"Cột chống trời" hơn 100 tuổi nằm giữa lòng Hà Nội

Chứng tích cho thời đại công nghiệp Thủ đô

Nằm trên phố Cát Linh (Đống Đa, Hà Nội), có một chiếc ống khói trong đã chứng kiến biết bao thăng trầm của lịch sử Thủ đô. Theo bảng giới thiệu Câu chuyện lịch sử về ống khói gắn tại đây, ống khói này được coi là công trình cao nhất, đánh dấu thời điểm Việt Nam đã bước vào thời kỳ công nghiệp đầu thế kỷ 20.

Theo đó, chiếc ống khói Đại La một trong ba ống khói cao 50 mét được xây dựng theo tiêu chuẩn châu Âu, dùng để hút không khí vào đường hầm đôi của lò nung Hoffmann. Công trình này thuộc Nhà máy Gạch Tám Ngói hay La Tuilerie Tonkinoise, một nhà máy trang bị máy ép khuôn chuyên để sản xuất gạch và ngói.

Được biết, nhà máy do ông Nguyễn Văn Giệm hay còn gọi là Năm Giệm xây dựng. Trong thời kỳ hưng thịnh, hơn 600 công nhân đã làm việc tại đây. Sau này, nhà máy được chuyển giao cho người con gái thứ năm của ông Năm Giệm, bà Nguyễn Thị Ninh và con rể là ông Phó Bá Thuận. 

Nhà máy đã từng ngừng hoạt động trong thế chiến thứ II và hoạt động trở lại vào năm 1956 dưới sự quản lý của bà Ninh, một trong những nữ doanh nhân đầu tiên ở Việt Nam. Sau khi bà nghỉ hưu, nhà máy gạch đã trở thành một doanh nghiệp nhà nước.

Từ giữa những năm 1990, nhà máy gạch bị phá bỏ và phần đất được thuê bởi công ty P.T. Global Metropolitan Development của Indonesia để xây dựng khách sạn năm sao tại Hà Nội. Đặc biệt, trong đồ án xây dựng khách sạn, các nhà thiết kế đã từng có ý định phá huỷ chiếc ống khói của nhà máy gạch. Tuy nhiên, cuối cùng công trình "chứng nhân lịch sử" này đã được giữ lại.

Đến nay, cột khói vẫn đứng "sừng sững" trong khuôn viên của khách sạn năm sao Pullman Hanoi. Không chỉ vậy, khách sạn này còn quyết định đặt tên nhà hàng của mình là La Cheminee, như một cách trân trọng quá khứ, về một biểu tượng của thời đại công nghiệp tại Hà Nội.

Cột khói của tuổi thơ

Không chỉ là "chứng tích lịch sử" cho một thời kỳ công nghiệp, chiếc cột khói đối với người dân Cát Linh còn là nơi lưu giữ ký ức tuổi thơ, của những năm tháng còn khó khăn.

Ông Lê Quang Đạt (69 tuổi), một người dân sống trên phố Cát Linh chia sẻ: "Cột khói này có từ khi tôi còn bé, giờ nó đã có tuổi đời hơn 100 năm rồi. Nhà máy có cột khói này đã nuôi tôi và gia đình tôi trong những năm tháng khó khăn".

"Trong những năm 60, nhà máy gạch đã tạo công ăn việc làm cho rất nhiều công nhân, trong đó có bố mẹ tôi. Tiền lương tuy không nhiều, chủ yếu bằng tem phiếu nhưng đã giúp tôi có sách vở để đi học, có quần áo mới mặc ngày Tết, gia đình có gạo, có thịt để ăn", ông Đạt tâm sự  thêm.

Với ông Trần Văn Quyền (70 tuổi, trú tại Cát Linh, Đống Đa), cột khói Đại La giống như giếng nước, sân đình và là nơi vui chơi với đủ món trò: "Ngày xưa không có nhiều khu vui chơi như bây giờ, nên những ngày nghỉ học, chúng tôi thường trốn bố mẹ ra nhà máy gạch chơi. Từ những trò trốn tìm, bắn bi đến bán hàng đều quanh chiếc cột khói ấy".

"Không chỉ vậy, cột khói còn là nơi lũ trẻ chúng tôi theo chân bố mẹ đến đây kiếm tiền, tuy chẳng được bao nhiêu nhưng đủ để tôi có thêm đôi giày mới, quyển vở mới, chiếc quần mới. Vì thương con mà bố mẹ chúng tôi, đã nhiều lần quát mắng, thậm chí phải dùng đòn roi bắt chúng tôi ở nhà, không ra nhà máy gạch làm để tập chung học hành", ông Quyền nghẹn ngào kể.