Sự tích ngôi làng thờ bà Thu Bồn ở xứ Quảng

Hằng năm, cứ vào ngày 12.2 âm lịch, người dân làng Thu Bồn Đông quê tôi (thuộc xã Duy Tân, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam) lại tổ chức lễ hội bà Thu Bồn, mang đậm nét tín ngưỡng dân gian.

Hỏi sự tích bà Thu Bồn, người già ở làng tôi kể rằng: Bà Thu Bồn là công chúa vua Mây. Khi bị giặc ngoại xâm bao vây kinh thành, nhà vua và công chúa phải lánh nạn. Không may công chúa bị ngã ngựa chết, xác trôi lập lờ trên sông, dân trong làng xót thương đưa bà lên bờ chôn cất. Năm đó, dân làng bị dịch đậu mùa, ai nấy cũng cầu mong trời đất phù hộ, độ trì cho dân chúng thoát nạn, bà Thu Bồn “linh ứng” đã cứu giúp dân lành thoát khỏi đại dịch này.

Ông Thái Văn Lịch (người đi đầu) đã nhiều năm là người được dân làng giao chủ trì Lễ rước nước từ sông Thu Bồn về Lăng.

Cũng có truyền thuyết rằng,  bà Thu Bồn là nữ tướng của nhà vua, rất xinh đẹp. Khi bị giặc bao vây đánh chiếm dinh thành, bà đã chỉ huy hùng binh của triều đình chống trả anh dũng. Lúc thua trận, bà phi ngựa chạy về hướng Tây thì mái tóc dài vướng vào chân ngựa nên bị tử nạn, xác trôi trên dòng sông. Dân chúng vớt xác bà lên khâm liệm bằng lá cây và nhập chốn bồng lai vào giờ ngọ, ngày 12.2. Năm đó, thời tiết khắc nghiệt, mất mùa, dân làng đói khổ, bà “linh ứng” cho mưa thuận, gió hòa, cây trái tốt tươi, mùa màng trĩu hạt.

Dòng sông Thu Bồn êm ả.

Lại có chuyện kể: Bà Thu Bồn là nữ tướng nhà Lê, được sắc phong “Mỹ đức thục hạnh Bô Bô phu nhân thượng đẳng thần”. Khi triều đình bị giặc bao vây, đuổi đánh, bà chạy đến Phường Rạnh, huyện Nông Sơn, Quảng Nam thì ngã ngựa, bị quân thù giết chết, đẩy xuống dòng sông. Xác bà trôi theo dòng nước rồi tấp vào ven bờ một làng mạc phía hữu ngạn. Cư dân của làng này ngày đó rất thưa thớt, cuộc sống chủ yếu làm nghề chài lưới, trồng tỉa ven sông. Thấy xác bà nữ tướng bị giặc sát hại, người dân đã xúm nhau đưa bà lên bờ tổ chức mai táng. Từ đó, “vong linh” bà nữ tướng luôn hiện hữu để độ trì cho dân làng luôn tai qua, nạn khỏi, cuộc sống no ấm. Với tấm lòng tiếc thương bà, nên từ đó dòng sông và cái làng nhỏ bé bà yên nghỉ đều được mang tên Thu Bồn...

Con đường làng Thu Bồn Đông chạy dọc dưới rặng tre ven sông Thu Bồn.

Dẫu có nhiều giả thuyết về bà Thu Bồn, nhưng chuyện nào cũng ngợi ca tài năng, đức độ, như người mẹ quê hương, là biểu tượng  đẹp về người phụ nữ, hội tụ đầy đủ phẩm chất của công, dung, ngôn, hạnh.  

Lễ hội bà Thu Bồn có từ lâu đời, được tổ chức hằng năm thể hiện tinh thần đoàn kết các dân tộc Chăm, Cơ Tu, Kinh sinh sống vùng thượng lưu sông Thu Bồn. Từ năm 2005 đến nay, lễ hội Bà Thu Bồn được tỉnh Quảng Nam đưa vào Chương trình lễ hội "Quảng Nam - hành trình di sản". Đây là lễ hội lớn nhất của xứ Quảng bây giờ.