Trồng và chế biến dược liệu, một Hợp tác xã ở Ninh Bình có doanh thu tiền tỷ

Phát huy tiềm năng, lợi thế về điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của địa phương, HTX Sản xuất và tiêu thụ dược liệu Yên Sơn ở thôn Nguyễn, xã Yên Sơn, thành phố Tam Điệp đã nhân rộng mô hình phát triển cây dược liệu, với các loại cây trồng cho hiệu quả kinh tế cao như: cà gai leo, nghệ, hà thủ ô, đinh lăng, gừng, hoài sơn, bách bộ... theo chuỗi giá trị, mở ra hướng làm giàu cho các thành viên của HTX.

Sản phẩm Viên hà thủ ô mật ong rừng của HTX Sản xuất và tiêu thụ dược liệu Yên Sơn ở thôn Nguyễn, xã Yên Sơn, thành phố Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình. Ảnh: T. Ngọc

Cây dược liệu đang mở ra hướng đi mới giúp bà con xóa đói giảm nghèo vì giá trị của cây dược liệu cao gấp nhiều lần so với cây trồng khác. Cây dược liệu đã trở thành các bài thuốc quý trong y học và được sử dụng rộng rãi như cà gai leo, giảo cổ lam, ba kích, hà thủ ô có thể chữa các bệnh về xương khớp, thần kinh tọa, thoái hóa và giúp cho cơ thể đào thải chất độc, tăng cường sức khỏe...

Ông Lê Ngọc Trinh, Chủ tịch HĐQT, Giám đốc HTX cho biết: Với nghề truyền thống sản xuất dược liệu của gia đình, kết hợp với việc học hỏi thêm về cách trồng các loài cây dược liệu. Năm 2013, ông bắt đầu trồng các loại cây dược liệu như: cà gai leo, nghệ, đinh lăng, hà thủ ô trên diện tích gần 2 ha. Ban đầu hoạt động theo quy mô nhỏ, hiệu quả sản xuất chưa cao, các sản phẩm được chế biến chưa có thương hiệu trên thị trường.

Để mở rộng vùng sản xuất, quảng bá thương hiệu, tháng 7/2017, HTX Sản xuất và tiêu thụ dược liệu Yên Sơn chính thức được thành lập với 8 thành viên. Ngay sau khi thành lập, HTX đã mạnh dạn đầu tư mở rộng cơ sở sản xuất, từng bước hình thành chuỗi liên kết giá trị từ khâu sản xuất đến chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Các sản phẩm được in nhãn mác, địa chỉ xuất xứ, từ đó các sản phẩm từ cây dược liệu của HTX đã được nhiều khách hàng biết tới.

Nhận thấy thị trường tiêu thụ ngày càng rộng và nguồn thu nhập mang lại cao, ông Lê Ngọc Trinh đã tập hợp và kêu gọi các thành viên trồng các loại cây dược liệu và HTX đứng ra thu mua sản phẩm thô về để chế biến ra những sản phẩm dược liệu. Trong năm 2021, số thành viên của HTX đã tăng lên gần 60 thành viên, tổng diện tích trồng cây dược liệu lên 16 ha.

Trong các sản phẩm dược liệu của HTX Sản xuất và tiêu thụ dược liệu Yên Sơn, có hai sản phẩm nổi bật là: Cà gai leo mật nhân và Viên hà thủ ô mật ong rừng. 

Với cây cà gai leo, ban đầu người dân chủ yếu đi thu hái cây cà gai leo rừng về nấu nước uống giúp thanh nhiệt, giải độc cho cơ thể. Tuy nhiên, số lượng cà gai leo rừng ngoài tự nhiên ngày càng giảm và có nguy cơ cạn kiệt. 

Từ năm 2017 đến nay, HTX cùng với các hộ gia đình tại địa phương đã bắt đầu mở rộng diện tích trồng cà gai theo theo hướng hữu cơ, mang lại công ăn việc làm và thu nhập ổn định cho người dân, nhất là những người đã trung tuổi và không bỏ phí đất trồng canh tác.

Cùng với đó, Hợp tác xã Sản xuất và Tiêu thụ Dược liệu Yên Sơn đã chủ động xây dựng quy trình sản xuất, chế biến khép kín từ khâu trồng, chăm sóc, nghiên cứu sản xuất tạo ra các sản phẩm từ cây cà gai leo và cây mật nhân thành một chuỗi giá trị bền vững trong nông nghiệp của địa phương.

Nhiều sản phẩm dược liệu của HTX Sản xuất và tiêu thụ dược liệu Yên Sơn là sản phẩm OCOP đạt 3-4 sao, được người tiêu dùng ở nhiều tỉnh, thành phố như: Hưng Yên, Hà Nội, Quảng Ninh... đón nhận sử dụng. Ảnh: T. Ngọc

Cà gai leo là dược liệu có hiệu quả tốt trong điều trị viêm gan virus, xơ gan, giúp hạ men gan, giải độc gan… Cùng với cà gai leo, cây mật nhân cũng có công dụng giúp hạ men gan, hạn chế hư hoại tế bào gan, làm tăng tái tạo các tế bào gan bị tổn thương, viêm, xơ hóa, bảo vệ gan, tăng tạo hồng cầu, tăng miễn dịch rất mạnh. 

Với các tính chất đặc hữu của hai dược liệu này, HTX Sản xuất và Tiêu thụ Dược liệu Yên Sơn đã kết hợp chúng với nhau tạo thành sản phẩm Cà gai leo mật nhân cho hiệu quả kép vượt trội trong việc tái tạo phục hồi chức năng gan; cải thiện tình trạng sơ gan, giải độc gan, giải bia rượu; hỗ trợ điều trị các bệnh viêm gan, men gan cao; giảm chứng phong tê thấp, đau nhức xương khớp; giảm mụn nhọt do nóng gan, cải thiện làn da; ngăn ngừa tế bào ung thư.

"Muốn cho xanh tóc đỏ da, rủ nhau lên núi tìm hà thủ ô" - câu nói từ ngàn xưa truyền lại nói về hà thủ ô, một vị thuốc quý giúp bổ can thận, ích tinh huyết, kiện dương đạo, cố nguyên khí, cường thân thể mà con cháu mãn đường, diên niên bất lão. 

Nhận thấy giá trị quý báu của hà thủ ô, Hợp tác xã Sản xuất và Tiêu thụ Dược liệu Yên Sơn đã nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm để đưa cây hà thủ ô đỏ về trồng thực nghiệm tại địa phương và phát triển nguồn nguyên liệu này ở các hộ gia đình thuộc xã Phú Long, huyện Nho Quan.

Với mục đích sản xuất ra sản phẩm tốt và tiện lợi nhất cho người sử dụng, HTX đã cho ra thị trường sản phẩm Viên hà thủ ô mật ong rừng là sự kết hợp hoàn hảo giữa củ hà thủ ô đỏ và mật ong rừng Cúc Phương mang lại giá trị và lợi ích vàng cho sức khỏe: Giúp bồi bổ gan thận, tăng cường lưu thông khí huyết; ngăn ngừa tình trạng tóc rụng, tóc bạc sớm, làm đen và mượt tóc; tăng cường chức năng sinh lý cho cả nam và nữ; giảm quá trình lão hóa, cân bằng cơ thể; tốt cho người bị suy nhược, giúp đẹp da, giữ dáng; bổ máu, giảm đau đầu hoa mắt chóng mặt.

Để sản xuất ra những sản phẩm hà thủ ô đỏ phát huy cao nhất những dược tính tự nhiên có lợi cho sức khỏe của con người đòi hỏi phải có quy trình sản xuất công phu, phù hợp. Trước hết, người sản xuất cần lựa chọn, tính toán thời điểm để thu hoạch được hà thủ ô đạt tiêu chuẩn chất lượng vào mùa đông hoặc mùa xuân.

Sau đó, hà thủ ô được rửa sạch cạo vỏ, chặt khúc ngâm nước vo gạo trong 3 ngày 3 đêm. Mỗi ngày thay 2 lần nước gạo rồi tiến hành rửa sạch và hầm hà thủ ô với đỗ đen theo tỉ lệ phù hợp là 1kg hà thủ ô tươi với 100g đỗ đen trong 1 ngày 1 đêm cho nước ngấm hết vào hà thủ ô.

Khâu tiếp theo là bỏ hà thủ ô ra tách lõi, thái lát mang đi sấy (sử dụng máy sấy lạnh thông minh tăng tốc Sasaki giữ nguyên màu sắc, hương vị và chất lượng của hà thủ ô), sau đó nghiền nát thành bột trộn với mật ong. Công đoạn cuối cùng là viên nhỏ lại và đem sấy khô để sản phẩm được bảo quản tốt nhất. 

Hiện nay trên thị trường có bán rất nhiều loại hà thủ ô khác nhau nhưng sản phẩm Viên hà thủ ô mật ong rừng của HTX Sản xuất và Tiêu thụ Dược liệu Yên Sơn vẫn được người tiêu dùng ở nhiều tỉnh, thành phố như Hưng Yên, Hà Nội, Quảng Ninh... đón nhận và yêu thích bởi cách sử dụng đơn giản mà mang lại lợi ích vàng cho sức khỏe con người.