyễn Thị Chiến- Đội trưởng đội chèo An Phú bảo rằng, làng An Phú không phải đến giờ mới có đội chèo, người già nhất bảo lớn lên đã thấy bố theo gánh hát. Thời hoàng kim, trong làng có chừng 4 đội văn nghệ, 3 đội hát chèo và 1 đội tuồng thay phiên nhau hát tại làng và phục vụ lao động trên các công trình thủy lợi Bắc Hưng Hải, công trình Cống Lân, phong trào năm tấn...

Ngừng việc đồng, việc nhà bà Chiến, chị Thao lại cùng nhau tập luyện những làn điệu chèo mới. Ảnh: Vũ Phúc

Không những thế, đội chèo còn đi biểu diễn tại nhiều huyện khác trong tỉnh, mà là diễn có bán vé. Gánh chèo đi xa dùng xe bò lọc cọc để chở đạo cụ, đuốc, đèn măng sông. Các diễn viên gò lưng người kéo, người đẩy xe bò nên mới có câu hát: “Ai sinh ra cái xe bò/Đoàn chèo An Phú kéo gò lưng tôm”.

Rồi đất nước chiến tranh, hết thảy đàn ông ra trận, thế là mất cả “kép” (diễn viên) lẫn “công” (nhạc công). Trong các đêm diễn, người ta chỉ còn thấy những nữ diễn viên ở lại hát chay, đánh đàn... miệng. Dần dà đội chèo giải tán vì thiếu thốn cả kinh phí và lực lượng.

May thay, đến năm 2003, thấy người dân mong có một gánh chèo làng, những cựu diễn viên của gánh chèo xưa đã rủ nhau góp chút nhiệt tâm cùng xắn tay “dựng” lại đội chèo mới. Được sự đồng thuận của nhiều người, đội chèo ra đời với quy mô như một nhà hát với đầy đủ đội trưởng, diễn viên, nhạc công, đạo cụ...

Anh Nguyễn Văn Rĩu- một trong những thành viên đầu tiên của đội chèo An Phú, đôi tay thoăn thoắt trộn vữa, cho biết: “Từ ngày thành lập đội chèo đến nay, tối nào các thành viên chúng tôi cũng tập hợp tại đình làng để học hát chèo với sự chỉ dạy của các diễn viên cũ và NSƯT Xuân Lựu (Đoàn chèo Thái Bình). Đến nay, đội chèo làng có thể biểu diễn hàng chục vở: “Quan Âm Thị Kính”, “Lưu Bình Dương Lễ”, “Hoàng Trừu kén vợ”, “Tấm Cám”, “Khúc hát Dương Xuân”, “Bài ca hạnh phúc”... cùng hàng chục tích chèo, trích đoạn và hàng trăm câu chèo cổ được truyền dạy từ thế hệ này qua thế hệ khác”.

Chị Nguyễn Thị Thao- Bí thư chi đoàn thôn cho hay: Chị biết hát chèo từ nhỏ vì ngày nào mẹ tôi cũng hát chèo, ra đường gặp người hát chèo. Những đứa trẻ lớn lên trong những câu chèo cổ của bà, của mẹ nên chèo ngấm vào máu lúc  nào không biết. Song, vì lúc đó còn bận học, rồi bận công tác xã hội nên chị chỉ “sống” với chèo trong những buổi biểu diễn qua các bài hát ngắn ngủi. Lấy chồng, sinh con, đỡ con bận con mọn, lại được chồng vận động, hàng xóm khuyến khích nên năm 2008, chị Thao tham gia vào chiếu chèo làng khi đã bước sang tuổi 33. Chị thường sắm các vai công chúa, tiểu thư khuê các trên sân khấu. Tình yêu chèo đã làm vơi bớt những nhọc nhằn của cuộc sống, quên nỗi mệt nhọc trên cánh đồng nắng đổ chang chang.

Son phấn chẳng át mùi ruộng đồng

Những người nghệ sĩ - nông dân ban ngày trồng lúa nhổ khoai, buổi tối vẫn tích cực tham gia tập luyện hát chèo. Họ hát mọi lúc mọi nơi, hát khi vui mừng gặp mặt, hát khi chia tay hẹn ngày tái hợp... “Có chị em mải chợ búa, bán buôn quanh năm suốt tháng, nhưng đến giờ tập chèo mọi người vẫn tham gia đầy đủ. Tập xong, lại về sắp xếp gánh hàng để ngày mai kịp phiên chợ sớm. Mỗi lần được mời đi diễn, thù lao có khi chỉ là bữa cơm đạm bạc, thúng khoai, cân đậu nhưng ai cũng hào hứng, phục vụ nhiệt tình để đáp lại tấm lòng của bà con nhân dân nơi đó” - bà Nguyễn Thị Chiến cho biết.

Tâm huyết thì có thừa nhưng việc duy trì đội chèo lại không hề đơn giản, bởi hầu hết từ trang phục biểu diễn đến son phấn, đạo cụ tập tành đều do diễn viên tự trang bị. Anh Rĩu hằng ngày đi lái máy cày thuê vẫn cố gom nhặt rồi nhờ người lên phố mua giùm cây quạt, cái trâm cài khăn, cái áo... phục vụ sân khấu. Ruộng nhà chị Thao trồng rau và chị tự đi bán ở chợ để thêm tiền mua trâm cài tóc, trang sức biểu diễn. Anh Thiên chuyên vào vai kép thế thôi nhưng ban ngày áo đẫm mồ hôi trên các giàn giáo xây dựng để có thu nhập và sắm sanh trang phục biểu diễn. Họ “ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng”, thế mà không ai bảo ai cứ cần mẫn làm việc và cất cao tiếng hát.

Có lẽ vì thế nên những buổi biểu diễn mừng năm mới, mừng hội làng, tiễn tân binh lên đường... các "diễn viên" xúng xính trong những bộ trang phục cũ sờn xin lại của Đoàn chèo Thái Bình, lớp phấn son trang điểm vụng về... nhưng vẫn thăng hoa với các vai nho sinh, quan huyện, công chúa, tiểu thư... Và đôi khi trên sân khấu, phía sau ánh đèn và xống áo ông hoàng bà chúa ấy là những bắp chân còn lấm bùn, mái tóc còn vương cuống rạ.