Nhà thơ Xuân Sách bị mạo danh?

“Lịch sử” một lòng thơ

Bài thơ đầu tiên của CDNV ra đời vào năm 1962, trong đợt học tập Nghị quyết 9 (chống chủ nghĩa xét lại, chống tư tưởng hòa bình chủ nghĩa) của giới văn hóa nghệ thuật trong quân đội.

Nhà thơ Xuân Sách.

Một bữa đang nghe giảng nghị quyết, nhà văn Nguyễn Trọng Oánh dúi vào tay nhà thơ Xuân Sách một mẩu giấy nhỏ xé ra từ vỏ bao thuốc lá Tam Đảo. Xuân Sách mở ra đọc. Đó là một bài thơ tứ tuyệt viết bằng chữ Hán, vịnh nhà văn Xuân Thiều. Xuân Sách dịch ra tiếng Việt thành một bài lục bát. Mọi người chuyền tay nhau đọc, ai cũng phải bụm miệng bóp bụng cười. Từ đó, Xuân Sách bật ra ý tưởng: Làm thơ chân dung!

Lối chọc cười bông lơn, xếch mé mà giễu cợt của Xuân Sách được bạn bè đồng nghiệp tung hô cổ xúy đã làm nên những trận cười đến đau ruột, đến giàn giụa nước mắt.

Tướng Lê Quang Đạo hồi đó là Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, thủ trưởng trực tiếp của giới văn nghệ quân đội rất thích thơ chân dung của Xuân Sách. Giờ giải lao các cuộc hội nghị, ông thường đề nghị Xuân Sách đọc thơ chân dung cho nghe. Nhà văn Đặng Thai Mai không chỉ thích mà còn gợi ý Xuân Sách viết về mình. Và lâu lâu ông lại hỏi: “Anh viết về tôi rồi chứ?”. Còn nhà văn khó tính Nguyễn Tuân, sau khi nghe thơ chân dung của Xuân Sách thì phán: “Hóm! Thằng này hóm!”.

Đó là những lý do khiến thơ chân dung của Xuân Sách mỗi ngày một nhiều thêm, dày thêm.

Năm 1991, theo gợi ý và cả thúc giục của bạn bè, Xuân Sách tập hợp được 99 bài, trong đó bài cuối cùng là tự họa về mình, lấy tên chung là “Chân dung nhà văn” và “nộp quyển” cho Nhà xuất bản Văn học. Điều đặc biệt của tập thơ này là các bài thơ không có tựa đề, nhan đề gì cả, mà đánh số, từ số 1 cho đến số cuối cùng – 99. Và nghi án văn chương đã xảy ra tại con số thứ chín mươi chín này.

Bài thơ lạ

Khi giao bản thảo tập CDNV cho nhà văn Hoàng Lại Giang- Trưởng Chi nhánh phía Nam của Nhà xuất bản Văn học, Xuân Sách đã giao bản thảo chép tay – chứ không phải là bản đánh máy – gồm 99 bài như đã nói ở trên.

Khi biên tập, Chi nhánh phía Nam của Nhà xuất bản Văn học xác định đây là một tập thơ lạ, nên không đánh máy vi tính mà dùng luôn bản chép tay của chính tác giả để chế bản, ra can và đưa in. Nhưng đến khi in xong thì bất ngờ, lại có thêm một cái lạ thứ ba xuất hiện.

Ấy là tập CDNV không chỉ có 99 bài như bản gốc của Xuân Sách, mà nó đã nhảy cóc cho vừa tròn con số trăm (100) bài chẵn. Bài thơ thứ 99 – chân dung tự họa của Xuân Sách bị đẩy xuống hàng sau rốt (số 100) nhường vị trí 99 cho một bài thơ lạ.

Vấn đề đặt ra ở đây là chân dung thứ 99 này do ai viết? Và viết cho ai? Trong 100 chân dung chép ra bởi tự dạng (nét chữ) thì có 99 chân dung là tự dạng của Xuân Sách – trừ chân dung số 99 mang một tự dạng khác Xuân Sách – không phải do tay Xuân Sách viết. Bởi vì nó không cùng tự dạng với 99 bài còn lại.

Nếu theo cách đọc, cách hiểu tất cả các bài thơ trong CDNV (không hề nêu cụ thể tên ai) thì cứ đọc lên qua tên tác phẩm hoặc một câu, một ý của tác phẩm và đặc điểm cá tính tác giả, những người trong làng văn và bạn đọc hiểu văn chương sẽ đọc ra ngay đích danh là ai là người được vịnh ở trong bài thơ ấy, thì khi đọc chân dung thứ 99, tất cả chúng ta đều đã biết chính xác đó là ai rồi. Người đã tự họa về mình và “chen” vào CDNV cũng chính là người đã nhận bản thảo CDNV. Cuốn sách này sau đó đã bị Giám đốc NXB Văn học đình bản vì ra đúng vào thời điểm nhạy cảm.

Bây giờ thì thời điểm nhạy cảm đã qua. Ăn cơm mới, nói lại chuyện cũ là để các bạn cầm bút rút kinh nghiệm. Chớ thấy người sang mà bắt quàng… thơm lây. Coi chừng sẽ có ngày bị… vạ lây không chừng!

Minh Tâm