Nghệ sĩ Tuyết Minh: Muốn thể hiện trọn vẹn giá trị đạo làm người mà Nguyễn Du gửi gắm trong 'Kiều'

Khán giả mãn nhãn với hình tượng Kiều trên sân khấu ballet, và thực sự ấn tượng trước màn biểu diễn điêu luyện của dàn diễn viên Nhà hát Giao hưởng Nhạc và Vũ kịch TP.HCM,  Học viện Múa Việt Nam, đặc biệt là nghệ sĩ múa Trần Hoàng Yến.

Nói về tác phẩm do mình dàn dựng và đạo diễn, nghệ sĩ Tuyết Minh nhấn mạnh: "Tuyết Minh muốn thể hiện trọn vẹn giá trị "Đạo làm người" mà Nguyễn Du gửi gắm trong "Kiều", vì vậy ballet "Kiều" sẽ không đi vào miêu tả lại 15 năm lưu lạc của nàng Kiều, mà mong muốn chiết hàm ý từ 3.254 câu thơ trác tuyệt của đại thi hào Nguyễn Du hiện lên qua 3 lần Kiều gặp hồn ma Đạm Tiên và diễn tiến của toàn bộ vở diễn được ước lệ xoay quanh 4 lần Kiều đánh đàn, bởi thanh âm của tiếng đàn không thể là thứ ngôn ngữ dối lừa của tâm trạng".

Khác với tác phẩm thơ, ballet Kiều tập trung khai thác khía cạnh nào?

- Khi bắt đầu triển khai dàn dựng ballet Kiều, thì ngay từ tư duy, Tuyết Minh đã lọc những gì mà đặc trưng ngôn ngữ cơ thể sẽ thể hiện tốt nhất và những gì không phải là thế mạnh của nghệ thuật múa. Nhiều chuyên gia e dè với "Kiều" nhất là khi kiệt tác này đã quá đồ sộ về thi ca, về ngôn từ.

Tuyết Minh tin là múa sẽ không làm khán giả thất vọng khi vẽ lên không gian đượm chất thơ, trữ tình, vẽ lên hình tượng nhân vật Thúy Kiều, Đạm Tiên, Kim Trọng, Tú Bà, Sở Khanh, Thúc Sinh, Hoạn Thư, Từ Hải, sư Giác Duyên thật điển hình mà lại hàm ý được tư tưởng của Nguyễn Du trong những mối quan hệ ấy với tất cả hỉ, nộ, ai, lạc, ái, ố, dục để mỗi người xem suy ngẫm đến đời sống tinh thần và nắm giữ, trân trọng vận mệnh của mình ngay ở thời hiện tại.

15 năm lưu lạc của Kiều chính là hành trình khát khao đi tìm hạnh phúc. Ba lần Kiều gặp Đạm Tiên không ai khác chính là gặp cái tôi "bản ngã" của chính mình. Trải qua 15 năm biến cố, thăng trầm chẳng qua chỉ là cái hẹn của chính mình tại sông Tiền Đường để nhận ra linh hồn ca nhi Đạm Tiên như cầu nối trung gian giữa "mệnh trời" với "trần thế", "cõi tâm linh" giao cảm với "trần gian" để người đời nhận ra thói đời hờ hững, dễ quên, bạc bẽo; nhận ra được thiện ác ở đời; nhận ra được luật nhân quả.

Vậy theo chị, điểm nhấn trong cách dàn dựng đặc biệt của vở ballet Kiều là gì?

- Khi chọn ballet để dàn dựng, trước hết phải hình thành phong cách xuyên suốt của kết cấu ngôn ngữ múa, khi mà diễn viên nữ phải thể hiện trên giày mũi cứng, và diễn viên nam phải thể hiện được những kỹ thuật nền tảng của cổ điển châu Âu.

Mặt khác, để thể hiện được tâm hồn Việt, khắc họa được những nét tính cách nhân vật điển hình thì các diễn viên phải thấm đẫm văn hóa Phương Đông, cốt cách, tinh thần và bản sắc văn hóa của người Việt nên mỗi cử chỉ, động tác hay tổ hợp múa đều phải chắt lọc, đều phải có thủ pháp mang tính sáng tạo cao thì mới đủ chuyển tải hết tinh, khí, thần của các lớp diễn.

Đối với nghệ thuật biên đạo, nếu không có nghề hoặc không có kinh nghiệm trong dàn dựng các vở diễn lớn sẽ dễ bị sa đà vào múa trang trí, tức là không bật ra được tính cách nhân vật, không toát lên được tinh thần của vở diễn với các lớp triết lý của từng cảnh diễn. Và thách thức lớn nhất là phải hòa hợp ballet văn hóa phương Tây với phong cách múa dân gian, múa truyền thống và văn hóa phương Đông đậm bản sắc Việt.

Với 15 lớp cảnh, điểm đặc biệt thu hút của ballet Kiều là ở đâu?

- Tôi nghĩ điều làm nên sự thu hút của ballet Kiều trước hết là lối đặt vấn đề khá ấn tượng bằng sự kết hợp giữa ballet và hiệu ứng kỹ thuật Hologame, khi mà cảnh múa ballet dưới nước được tôi đạo diễn khá kỳ công và sự quyết liệt của 2 nữ nghệ sĩ Trần Hoàng Yến và Kim Tuyền quyết tâm thể hiện. Chúng tôi đã phải ghi hình thành 2 concept và đầm mình dưới nước 7 đến 8 tiếng đúng vào lúc Hà Nội đang là mùa đông. Phải nhịn thở rất lâu để lặn xuống thì mới có thể múa được và đủ lâu để có thể ghi hình, nhưng hiệu quả nghệ thuật tương tác và chở ý đồ của vở diễn thì rất hiệu quả.

Thứ hai là sự kết hợp của kết cấu ngôn ngữ múa, tôi khá tự tin vào cách tìm kiếm, sáng tạo của tôi và biên đạo múa Phúc Hùng khi tìm ra phong cách kết hợp giữa kỹ thuật nền tảng của ballet đương đại với khí chất của tuồng, chèo, và vốn múa dân tộc Kinh để chuyển tải được linh hồn cho toàn bộ vở Kiều.

Thứ ba là âm nhạc: Với sự định hướng ngay từ đầu, âm nhạc phải được chắt lọc, hòa quyện giữa khúc thức của giao hưởng mang âm hưởng ca trù, hát xẩm, âm nhạc truyền thống tuồng và làn điệu dân ca gắn với những nhạc cụ dân tộc như đàn nguyệt, thập lục, trống…

Phần nhạc viết cho những đại cảnh, trữ tình được giao cho nhạc sĩ Việt Anh viết theo khúc thức cho dàn nhạc giao hưởng, còn những phân đoạn thể hiện nét tính cách, sự biến hóa được nhạc sĩ Chinh Ba phát triển trên những nét âm nhạc truyền thống rất phá cách. Sự tương phản trong âm nhạc giúp cho chúng tôi có rất nhiều cảm xúc khi biên đạo và diễn viên có đất để thể hiện nghệ thuật biểu diễn, tạo phong cách, cá tính riêng cho mỗi vai diễn.

Thứ tư là trang trí sân khấu và thiết kế ánh sáng được giao cho họa sĩ Anh Dũng và nghệ sĩ Phúc Hải, chúng tôi chú ý đến tạo hình mỹ thuật và đánh khối bằng ánh sáng tạo không gian cho cảnh diễn, nhưng tất cả phải chở ý đồ của vở diễn chứ không dừng lại ở trang trí cho đẹp.

Thứ năm là thiết kế trang phục, đồng hành với tôi trong các vở diễn lớn như Mỵ năm 2018, nhà thiết kế Khánh Diệp đã làm nên những bộ sưu tập thời trang cho vở diễn. Với Kiều, họ sẽ phải vượt qua chính họ bởi thách thức về văn hóa, với biến tấu từ trang phục tứ thân, áo the của người Việt nhưng phải tôn lên được đường nét cơ thể cho vũ công ballet.

Thứ sáu và cũng là thế mạnh tiên quyết để tôi rất rất yên tâm khi dựng ballet Kiều là tôi có một dàn diễn viên hùng hậu, đang ở phong độ cao về kỹ thuật, kỹ xảo và dạn dày kinh nghiệm sân khấu tại Đoàn múa của Nhà hát Giao hưởng Nhạc Vũ Kịch thành phố Hồ Chí Minh. Vở ballet Kiều có nhiều tuyến nhân vật chính diện và phản diện, mà nhân vật nào cũng cần phải rất xuất sắc thì mới làm nên được Kiều made in Việt Nam.

Đâu là giá trị nghệ thuật của ballet Kiều trong bối cảnh xã hội và nghệ thuật nước nhà hiện giờ?

- Đối với cá nhân tôi và tất cả các nghệ sĩ làm nên ballet Kiều, chúng tôi đều tâm niệm, tại sao ballet Kiều không ra đời sớm hơn hoặc muộn hơn mặc dù kịch bản đã được tôi chuyển thể từ năm 2018, cũng đã nhận được sự đầu tư sáng tác từ 2019 mà lại ra đời vào những ngày cuối của đại dịch Covid-19. 

Khi mà mỗi chúng ta đều có khoảng thời gian lắng lại, sống chậm hơn, cảm nhận cái "thấy" của chúng ta rõ ràng hơn, nhận ra giá trị tinh thần lớn như thế nào, tôn trọng những giá trị văn hóa nền tảng làm nên nhân cách con người, sự đoàn kết, sự chia sẻ đã làm nên sức mạnh của cả dân tộc Việt Nam vượt qua đại dịch. Cùng với nó chúng ta cũng nhìn lại tất cả những điều bất cập trong cuộc sống, trong các mối quan hệ giữa con người với con người, để chiêm nghiêm về luật nhân quả trên đời.

Khi làm Kiều, tôi chợt bắt được cái tứ của đại thi hào Nguyễn Du, đó là sự trở về, trở về với "chân tâm" trong mỗi chúng ta, thuận theo tự nhiên là con đường tìm đến hạnh phúc giản đơn trong hành trình trăm năm một cõi đi về mà không phải ai cũng sớm may mắn tìm được.

Xin cảm ơn nghệ sĩ.