Ngôi nhà cổ độc đáo ở Tây Đô

Phương Nghi Thứ sáu, ngày 21/02/2014 14:12 PM (GMT+7)

Cần Thơ được mệnh danh là vùng đất Tây Đô có hơn 70 ngôi nhà cổ mang nhiều giá trị văn hóa lịch sử.

Theo thời gian, nhiều ngôi nhà cổ đang xuống cấp. Tuy nhiên, ngay trên đường Bùi Hữu Nghĩa, phường Bình Thủy (Bình Thủy – Thành phố Cần Thơ) có ngôi nhà cổ còn rất đẹp, năm gian hai chái của gia đình họ Dương, được xây từ năm 1870.

Kiến trúc cổ độc đáo

Với lối kiến trúc Pháp còn khá nguyên vẹn, ngôi nhà là sự kết hợp giao lưu văn hóa Đông – Tây, được thể hiện nhiều họa tiết hoa văn đẹp mắt. Hiện nay, hậu duệ đời thứ sáu họ Dương là ông Dương Minh Hiển cùng gia đình tiếp tục kế thừa và giữ gìn.

Ngôi nhà cổ Bình Thuỷ.

Bước qua rào cổng kiên cố bằng bê tông và sắt theo kiểu dinh thự Pháp, ta bắt gặp một cổng phụ nằm thẳng hàng với cổng rào, chếch về bên trái từ đường, xây dựng theo kiến trúc Á Đông với 4 cột tròn: 2 gỗ, 2 xi măng (2 cột xi măng nằm kề bên, xây dựng sau, có chức năng gia cố chịu lực). Hệ thống rui, mè, xà ngang bằng gỗ, mái lợp ngói ống, gờ bó mái bằng men xanh lục. Trên bờ nóc, đầu hồi trang trí hoa lá, cá vàng, kỳ lân, người cưỡi trâu, bình hoa... bằng xi măng.

Ngôi nhà cổ Bình Thủy rộng năm gian hai chái có chiều ngang 22m, chiều sâu 16m, nền nhà cao hơn mặt sân 1m trên diện tích đất 6.000m². Sân trước rộng lót gạch Tàu, lối vào nhà xây bốn cầu thang hình cánh cung tao nhã, nối kết nhà với khoảng sân rộng. Nhà rộng thênh thang với sáu hàng 24 chiếc cột gỗ lim đen bóng, đường kính cột khoảng 30cm.

Kết nối giữa hệ thống cột, xà là những chi tiết gỗ màu nâu chạm trổ hết sức tinh vi. Ngôi nhà có tường bốn mươi, cửa gỗ lá sách theo phong cách Art – Nouveau một nghệ thuật trang trí châu Âu thịnh hành vào đầu thế kỷ XX với vòm cửa hình vòng cung có phù điêu, hoa văn họa tiết, nền cao ốp đá xanh, lợp ngói ống...

Nhờ hệ thống cửa và cửa sổ thoáng đãng, dù trời nắng chang chang nhưng trong nhà vẫn rất mát mẻ. Toàn bộ gạch bông hoa hồng đỏ – đen lát nền nhà với hàng rào sắt đúc bảo vệ khuôn viên đều được đặt và chở từ Pháp sang.

Ngôi nhà cổ Bình Thủy được chủ nhân xử lý chống mối và giữ độ lạnh trong nhà rất độc đáo, bằng cách rải đều dưới nền hơn 10cm muối hột, không dùng xi măng để xây mà dùng keo ô dước, toàn bộ hệ thống kèo và cột được nối kết không phải bằng đinh mà bằng mộng – ngoàm; luật đối xứng có âm có dương, có tả có hữu, có trước có sau được gia chủ đặc biệt chú ý.

Nhà được chia làm ba phần: nhà trước, nhà giữa, nhà sau. Ngăn cách giữa nhà trước và nhà giữa là một hệ thống bao lam và liên ba gồm nhiều con tiện và ô hộc được tạo tác bằng gỗ, chạm khắc tỉ mỉ bởi các nghệ nhân tài hoa với các chi tiết quen thuộc trong kiến trúc cổ rất gần gũi với đời sống của người Việt ở Nam Bộ: mai, lan, cúc, trúc, sen, điểu, tùng lộc, dơi, tôm, cua, nho...

Trong ngôi nhà trước được bày trí theo phong cách đặc trưng Nam Bộ. Bàn thờ uy nghi ngay gian giữa, khánh thờ được sơn son thếp vàng, giường thờ, tủ chè, sập gụ, trường kỷ đều cẩn ốc xà cừ. Từ bộ sa –lông khảm trai kiểu Pháp đời Louis XIV đến cặp đèn treo thế kỷ XIX, bốn trụ đèn dầu đặt ở bốn góc nhà cao hơn 3m đều giữ nguyên vẹn.

Ngôi nhà còn mang dấu ấn rất lạ, từ gạch bông lót nền, hàng rào sắt, bộ đèn chùm pha lê tới bức tranh treo tường, đặc biệt là chiếc bồn rửa tay bằng men sứ trắng, hoa xanh đặt trên bục gỗ độc đáo đều là hàng Pháp. Dù cách bài trí theo phong cách Tây Âu nhưng nơi trang trọng nhất là gian thờ vẫn theo phương Đông. Sự giao tiếp văn hóa Đông – Tây khá hài hòa, thể hiện được thị hiếu thẩm mỹ tinh tường của chủ nhân.

Đây là mẫu nhà cổ hiếm hoi còn sót lại khá nguyên vẹn giúp các nhà nghiên cứu tìm hiểu đời sống sinh hoạt, văn hóa cũng như tiến trình phát triển dưới nhiều tác động khác nhau lúc giao thời giữa hai thế kỷ của cư dân đồng bằng sông Cửu Long.

Vườn lan và kho cổ vật duy nhất ở Tây Đô

Nhà cổ của gia đình họ Dương còn có một tên gọi khác là Vườn lan Bình Thủy, bởi hậu duệ đời thứ năm của ngôi nhà là ông Dương Văn Ngôn có thú chơi hoa kiểng, xương rồng. Vào thập niên 60 của thế kỷ trước, ông đã sưu tầm được nhiều giống lan quý rồi bắt đầu tổ chức các hội chơi lan, kết hợp mở tuyến du lịch đến nhà vào những năm 1980 để những người cùng sở thích có dịp trao đổi kinh nghiệm, cùng thưởng thức thú chơi hoa và làm thơ.

Trước sân có hòn non bộ, hoa kiểng, bên phải là vườn lan, góc bên có cây xương rồng Mexico Kim lăng trụ cao khoảng 10m, khoảng 40 năm tuổi, năm 2005 cây ra hoa lần đầu tiên trông rất lạ mắt.

Trong ngôi nhà còn có một “kho cổ vật” được gìn giữ qua nhiều đời như hai bộ bàn ghế có xuất xứ từ Vân Nam (Trung Quốc), mặt bàn bằng đá cẩm thạch vân xanh đường kính 1,5m, dày hơn 6cm, bộ Sa–lông kiểu Pháp đời Louis XV, mặt bằng đá cẩm thạch sắc xanh, chùm đèn bạch đăng, tách chén nậm trà – rượu đời Minh – Thanh (một bộ trà Tùng Đình, một bộ Ngũ Liễu, dĩa Tuyên Đức có niên đại cách đây 572 năm, 2 cái lục cao 2 tấc đời Thành Hóa 1465), bình Thượng ngọc men xanh cao 1,2m...

Thú chơi đồ cổ của gia đình họ Dương đất Bình Thủy đã lẫy lừng lục tỉnh từ lâu. Nghe nói gia chủ đã mua cặp ngà voi châu Phi cao tới 2,2m trên Sài Gòn hồi những năm 1940, cặp ngà này hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng TP. Hồ Chí Minh...

Chính những điều ấy, ngôi nhà cổ - vườn lan Bình Thủy đã được Bộ Văn hoá – Thể thao – Du lịch công nhận là Di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.