Ngọt - đắng rượu cần S'Tiêng

Già làng Điêu Griêm ở buôn Bù Tam, xã Hưng Phước, huyện Bù Đốp, tỉnh Bình Phước kể rằng, vị thần Djiêng là thủy tổ của người S'Tiêng đã dạy bà con nơi đây biết rèn con dao, làm cái chà gạc, biết chặt cây làm nhà để ở, đan cái chiếu để ngủ, chẻ nan đan cái gùi đi rừng và làm rượu cần...

Rượu cần S'Tiêng không chỉ là thứ thức uống đơn thuần mà nó gắn chặt với đời sống văn hóa, tâm linh, tín ngưỡng, không thể thiếu trong những nghi lễ có tính dấu mốc của đời người, như lễ đặt tên cho trẻ, lễ cưới hỏi của đôi lứa, lễ tang ma tiễn ai đó về với thế giới thánh thần...

Đồng bào S'Tiêng vui hội bên ché rượu cần.

Ứng với quan niệm về cuộc sống bao giờ cũng tồn tại cả những điều cay đắng và ngọt ngào nên đồng bào S'Tiêng cũng chế biến ra hai loại rượu: Rượu cần ngọt và rượu cần đắng. Tuy khác vị nhưng nó đều tinh khiết, có hương thơm nồng rất dễ uống. Để có được những ché rượu cần ngon, người S'Tiêng phải tuân thủ theo một quy trình nghiêm ngặt từ làm men, ủ bỗng, chế rượu...

Làm rượu cần, men là yếu tố rất quan trọng, đòi hỏi người làm phải có kinh nghiệm, tay nghề cao. Người ta phải vào rừng lấy vỏ cây. Vỏ cây Hmuôl mọc bên bờ suối sẽ cho men chế nên rượu cần đắng, còn vỏ cây Kraiđăng ở dưới hẻm đá cho men chế rượu cần ngọt.

Vỏ cây lấy về thái nhỏ, phơi khô, giã thành bột mịn. Đã có chất liệu men rồi sẽ chọn gạo. Phải là gạo ngon, hạt đều và mẩy, ngâm nước cho trương mềm, đem giã nhuyễn, sau đó trộn với bột vỏ cây Hmuôl hoặc vỏ cây Kraiđăng theo tỷ lệ 1 vỏ 4 (hoặc 5) gạo.

Hỗn hợp khô có thể thêm nước sôi nguội rồi nặn thành những quả men tròn vừa lòng bàn tay, xếp vào nia phủ lá chuối, ủ nơi kín gió từ 2 - 5 ngày. Đợi khi quả men được phủ bên ngoài một lớp phấn trắng, có mùi thơm, lấy lá khô đốt nhẹ lớp phấn rồi lấy dây rừng xâu lại treo lên gác bếp, chừng 1 tháng là có thể sử dụng được.

Xong khâu làm men đến công đoạn làm cơm rượu (ủ rượu). Với rượu cần đắng dùng lá cây Prareng, rượu cần ngọt dùng lá Mól hoặc lá cây Krạ hái từ rừng về thái nhỏ, giã nát, lấy gạo trộn với lá theo tỷ lệ 2 - 1 (2 cân lá, 1 cân gạo) rồi bỏ vào ống nứa, cho nước nấu thành cơm.

Cơm chín đổ ra nia sạch, dàn đều cho nguội, lấy men rượu cho vào cối giã thành bột rồi rắc lên cơm, trộn đều với tỷ lệ 1 - 1 (1 quả men, 1 cân cơm) rồi đưa hỗn hợp cơm và men vào ché để đổ nước ủ. Đồng bào S'Tiêng rất kiêng để cơm vương vãi, như vậy là thất kính với thần Djiêng, rượu sẽ không còn ngon và người làm rượu sẽ bị trừng phạt.

Vĩnh Minh