Làng cổ này ở Bắc Ninh tương truyền là nơi một công chúa giáng xuống dạy nam nữ hát quan họ

  Khu Hữu Chấp còn có tên nôm là làng Chắp, phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh (tỉnh Bắc Ninh) không những nổi tiếng là đất của lúa chiêm với câu ca: “Mật Diềm, chiêm Chắp”, mà còn là nơi của những làn điệu Quan họ thấm đẫm tình người.

Nhiều năm trở lại đây, mọi người thường chỉ biết khu Viêm Xá, Hòa Long thờ Đức Vua Bà thủy tổ Quan họ, ít ai biết rằng Hữu Chấp cũng thờ vị thần này ở đình và gọi là “Nam Nhữ Nam Hải đại vương”. 

Tương truyền, bà là công chúa con gái vua Hùng được trời giáng xuống Chắp trang. Ở đây bà cho khai phá đất hoang, dạy dân làm ruộng, trồng dâu nuôi tằm, dạy nam thanh nữ tú hát quan họ. 

Tại đình Hữu Chấp ngày nay có 5 ngai thờ đều chạm trổ rồng mây hoa lá, sơn son, thiếp vàng, với 5 bài vị gắn trên ngai, trong đó có bài vị đề “Nam Nhữ Nam Hải thần vị”. Trong các sắc phong còn lưu giữ được 4 bản phong cho vị thần này. 

Đình không còn thần tích, thần phả ghi về Nam Nhữ Nam Hải, song dân gian nơi đây vẫn lưu truyền truyện về vị Thủy tổ Quan họ này. Có lẽ do thờ chung các vị thần, trong đó có thủy tổ Quan họ, nên xưa làng Diềm và Hữu Chấp mở hội xuân đều mời Quan họ làng kia tới chơi hội, dù Quan họ đôi bên không kết bạn với nhau.

Quan họ Hữu Chấp đón Quan họ bạn tại đình làng tại khu Hữu Chấp, phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh).

Là làng Quan họ cổ, những năm 30, 40 của thế kỷ trước Quan họ Hữu Chấp có 4 bọn Quan họ nam nữ (2 bọn nam, 2 bọn nữ). Các bọn Quan họ nam nữ của làng kết bạn với các bọn Quan họ nam nữ của các làng Thanh Sơn và Cổ Mễ. 

Ngoài ra, vào đầu thế kỷ XX, Quan họ Hữu Chấp còn kết bạn với bọn Quan họ Khúc Toại và Đẩu Hàn. Các bọn Quan họ kết bạn với nhau thân thiết, thường xuyên qua lại “chơi Quan họ”. 

Vào dịp làng Hữu Chấp mở hội mồng 4 tháng Giêng, 4 bọn Quan họ làng đều mời 4 Quan họ kết bạn sang chơi. Đây là lễ hội Quan họ sớm nhất, được xem là “khai hội” cho cả vùng Quan họ. 

Từng bọn Quan họ làng ra tận cổng làng đón bạn, khi mới gặp nhau hát chúc, hát mừng, sau đó đưa bạn vào đình làm lễ và tổ chức hát Quan họ thờ, rồi đưa bạn ra xem hội, tìm địa điểm thích hợp hát hội với nhau. Chiều tối, mời bạn về nhà chứa xơi “cơm Quan họ” và tổ chức hát canh suốt đêm.

Buổi sinh hoạt của CLB Quan họ Hữu Chấp, khu Hữu Chấp, phường Hòa Long, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh).

Quan họ Hữu Chấp ngày nay vẫn được duy trì và phát triển với CLB Quan họ thu hút hơn 30 liền anh, liền chị tham gia và lớp măng non kế cận với 20 thành viên. CLB Quan họ Hữu Chấp được thành lập năm 2009 đã có 5 cặp tham gia thi hát Quan họ đối đáp đầu xuân là: Nguyễn Thị Bún, Nguyễn Thị Lự; Nguyễn Thị Thuận, Nguyễn Thị Tám; Nguyễn Thị Nhất, Trần Thị Vinh; Nguyễn Văn Minh, Nguyễn Văn Minh. Ngay năm đầu tiên tham gia thi đã có 3 cặp đạt giải Khuyến khích. Các năm tiếp theo, các cặp tham gia thi hát Quan họ đối đáp đầu xuân đều đạt các giải Nhất, Nhì, Ba.

CLB Quan họ Hữu Chấp sinh hoạt một tuần 3 buổi vào tối thứ Ba, thứ Năm và Chủ nhật. Tại buổi sinh hoạt, các thành viên ôn luyện các câu Quan họ cổ khó rồi uốn nắn, chỉnh sửa cho nhau để câu ca đúng kỹ thuật “vang, rền, nền, nảy”. 

Để nâng cao kỹ thuật hát cũng như vốn liếng Quan họ cho các thành viên, CLB đã mời nghệ nhân ở các làng Quan họ gốc đến truyền dạy và thường xuyên đi giao lưu với các CLB Quan họ bạn. Nhờ chăm chỉ rèn luyện nên 80% số thành viên CLB Quan họ Hữu Chấp thuộc hơn 100 làn điệu Quan họ cổ. 

Điều đáng trân trọng là CLB thu hút được nhiều thành viên trẻ tuổi tham gia sinh hoạt ở lứa tuổi từ 18 đến gần 30 tuổi, có 2 thế hệ trong gia đình ở CLB. Để nối tiếp nghề chơi Quan họ, CLB còn chú trọng truyền dạy cho thế hệ măng non, nhất là vào dịp hè lớp học hát Quan họ thu hút khoảng hơn 20 em tham gia có độ tuổi từ 10 đến 12 tuổi.

Ông Nguyễn Văn Minh, sinh năm 1977, Phó Chủ nhiệm CLB Quan họ Hữu Chấp là người thường xuyên truyền dạy không chỉ cho các thành viên CLB mà còn lan tỏa Quan họ đến các địa phương khác. C

hia sẻ về công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa Quan họ quê hương, ông Minh cho biết: Quan họ là hồn cốt của Hữu Chấp, vì thế dù cuộc sống hiện đại nhưng tiếng hát Quan họ nơi đây luôn âm vang không chỉ vào các dịp lễ hội mà còn ở các sự kiện chính trị của địa phương. Quan họ góp phần gắn kết tình làng, nghĩa xóm, xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư.

Hữu Chấp đang đổi thay từng ngày, kinh tế phát triển, đời sống người dân nơi đây được nâng cao nhưng những thuần phong mỹ tục vẫn được bảo tồn và phát huy, lời ca Quan họ thủy chung, thiết tha luôn âm vang, khẳng định sức sống mãnh liệt của sinh hoạt văn hóa Quan họ trong đời sống của người dân Hữu Chấp hôm nay.