Giải mã tranh mèo của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm, Bùi Xuân Phái và Văn Dương Thành

Theo họa sĩ Văn Dương Thành, danh họa Bùi Xuân Phái có lệ chúc mừng năm mới hàng năm theo phong cách rất đặc biệt đó là vẽ tặng hình tượng con giáp năm đó. Chú mèo một màu trên bìa là một trong những món quà vô giá mà danh họa họ Bùi đã tặng cho học trò Văn Dương Thành năm 1975.

Chú mèo chào mừng năm mới năm 1987 được danh họa Bùi Xuân Phái vẽ vào buổi sáng trong hình tượng một em bé mèo rất vui tươi, hạnh phúc, đang chạy tung tăng với màu sắc lộng lẫy. Chú mèo này có màu da cam, ghi, nâu, đen... Đây là điều rất đặc biệt đối với danh họa Bùi Xuân Phái vì ông thường thiên về gam màu ghi và màu đen.

Trong bộ tứ "Tứ kiệt hội họa Việt Nam" thế hệ thứ hai "Sáng - Liên - Phái - Nghiêm" thì họa sĩ Nguyễn Tư Nghiêm là chăm vẽ con giáp nhất. Đầu tiên, ông vẽ nhằm để tặng bạn bè trong dịp Tết, hoặc đôi khi bán cho cửa hàng lưu niệm lấy tiền mua vật liệu sáng tác. Hầu hết 12 con giáp của ông được thể hiện bằng chất liệu bột màu, với những hình thái dũng mãnh, uyển chuyển, ngộ nghĩnh... Mỗi con vật tiêu biểu cho tính cách của con người. 

 Cách xử lý bố cục ấn tượng, ngay từ đầu dụng ý của Nguyễn Tư Nghiêm là chỉ đặt một đối tượng duy nhất, ông lược bỏ hoàn toàn yếu tố ngoại cảnh để con vật tràn lấp trong khung hình, chuyển động như các họa tiết điêu khắc trong đình làng cổ - một họa pháp nổi bật.  Mặt khác, nét vẽ được cô đọng, tĩnh từ tư thế tới nội dung. Tất cả biểu lộ một loài vật trung thành, thông minh, có cảm xúc đồng điệu với con người, gắn liền với đời sống người Việt hàng ngàn năm nay.

Theo họa sĩ Văn Dương Thành, chú hổ của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm cũng như các họa sĩ thời Đông Dương luôn vẽ bằng những nét bút rất kỳ diệu, phong cách mang đậm tính folklore - truyền thống Việt Nam. Hình tượng con hổ trong tranh của Nguyễn Tư Nghiêm rất sống động, mạnh mẽ, màu sắc êm dịu, vừa tương phản rất đặc biệt, chỉ có ở bậc danh họa này.

"Đấu vật đón xuân" của danh họa Nguyễn Tư Nghiêm là một tác phẩm khá đặc biệt. Lúc sinh thời, ông kể cho họa sĩ Văn Dương Thành rằng, khi đi qua Hải Dương thấy một cái đình đang phá dỡ, phế thải những tấm gỗ đẹp, ông liền xin mang về để vẽ lên đó hình ảnh giống như những khắc vũ trên đình chùa hoặc hình tượng đấu vật Đồ Sơn. Ông dùng những đường nét khỉ hà đơn giản và rất sinh động để tạo tác tác phẩm này.

Họa sĩ Văn Dương Thành tạo tác tranh mèo đầu Xuân Quý Mão

Xuân Quý Mão 2023, họa sĩ Văn Dương Thành cũng gửi đến người yêu mỹ thuật bộ tranh "Nắng Xuân", trong đó có những chú mèo rất đáng yêu. Theo họa sĩ Văn Dương Thành, mèo là loài vật được yêu quý trong đời sống của người Việt từ xa xưa. Chú mèo cũng tượng trưng cho sự bình yên và hạnh phúc của một gia đình.

Bức tranh vẽ cặp mèo được thể hiện bằng bút pháp biểu hiện vân tình, diễn tả đôi mèo tam thể Quý Mão đang du Xuân trong vườn đào mai rực rỡ, phía sau là bầu trời trong veo của Lạng Sơn và dưới chân là những thảm cỏ xanh cây đậm sương. 

Những chú mèo thường thích ngửi hoa, ngắm hoa và chơi đùa với hoa lá. Bước chân của hai chú mèo rất nhẹ nhàng, uyển chuyển. Ở đây, màu xanh, màu hoa đào, hoa mai với những thân cây già xù xì và màu đất nâu liền với những thảm cỏ xanh là những dấu hiệu của mùa Xuân, của Tết, của niềm hạnh phúc và sum vầy.

Họa sĩ Văn Dương Thành cũng đã tạo tác một lúc hai bức tranh em bé ngủ bên chú mèo và hoa quỳnh. Chất liệu của hai tác phẩm này là sơn mài, kích thước 70 x 90cm. Bà sử dụng vàng, bạc, vỏ trứng… trên gỗ. 

Bức tranh diễn tả một em bé đang nằm ngủ ngon lành bên cạnh một chú mèo và những bông hoa quỳnh, cách bố cục như vòng tay ôm ấp của cha mẹ đối với em bé và cũng gửi nhắc tới phong cách của tranh dân gian đông hồ với những đường không tiếp nối và trở về gặp gỡ nhau màu sắc vừa trầm ấm và rất tươi sáng.

Tranh sơn mài em bé ngủ bên mèo và hoa quỳnh của họa sĩ Văn Dương Thành. Ảnh: VDT.

Họa sĩ Văn Dương Thành giải thích rằng, trong hai bức tranh trên có những màu biểu hiện cho mùa Xuân, cho sự hồi sinh của thiên nhiên, cho sự đâm chồi này lộc của hoa lá và niềm vui sum vầy của gia đình.

Màu vàng rực rỡ như ánh nắng sớm chiếu trên bức tranh bên những bông hoa quỳnh nở rộ và cả những bông hoa mới nhú có những chồi non tươi cũng như biểu hiện của các thế hệ trong một gia đình có ông bà, cha mẹ và các em bé mầm non. Biểu hiện của thiên nhiên là chú mèo - sự bình yên thanh thản của giấc ngủ em bé nói lên nói lên ước mơ và lời chúc hạnh phúc an lành cho một năm mới tươi đẹp.

Màu xanh lá cây đậm gợi nhớ đến màu của cây cỏ hoa lá thức dậy đón mùa Xuân và nắng Xuân chiếc chiếu cói đơn gợi nhớ một gia đình Việt Nam bình dị với những đường trang trí theo mô-típ dân gian. Đặc biệt, mặt em bé mỉm cười nhẹ nhàng trong giấc ngủ em đềm như biết được vòng tay ôm ấp của cả gia đình âu yếm em.