Diện tích và sản lượng cùng giảm, một loại hạt từng thu về tỷ USD "thất thế"

Tình trạng trên về lâu dài sẽ gây ảnh hưởng tới sản lượng hồ tiêu - mặt hàng Việt Nam đang đứng số 1 thế giới về xuất khẩu, từng được ví là "vàng đen" khi có nhiều năm liền nằm trong nhóm hàng nông sản xuất khẩu tỷ đô.

Diện tích và sản lượng hồ tiêu ngày càng giảm

Bà Hoàng Thị Liên - Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam (VPSA) nhận định như vậy tại Hội nghị thường niên Nhóm công tác đối tác công tư (PPP) về hồ tiêu và cây gia vị năm 2023, do Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam phối hợp với Cục Bảo vệ thực vật và các bên liên quan tổ chức mới đây.

Theo bà Liên, Việt Nam là nước sản xuất và xuất khẩu gia vị lớn trên thế giới, chiếm 11% thị phần toàn cầu năm 2022, trong đó mặt hàng hồ tiêu và quế Việt Nam đang đứng số 1 toàn cầu. 

Tuy nhiên, diện tích và sản lượng hồ tiêu ngày càng giảm, năm 2020 diện tích trồng cây hồ tiêu cả nước đạt hơn 130.000ha, đến năm 2023 giảm còn 120.000ha, sản lượng đạt 190.000 tấn.

Nguyên nhân tình trạng trên là do giá tiêu ở mức thấp trong thời gian dài, trong khi đó các cây trồng khác đang cho lợi nhuận hấp dẫn hơn, nhất là cây sầu riêng. Khảo sát trên 420 hộ nông dân trồng hồ tiêu cho thấy, lợi nhuận của hồ tiêu khoảng 2.000 USD/ha, trong khi những hộ trồng sầu riêng cho lợi nhuận cao hơn gấp 20 lần. 

Chưa kể, các thị trường tiêu thụ lớn như Mỹ và EU ngày càng áp dụng nhiều tiêu chuẩn quản lý dư lượng hóa chất chặt chẽ trên hạt tiêu nhập khẩu; tăng cường kiểm tra, thanh tra. Đây là thách thức lớn với ngành hàng này trong thời gian tới.

"Nếu tình trạng phá bỏ cây tiêu diễn ra mạnh trong thời gian tới, khả năng các doanh nghiệp phải tăng nhập hàng từ Campuchia, Brazil... Việc tăng nhập sẽ khiến ngành hồ tiêu trong nước gặp bấp bênh, rủi ro do không chủ động được sản xuất, khó kiểm soát chất lượng, từ đó ảnh hưởng lớn đến xuất khẩu" - bà Liên nhận định.

Đến hết tháng 10, sản lượng xuất khẩu hồ tiêu của Việt Nam đạt trên 223.000 tấn, tăng đến gần 15%, nhưng giá trị chỉ đạt gần 751 triệu USD, giảm gần 12% so với cùng kỳ năm trước. Dự báo trong năm 2024, tình hình kinh tế vẫn tiếp tục khó khăn, do đó ngành hồ tiêu càng khó trở lại thời hoàng kim do chưa tìm thấy động lực tăng trưởng.

120.000 tấn hạt tiêu được sản xuất bền vững

Được biết, Nhóm công tác Đối tác công - tư (PPP) về hồ tiêu được thành lập vào năm 2015 với mục đích hỗ trợ sản xuất hồ tiêu canh tác bền vững. Đến năm 2023, Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam được đổi tên thành Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam. Ngày 27/9/2023, Bộ NNPTNT chính thức ra Quyết định số 3970 về việc điều chỉnh quyết định thành lập Nhóm công tác Đối tác công tư (PPP) về hồ tiêu và gia vị, được đồng chủ trì bởi Cục Bảo vệ thực vật, Cục Lâm nghiệp, Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam và Tổ chức IDH Việt Nam.

Ông Nguyễn Quý Dương - Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật (Bộ NNPTNT) cho biết, Chiến lược hợp tác công tư PPP về hồ tiêu giai đoạn 2021-2025 đặt ra mục tiêu đến năm 2025 có 70% sản lượng hồ tiêu xuất khẩu đạt yêu cầu về dư lượng của nước nhập khẩu; 25.000 nông dân trồng tiêu được tập huấn, đào tạo về bảo vệ thực vật; 75.000 tấn hồ tiêu đạt yêu cầu về sản xuất bền vững và 25% nông dân sản xuất hồ tiêu tăng thêm 20% thu nhập.

Ngoài những mục tiêu này, Chính phủ đã ban hành Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững giai đoạn 2021-2030. Theo đó, việc sản xuất nông nghiệp không chỉ để đảm bảo an ninh lương thực mà còn phải đảm bảo chất lượng hàng hóa, bảo vệ môi trường.

Theo ông Dương, thời gian qua nhóm PPP về hồ tiêu và gia vị đã hoạt động tích cực, sôi nổi và có hiệu quả, trong đó nhấn mạnh vào việc tập huấn cho nông dân canh tác bền vững, giảm sử dụng thuốc BVTV; liên kết sản xuất an toàn; xây dựng và nhân rộng các mô hình sản xuất hồ tiêu an toàn, hồ tiêu hữu cơ, bền vững, giảm phát thải…

Điều đáng mừng là đến nay, ngành hồ tiêu đã về đích sớm các mục tiêu đề ra. Theo bà Nguyễn Thị Quyên - Quản lý Chương trình của Tổ chức IDH Việt Nam, với sự nỗ lực của các bên cũng như sự tham gia tích cực của người nông dân, đến cuối năm 2023 mục tiêu nói trên đã đạt những kết quả ấn tượng. Ước tính đã có 60% sản lượng hồ tiêu đạt yêu cầu về dư lượng; 10% nông dân trồng tiêu tăng 20% thu nhập; 8.000 nông dân được tập huấn, tiếp cận dịch vụ nông nghiệp.

Đặc biệt, với sự cải thiện trong nhận thức và tập quán canh tác của người nông dân, đã có 120.000 tấn hạt tiêu được sản xuất bền vững và 15% giảm lượng nước sử dụng, giảm phát thải khí nhà kính.

Để hỗ trợ bà con phát triển bền vững ngành hồ tiêu và gia vị, trong năm 2024, Nhóm công tác Đối tác PPP sẽ tiếp tục phối hợp với các bên giám sát và quản lý sử dụng hóa chất nông nghiệp, đặc biệt sử dụng thuốc BVTV đúng cách.

Đồng thời, nhóm sẽ thực hiện dự án lao động trẻ em; hoàn thiện hồ sơ kiến nghị mức dư lượng cho hồ tiêu Việt Nam vào thị trường Mỹ; huy động nguồn lực và các bên liên quan xây dựng và triển khai các hoạt động trong chiến lược của nhóm PPP đã đề ra.