Tục khiêu ông bà 30 năm một lần dịp Tiết Thanh minh của họ Hà Đức ở Quảng Nam

Theo các chuyên gia nghiên cứu văn hóa, Tiết Thanh minh là 1 trong 24 tiết khí của lịch Trung Quốc, Đài Loan, Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên. Tính từ đầu năm trở đi, Tiết Thanh minh đứng thứ 5, sau các tiết Lập xuân, Vũ thủy, Kinh trập, Xuân phân.

Theo nghĩa Hán văn thì "thanh" nghĩa là trong lành; "minh" nghĩa là sáng. Hiểu một cách đầy đủ thì tiết Thanh minh là thời điểm bầu trời trong sáng, xanh ngắt, cao vời vợi và quang đãng.

Tết Thanh minh là sự kiện có ý nghĩa quan trọng về tâm linh của người Việt. Ngày Tết Thanh minh gắn với nghi lễ tảo mộ, để sửa sang lại phần mộ của gia tộc cho khang trang, sạch sẽ hơn. Vì thế, đây cũng là dịp để mọi người tri ân, tưởng nhớ những người thân đã mất.

Đại thi hào Nguyễn Du có câu thơ nổi tiếng: "Thanh minh trong tiết tháng Ba/Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh...". Câu này khiến mọi người nghĩ rằng Tiết Thanh minh luôn diễn ra vào tháng 3 Âm lịch. Tuy nhiên trên thực tế hiện nay người ta tính các tiết khí theo lịch dương. Năm Quý Mão nhuận tháng 2 (có 2 tháng 2) nên Tiết Thanh minh nhằm vào 15/2 Âm lịch chứ không phải tháng 3.

Theo ông Hà Sáu ở Quảng Nam thì nhiều năm qua, dòng họ Hà Đức tại làng Phong Ngũ, xã Điện Thắng, huyện Điện Bàn luôn tổ chức tục khiêu ông bà trong dịp Tiết Thanh minh. Đây không chỉ là một phong tục mang tính truyền đời mà còn là một nét văn hóa độc đáo rất riêng của vùng đất này.

Ông Hà Sáu giải thích rằng, hợp tự (合祀) còn gọi là khiêu (挑) ông bà là nghinh rước bài vị tiên linh các đời đưa vào thờ chung trong cùng một nhà thờ của đại tộc hay của từng chi nhánh.

"Theo phong tục người xưa để lại thì tại mỗi gia đình chỉ thờ cúng từ năm đời trở xuống "Ngũ đại đồng đường" đó là cha mẹ (hiển khảo, hiển tỉ- đời 2), ông bà nội (Hiển tổ khảo, tổ tỉ-đời 3), ông ng bà cố (Tằng tổ khảo, tổ tỉ- đời 4), ông bà cao (Cao tổ khảo, tổ tỉ - đời 5). Cao hơn thì đều gọi chung là Tiên tổ và con cháu không cúng giỗ nữa mà nghinh rước các ngài về thờ chung ở một nhà thờ.

Đối với tộc Hà Đức ở xã Phong Ngũ quy đinh việc tổ chức nghinh khiêu ông bà hợp tự cứ mỗi 25 – 30 năm một lần. Do vậy, Hội đồng gia tộc tổ chức lễ tảo mộ và khiêu ông bà đời thứ 10 về từ đường vào năm 1992 (Nhâm Thân) và đến nay, 31 năm sau tổ chức khiêu đời thứ 11 về từ đường vào ngày 8 và 9/4/2023 trên quy mô trong toàn tộc. Lễ diễn ra ở các nhà thờ chi từ ngày 02/4/2023 và liên tục đến ngày 8/4/2023 là làm lễ an vị tại nhà thờ tộc.

Về quy định người đứng khiêu là nội tôn cách 5 đời cụ thể là đời thứ 14 khiêu đời thứ 10 và đời thứ 15 khiêu đời thứ 11. Công việc tổ chức khiêu rất công phu và quy mô. Từng chi nhánh, từng đầu ông thống kê danh sách ông bà được khiêu báo cáo về cho Hội đồng gia tộc gồm ông bà, cả những người tùng tự, vô tự, hữu danh, vô danh và các bà tổ cô không có chồng…Trên cơ sở danh sách báo cáo, tộc in bài vị và phát lại cho từng chi nhánh để rà soát đối chiếu bổ sung", ông Hà Sáu cho biết.

Tục khiêu ông bà rất độc đáo được tổ chức 30 năm một lần trong dịp Tiết Thanh minh

Ông Hà Sáu cho biết thêm rằng, mỗi lễ khiêu nghinh ông bà sẽ có 3 bước. Bước cuối cùng đó là sau khi các chi họ đưa hết các bài vị về nhà thờ thì chi, tộc sẽ tiến hành tổ chức rước các bài vị về nhà thờ tộc và tổ chức cúng tế an vị trong thời gian 1 ngày.

Tộc họ cũng quy định các ngày lễ cúng tế trong năm gồm: Ngày giỗ tức ngày tế Xuân (ngày Rằm tháng Hai âm lịch), tế Thu (ngày Rằm tháng Tám âm lịch). Ngày chạp mã là ngày mồng Một tháng Chạp âm lịch. Ngày Tảo mộ là ngày được chọn trong Tiết Thanh minh, 5 năm một lần vào các năm tròn 2015, 2020, 2025…ngày tháng do Hội đồng gia tộc quyết định.

Vào dịp tộc họ tổ chức lễ khiêu ông bà, con cháu từ khắp nơi đề tề tựu đầy đủ. Ảnh: Hà Sáu.

Tất cả thành viên con cháu trong tộc, không phân biệt nội, ngoại tại địa phương hay xa phương đều ghi nhớ, những ngày tế lễ Xuân – Thu – Kỵ lạp, ngày lễ, ngày Tết, tu tảo phần mộ tổ tiên, con cháu cùng nhau tụ họp về từ đường dâng hương tưởng niệm tiên linh, thăm lại quê cha đất tổ cũng là dịp hội ngộ chúc mừng nhau, thăm hỏi nhau, qua bao chuyện tâm tình trong cuộc sống.

Trong các ngày lễ trên được tổ chức theo nghi lễ truyền thống do các vị cao niên, trưởng tộc, trưởng phái làm chánh tế; Hội đồng gia tộc tổ chức; chuẩn bị hậu cần theo điều kiện cụ thể từng dịp lễ và quy mô tổ chức.

"Tộc Hà Đức chúng tôi tổ chức đại hội tộc nhiệm kỳ 5 năm một lần để bầu ra Hội đồng gia tộc và xây dựng bổ sung Tộc ước. Tộc ước được phổ biến rộng rãi đến tất cả bà con trong gia tộc để tổ chức thực hiện. Ngoài ra, tộc còn tổ chức việc sưu tầm nguồn gốc, di tích như hành hương tìm về cội nguồn tại Thanh Hoá, Hà Tĩnh, Ninh Bình…Sưu tầm các di tích lịch sử, biên soạn lập hồ sơ xin công nhận di tích lịch sử của gia tộc", ông Hà Sáu chia sẻ thêm.

Năm 2018, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Nam đã có quyết định 3500/QĐ-UB ngày 21/11/2018 về việc xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh Mộ Tiền hiền Hà Đức Ân và Nhà thờ tộc Hà Đức làng Phong Ngũ xã Điện Thắng Nam. Năm 2019, conn cháu trong tộc tổ chức lễ đón nhận bằng Di tích lịch sử cấp tỉnh và bằng công nhận tộc đạt danh hiệu tộc Văn hóa do UBND huyện công nhận.