Thương hồ Đà Giang

Một góc chợ chạy. Ảnh: Xuân Trường

Cấy hàng đợi Tết

20 thuyền, mỗi chiếc trọng tải cả trăm tấn, hàng nghìn mặt hàng ngược thác Đà Giang mỗi chuyến. Trước Tết âm lịch khoảng 2 tháng, những nhà buôn ngược sông Đà lại chuẩn bị nhập rồi cấy hàng Tết vào những bản làng ven sông - nơi họ đã nhiều năm mở chợ.

Ông chủ tàu Thìn - Thơm trước giờ xuất bến ở cảng Bích Hạ, chân đập thuỷ điện Hoà Bình, vẫn còn tiếc vì không chở thêm được ít ti vi, tủ lạnh, củ phát điện và xi măng, tấm lợp nữa... dù tàu cũng cõng ngót 100 tấn hàng rồi. Ông nói: "Dân phố thì "tiền chao, cháo múc", còn cánh tớ trên này muốn bán được phải bấm bụng cho bà con chịu đôi tháng.

Giờ chỉ là mùa "cấy" thôi, đợi Tết đến mới có cái mà "gặt". Đồng bào trung thực, lại không muốn mắc nợ khi năm hết Tết đến, có thể mua chịu ký sổ cả năm nhưng đợi đến mùa ngô, hay cuối năm bán con trâu, con bò có tiền là mang trả, chứ ít "bùng".

Hàng tháng, đoàn tàu chợ đi 3 vòng theo lịch, khởi hành vào ngày 8 dương lịch. Mỗi vòng 7 ngày cả đi cả về cũng đến 400km, qua khoảng 11 điểm chợ khác nhau tuỳ theo mối hàng. 3 chợ đại chính là Pắc Ngà, Là Giòn và Sập Việt. Ở những chợ này, đồng bào Mông, Dao, Mường... vào mùa thu ngô xong đều đi từ hôm trước. Họ múa khèn, hát đối và uống rượu suốt đêm...

Chợ cướp và đại chợ

Lợn kêu báo hiệu ngày chợ mới. Hai bác "batoa" Vinh, Tý, một quê Nam Định, một quê Phú Thọ, vứt oạch lên phản những tảng thịt trắng hếu. Trường, Thắng, Ai - những cửu vạn theo tàu "chung thân", cõng những bao hàng lao như xung trận lên bờ. Người đi chợ khẩn trương trải bạt, cắm cọc để bày hàng. Những người bán gạo toả lên theo đường mòn đón khách.

"Hạm đội" thương thuyền. Ảnh Gia Tưởng

Vừa treo quần áo lên móc, chị Phương - quê Hải Hậu, Nam Định vừa nói: "Từ hôm nay là vất vả rồi, mở đầu chợ Tuổng, chỉ là chợ lẻ thôi, cả ngày họp 3 chợ, hết chợ Tuổng mới đến giờ ăn sáng, 11 giờ trưa thì họp chợ Đá Mài, đến 3 giờ chiều thì họp chợ Sao Tua. Họp nhanh như thế gọi là "chợ cướp". Phải 2 ngày nữa lên Pắc Ngà, Là Giòn mới là đại chợ, vui lắm!".

Sau 3 ngày vừa bán, vừa chạy, đoàn tàu đổ về Pắc Ngà. Đây là chợ đại đầu tiên của dân đường sông thuộc địa phận huyện Mộc Châu, Sơn La. 20 tàu buôn tạo thành một chuỗi sáng rực. Loa công suất lớn đua nhau hút khách, kéo theo hàng trăm thuyền lớn, nhỏ của cả vùng trong khoảng 30km đường sông như Trường Hoà, Trường Trăm...

Có những người đi bộ 40km đường rừng tới họp chợ, làm cho lạch sông Pắc Ngà tấp nập trên bến dưới thuyền. Cô Lan bán thuốc tây như người "lên đồng" vì liên tục phải "phát sóng" hỏi bệnh và bán thuốc bằng tiếng Thái, Mông, Mường. Anh Vinh bán thịt thì một lúc lại bị đứt quãng, bởi đang bán thì hết hàng, phải đi thịt con lợn nữa.

Cửu vạn thương hồ. Ảnh: Xuân Trường

Người bán mừng ra mặt, người mua vui không kém. 10 ngày mới có một lần mở chợ, ai cũng cố mua thật nhiều, ngắm cho thỏa thích. Ông Giàng A Lính ở bản Kinh Nhẩy, xã Chim Muôn, Phù Yên năm nay đã 66 tuổi, dắt tay bà vợ ra chợ. Chơi một điệu khèn dập dìu, ông hồ hởi nói: "Từ bé không được đi chợ, mãi đến năm 1993 mới có chợ. Từ đó, vợ chồng tao hôm nào cũng đi".

Cảnh bán - mua cứ tuần hoàn diễn ra, các điểm chợ cứ dài thêm và những con tàu thì nhẹ đi. Ông Chủ tịch xã Chim Vàn, huyện Bắc Yên khoe: "Trước không có tàu chợ đường sông, dân làm suốt ngày đói vẫn hoàn đói, ngô chẳng có mà ăn đủ no. Giờ có chợ rồi, mua phân bón cũng dễ, mua gạo cũng tiện, chẳng còn nhà nào phải thiếu dầu, thiếu muối nữa!".

Gia Tưởng