Thấy gì sau đợt "khủng hoảng" thiếu xăng dầu: Cần kho dự trữ lớn, đảm bảo an ninh năng lượng quốc

Trao đổi với Dân Việt, PGS.TS Nguyễn Xuân Huy - Giảng viên Khoa Kỹ thuật Địa chất và Dầu khí, Đại học Bách Khoa - ĐHQG TP.HCM đánh giá sau đợt thiếu xăng cục bộ tại TP.HCM và nhiều tỉnh thành, các biện pháp hiện nay chỉ giải quyết trong ngắn hạn. 

Theo ông, giải pháp dài hạn và bền vững nhất chính là giải bài toán an ninh năng lượng quốc gia.

Nguồn cung xăng dầu không thiếu

PGS.TS Nguyễn Xuân Huy đánh giá thực trạng nhiều cửa hàng xăng dầu treo bảng hết xăng vài ngày qua, trong đó nhiều nhất tại TP.HCM là thiếu xăng cục bộ. Xăng dầu là mặt hàng liên quan an ninh năng lượng, nhà nước phải áp mức bình ổn giá cho người dân sử dụng. Tuy nhiên, ở mức giá này theo các doanh nghiệp là chưa ổn, khiến họ bị lỗ nên không nhập về.

"Về phía doanh nghiệp, doanh nghiệp phải có lãi mới bán vì còn chịu nhiều chi phí khác như chi phí vận hành, chi phí cố định. Khi áp giá không đảm bảo thì họ không nhập hàng vào nữa vì càng nhập càng lỗ, trong khi việc thắt chặt tiền tệ của ngân hàng nhà nước gần đây đã khiến lãi vay tăng thêm, cùng với đồng đô la mạnh hơn", ông Huy nói.

PGS.TS Nguyễn Xuân Huy cho rằng đây chính là vấn đề khiến nảy sinh thiếu xăng cục bộ chứ không phải do không có nguồn cung ứng. 

Theo ông, nguồn cung xăng dầu nhập khẩu vào Việt Nam hiện nay khá đa dạng. Doanh nghiệp có thể nhập từ Singapore, Hàn Quốc, Trung Đông, kể cả Trung Quốc và Campuchia. Ông tái khẳng định nguồn cung xăng dầu hiện nay không thiếu nhưng giá sản phẩm đang là vấn đề khiến doanh nghiệp không mặn mà.

"Đây là vấn đề chính sách. Theo tôi, nhà nước cần có giải pháp hỗ trợ về thuế, chính sách giảm thuế cho doanh nghiệp để họ yên tâm vận hành. Thời điểm này, phía quản lý nhà nước có thể ghi nhận doanh nghiệp lỗ, sau đó có cơ chế để doanh nghiệp có lãi trở lại, bù vào phần lỗ hiện nay", ông Huy nói.

Cần kho dự trữ quốc gia, đảm bảo an ninh năng lượng cho Việt Nam

PGS.TS Nguyễn Xuân Huy phân tích thêm nguồn cung xăng dầu hiện nay tại Việt Nam gồm 2 nguồn chính. Thứ nhất là sản phẩm từ các nhà máy lọc dầu trong nước như nhà máy lọc dầu Dung Quất (Quảng Ngãi), Nghi Sơn (Thanh Hóa) với sản lượng khoảng 20% cung ứng cho thị trường nội địa, 80% sản phẩm xăng dầu còn lại là nhập khẩu. Điều này cho thấy, nguồn cung xăng dầu trong nước chủ yếu phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu.

"Hiện nay, sản lượng khai thác dầu và khí ở Việt Nam đang giảm mạnh. Các mỏ dầu đã trải qua giai đoạn 2000-2014 đạt sản lượng khai thác cực đỉnh. Từ năm 2014 đến nay có sự suy giảm nhanh chóng. Vừa giảm nguồn cung cấp dầu thô, lại vừa phụ thuộc nhập khẩu nên Việt Nam rất khó kiểm soát giá cả xăng dầu khi thế giới có biến động", chuyên gia đánh giá.

Ông Huy phân tích thêm mô hình cung ứng xăng dầu hiện nay chia làm 3 phần. Thứ nhất là phần thượng nguồn, khai thác dầu khí tại thềm lục địa. Thứ hai là trung nguồn như đường ống, bồn bể chứa. Thứ ba là hạ nguồn, gồm hệ thống phân phối bán lẻ.

"Phần trung nguồn, tức bồn bể chứa của Việt Nam đang có vấn đề. 80% lượng xăng dầu nhập khẩu bơm vào các bồn chứa, đường ống. Các bồn chứa xăng dầu trên cả nước hiện nay có sức chứa chỉ sử dụng trong vòng 7-10 ngày. Trong khi Hàn Quốc xây dựng nhiều kho dữ trữ ngầm dưới lòng đất, khi nguồn cung bị gián đoạn bất thường, họ có thể tự cung cấp tới 90 ngày để ổn định kinh tế", ông Huy phân tích.

Theo chuyên gia, xăng dầu dự trữ của Hàn Quốc rất lớn bằng hệ thống bồn chứa ngầm. Khi tình hình có biến động, họ sử dụng nguồn dự trữ này. Thái Lan có lượng dự trữ đến 60 ngày. Mới đây, tập đoàn Hyosung của Hàn Quốc đã hoàn thành kho chứa ngầm với công suất 240.000 tấn LPG ở cảng Cái Mép.

"Hiện Việt Nam chưa có kho dự trữ năng lượng đủ lớn như vậy, chưa có kho xăng dự trữ quốc gia. Mình cứ nhập về bán trong ngắn ngày nên bị động liên tục theo biến động giá xăng dầu thế giới. Giá dầu thô thế giới liên tục thay đổi thì xăng dầu bị ảnh hưởng liên tục. Đây là vấn đề hết sức nan giải", PGS.TS Nguyễn Xuân Huy nhấn mạnh.

"Về chiến lược lâu dài, cần phải có kho dự trữ an ninh năng lượng để có thể điều tiết bình ổn thị trường, chứ không nên dùng biện pháp ngắn hạn. Muốn phát triển kinh tế bền vững phải có giải pháp dự trữ năng lượng. Chính phủ cần phải đầu tư xây dựng kho, bồn bể chứa lớn, sâu dưới lòng đất để bảo đảm an toàn, ít hao hụt, đủ sức chứa phục vụ nhu cầu nội địa", ông Huy nói.

PGS.TS Nguyễn Xuân Huy cho rằng trong khi nhiều doanh nghiệp có mong muốn "giải tán" quỹ bình ổn xăng dầu vì cho rằng quỹ này hoạt động không hiệu quả, không minh bạch thì có thể chuyển quỹ bình ổn xăng dầu thành quỹ dự trữ an ninh năng lượng. 

Số tiền tích lũy này được sử dụng để xây dựng kho dự trữ xăng dầu. Số lượng kho, bồn bể chứa sẽ tăng theo từng giai đoạn. Đây được xem như công cụ dự trữ an ninh năng lượng bắt buộc, đồng tiền do người dân đóng góp thực hiện cho dự trữ an ninh năng lượng quốc gia và có giám sát, báo cáo cụ thể. Về lâu dài, vấn đề cốt lõi nhất là an ninh năng lượng quốc gia sẽ được đảm bảo.