Tướng 4 sao của Mỹ từ chức vào thời điểm quan trọng đối với Ukraine khiến tình thế càng bấp bênh hơn

Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân, Tướng Mark Milley. Ảnh AP

Việc kết thúc nhiệm kỳ của ông Milley đến vào thời điểm này khiến tình hình Ukraine trở nên bấp bênh hơn, khi phương Tây có dấu hiệu cạn kiệt vũ khí và hết kiên nhẫn với Ukraine.

Với tư cách là cố vấn quân sự hàng đầu cho tổng thống, ông Milley đã cân nhắc mọi quyết định quan trọng trong cuộc xung đột ở Ukraine, từ việc gửi vũ khí nào cho Kiev cho đến cách huấn luyện lực lượng của mình một cách tốt nhất. 

Ông có mối quan hệ lâu dài với Tướng Valerii Zaluzhnyi của Ukraine, tư lệnh các lực lượng vũ trang Ukraine, cũng như các tư lệnh quốc phòng khác trên khắp thế giới. Ông và Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin dẫn đầu trong việc tập hợp phương Tây hỗ trợ Ukraine bằng vũ khí và thiết bị hiện đại. 

Nhưng chiến tranh còn lâu mới kết thúc và Milley đang để lại cho người kế nhiệm mình là Tướng Không quân CQ Brown một loạt thách thức. Khi lực lượng Ukraine nỗ lực đột phá trước khi mùa đông đến, Washington và châu Âu ngày càng có cảm giác rằng phương Tây có thể mệt mỏi vì cuộc chiến. Trên Đồi Capitol, các đảng viên Cộng hòa theo đường lối cứng rắn phản đối việc gửi thêm viện trợ; Bên kia Đại Tây Dương, Ba Lan gần đây cho biết họ không thể gửi thêm bất kỳ vũ khí nào tới Ukraine trong thời gian ngắn, và các quan chức Pháp gần đây ám chỉ nước này cũng sẽ sớm đạt được điều đó.

Brown sẽ phải đi theo con đường đầy rủi ro giống như Milley trong suốt cuộc xung đột kéo dài 19 tháng để cân bằng việc giúp Ukraine đẩy lùi lực lượng Nga mà không kéo quân đội Mỹ vào một cuộc xung đột toàn diện hoặc bắt đầu một cuộc chiến tranh hạt nhân. Đồng thời, ông sẽ phải tiếp tục cân nhắc các yêu cầu của Kiev về các loại vũ khí tiên tiến hơn bao giờ hết trước kho vũ khí đang suy giảm của Bộ Quốc phòng và cơ sở công nghiệp ì ạch của Mỹ.

Tính cách của hai vị tướng – Milley, một cựu vận động viên khúc côn cầu sôi nổi và Brown, một nhà chiến thuật trầm lặng – đặt ra câu hỏi họ giải quyết các vấn đề liên quan đến Ukraine sẽ khác nhau như thế nào. Điều không còn nghi ngờ gì nữa là tầm quan trọng của nhiệm vụ phía trước.

 Cố vấn cấp cao của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế Mark Cancian cho biết, việc thay đổi người bảo vệ tại Lầu Năm Góc diễn ra vào thời điểm hiện tại có thể là "bước ngoặt" cho cuộc xung đột ở Ukraine. "Nếu cuộc phản công thất bại hoặc nếu cuộc phản công không vượt qua được khu vực phòng thủ của Nga một cách chủ yếu, tôi nghĩ rằng nỗi lo về một cuộc chiến tranh mãi mãi sẽ ngày càng mạnh mẽ hơn", ông nói.

Trong khi Tướng Milley và Bộ trưởng Austin bị chỉ trích vì sự chậm trễ trong việc phê duyệt vũ khí, các quan chức Ukraine lạc quan rằng ông Brown sẽ ủng hộ việc gửi các thiết bị phức tạp hơn. Kiev có ấn tượng tốt về Brown, theo một cố vấn giấu tên của chính phủ Ukraine. Vị cố vấn này cho biết, Brown và người chỉ huy thứ hai của ông trong Lực lượng Không quân là Tướng David Allvin là những người ủng hộ sớm và nhất quán việc gửi máy bay không người lái và máy bay chiến đấu F-16 tiên tiến của Ukraine.

Nhưng, đây vẫn là một vấn đề. Trong khi Tổng thống Biden phê duyệt việc đào tạo phi công Ukraine trên máy bay F-16 vào tháng 8, thì Washington vẫn chưa bật đèn xanh cho việc tài trợ máy bay không người lái tầm xa Grey Eagle mà Kiev đang tìm kiếm để giám sát và tấn công không đối đất.

Và khi cuộc chiến bước sang giai đoạn mới, mọi con mắt sẽ đổ dồn vào Brown để xem ông xử lý chặng đường phía trước như thế nào.

Cancian nói: "Milley ở một vị trí tuyệt vời khi có được nhiều thứ và nhiều sự hỗ trợ chính trị nên điều đó trở nên dễ dàng. Brown đang ở vị thế ít thuận lợi hơn và ít sự hỗ trợ chính trị hơn".

Chuyển dòng

Công việc mà Tướng Milley đang sắp bàn giao cho Brown đòi hỏi phải cân bằng giữa các yêu cầu cấp bách từ Kiev với nhu cầu quốc phòng của chính nước Mỹ ở quê nhà.

Kể từ cuộc chiến của Nga ở Ukraine được phát động vào tháng 2/2022, các nhà phê bình trong và ngoài chính quyền cho rằng Lầu Năm Góc đã quá chậm trong việc phê duyệt các loại vũ khí cần thiết khẩn cấp cho Ukraine. Họ nói rằng Milley và Austin ban đầu có xu hướng lập luận rằng vũ khí được yêu cầu quá phức tạp, đòi hỏi phải đào tạo quá nhiều hoặc có thể khiêu khích Tổng thống Nga Putin, nhưng cuối cùng họ lại chấp thuận chúng sau nhiều tuần trì hoãn không cần thiết.

"Thật là bực bội với chính quyền. Chúng ta sẽ nói về một hệ thống vũ khí và vài tuần hoặc vài tháng sau, chúng sẽ được chuyển giao", Thượng nghị sĩ Lindsey Graham (RS.C.) cho biết, đồng thời lưu ý rằng tại Lầu Năm Góc, "mọi thứ sẽ giống như Thế chiến thứ ba".

Một quan chức chính quyền cấp cao lưu ý rằng Bộ Ngoại giao và Lầu Năm Góc đang di chuyển với tốc độ khác nhau dựa trên những điểm thuận lợi khác nhau.

Quan chức chính quyền cấp cao cho biết: "Chính quyền đang xem xét các cơ hội, Bộ quốc phòng (DOD) đang xem xét các mối đe dọa. Mọi người ở DOD sẽ nói rằng họ cần suy nghĩ về ưu và nhược điểm của từng quyết định về vũ khí và trách nhiệm đó thuộc về họ".

Hệ thống tên lửa chiến thuật tầm xa của quân đội mà Tổng thống Joe Biden đã đồng ý gửi tới Ukraine vào tuần trước sau hơn một năm tranh luận, là ví dụ mới nhất. Lầu Năm Góc ban đầu phản đối việc gửi tên lửa vì họ không có dự trữ tên lửa trong kho dự trữ của Mỹ.

Các quan chức Mỹ thừa nhận rằng các nhà lãnh đạo Lầu Năm Góc thực hiện cách tiếp cận có chủ ý, theo quy trình để đánh giá nhu cầu chiến trường của Ukraine trước cuộc xung đột rộng lớn hơn. Nhưng Milley và các lãnh đạo khác của Bộ Quốc phòng thường xuyên nói rằng ưu tiên hàng đầu của họ luôn là cung cấp cho Kiev những gì họ cần cho cuộc chiến sắp tới.

"Mọi người bị cuốn quanh trục xe ATACM và máy bay chiến đấu phản lực, cùng những thứ tương tự. Và tôi nghe mọi người nói rằng điều đó thật tuyệt vời", Tướng Milley nói trong một cuộc phỏng vấn đầu năm nay. "Nhưng đây là một cuộc chiến thực sự trong thời gian thực và (chúng tôi đã hỏi), 'bạn cần gì nhất?' Đó là điều họ muốn. Và đó là những gì chúng tôi đã mang lại cho họ", Tướng Milley nói.

Ngay sau cuộc chiến, cả hai ông Austin và Milley bắt đầu triệu tập cái được gọi là Nhóm Liên hệ Phòng thủ Ukraine, một cuộc họp lập kế hoạch và điều phối hàng tháng dành cho các bộ trưởng quốc phòng của các quốc gia ủng hộ Ukraine.

Hai vị tướng đều là những người giàu kinh nghiệm, có xu hướng đi sâu vào các chi tiết chiến thuật trong các cuộc thảo luận về cuộc chiến.

Theo những người từng làm việc với cả hai, Milley và Austin chia sẻ sự ăn ý và sự tin tưởng ngầm đã tạo nên một mối quan hệ làm việc hiệu quả. Một cựu quan chức DOD cho biết không có sự tranh giành quyền lực nào, vì vậy cả hai dễ dàng đồng thuận trong rất nhiều quyết định.

Cựu quan chức này nói: "Tôi nghĩ có rất nhiều sự tin tưởng đến mức không có bất kỳ sự hoài nghi nào trong các quyết định của nhau".

Tại cuộc họp đầu tiên của nhóm Ukraine, vào ngày 26/4/2022, Milley và Austin đã kêu gọi các đối tác quốc tế của họ gửi tất cả các loại đạn dược và pháo binh mà họ có thể dự phòng, bao gồm lần đầu tiên các loại pháo tiêu chuẩn NATO như M777 Howitzers.

Celeste Wallander, trợ lý bộ trưởng quốc phòng phụ trách các vấn đề quốc tế, cho biết cuộc thảo luận đó đã trở thành cơ sở cho quyết định cuối cùng của chính quyền Biden gửi Hệ thống tên lửa pháo binh cơ động cao M142 của Mỹ, được trang bị tên lửa dẫn đường. Nhưng Austin khuyến nghị Mỹ chỉ gửi HIMARS sau khi Lầu Năm Góc hoàn thành đánh giá toàn diện về vai trò của loại vũ khí mới này trong cuộc chiến, cách huấn luyện người Ukraine sử dụng nó một cách hiệu quả và liệu Mỹ có đủ dự trữ từ kho dự trữ của mình hay không, Wallander nói.

Vào thời điểm đó, các nhà lập pháp và quan chức chính quyền tỏ ra thất vọng về những gì họ cho là một quá trình kéo dài để Lầu Năm Góc phê duyệt gửi HIMARS tới Ukraine. Graham cho biết, khung thời gian gửi hệ thống tên lửa và các vũ khí khác ban đầu được coi là quá leo thang đến chiến trường đã khiến cuộc chiến trở nên "tàn khốc hơn".

Ông nói: "Ý tưởng không khiêu khích Putin khiến chúng ta thiếu quyết đoán, đã khiến cuộc chiến trở nên tốn kém hơn".

Nhưng các quan chức Bộ Quốc phòng phản bác điều đó, lưu ý rằng các nhà lãnh đạo quân sự đã cố tình chọn trao cho Ukraine những khả năng gia tăng, không chỉ để đảm bảo lực lượng của Kiev có thể sử dụng chúng một cách hiệu quả mà còn để tránh viễn cảnh rất thực tế về một cuộc xung đột rộng hơn với một quốc gia có vũ khí hạt nhân.

Milley nói: "Một điều đã và vẫn còn tồn tại trong tâm trí tôi hàng ngày là quản lý leo thang xung đột. Thực tế của vấn đề rằng Nga là một quốc gia có vũ khí hạt nhân".

Con đường khó khăn phía trước

Việc gửi HIMARS tới Ukraine là ranh giới đầu tiên trong số nhiều ranh giới đỏ mà chính quyền Biden cuối cùng đã vượt qua trong cuộc xung đột. Trong mỗi trường hợp, các quan chức Mỹ đều khẳng định họ sẽ không phê duyệt loại vũ khí này cho đến khi họ làm như vậy: hệ thống phòng thủ tên lửa Patriot vào tháng 12; xe tăng M1 Abrams vào tháng 1; máy bay chiến đấu F-16 vào tháng 5; và cuối cùng là ATACMS tuần trước.

Hiện nay, các quan chức Mỹ vẫn lo ngại về việc leo thang xung đột, nhưng họ ngày càng tập trung vào việc đảm bảo Lầu Năm Góc có đủ vũ khí trong kho dự trữ của mình để đề phòng các tình huống bất ngờ khác.

Milley cho biết trong phiên điều trần trước Ủy ban Quân vụ Hạ viện vào mùa xuân này: "Nếu xảy ra chiến tranh trên bán đảo Triều Tiên hoặc chiến tranh giữa các cường quốc giữa Mỹ và Nga hoặc giữa Mỹ và Trung Quốc, tỷ lệ tiêu thụ sẽ vượt quá mức bình thường. Vì vậy, tôi lo ngại… chúng tôi có nhiều cách để đảm bảo rằng kho dự trữ của chúng ta được chuẩn bị cho các tình huống bất ngờ thực sự".

Brown với tư cách là chủ tịch sẽ phải đối mặt với những thách thức tương tự và ông đã chuẩn bị tốt để làm điều đó. Khi Crimea sáp nhập vào Nga năm 2014 và 2015, ông đã giám sát hoạt động răn đe chiến lược và tích hợp hạt nhân cho Lực lượng Không quân tại Căn cứ Không quân Ramstein, Đức. Với tư cách là Tham mưu trưởng Lực lượng Không quân, ông hỗ trợ các chỉ huy Mỹ ở châu Âu giải quyết cuộc xung đột và tạo dựng mối quan hệ với các đối tác của mình trên lục địa.

Trung tướng đã nghỉ hưu Jeffrey Harrigian, người chỉ huy Lực lượng Không quân Mỹ ở Châu Âu và Châu Phi từ tháng 5/2020 đến tháng 6/2022, cho biết: "Ông ấy ( Brown) đã chủ động suy nghĩ về những lĩnh vực mà họ có thể hỗ trợ chúng tôi và điều đó cực kỳ hữu ích với tôi".

Nhưng Brown và Austin vẫn sẽ phải điều hướng danh sách vũ khí mong muốn của Kiev vào thời điểm mà sự ủng hộ chính trị cho cuộc chiến ở cả Mỹ và châu Âu có thể suy yếu do các cuộc bầu cử sắp tới, kho dự trữ suy giảm và chính trị trong nước có nhiều biến động.

Danh sách mong muốn đó về nhiều mặt đã được Mỹ và các đồng minh lấp đầy, và những vũ khí từng được coi là không thể như F-16, phòng không Patriot, xe tăng Leopard và Abrams - đã đến hoặc đang trên đường đến Ukraine. Nhưng việc gửi những vũ khí đó chỉ là bước đầu tiên trong một vũ điệu phức tạp hơn bao gồm xây dựng mối quan hệ vững chắc, lâu dài hơn với cả quân đội Ukraine và ngành công nghiệp quốc phòng đang phát triển của nước này mà Kiev mong muốn đạt được.

Brown sẽ phải cân nhắc giữa điều có thể và điều có thể xảy ra, đồng thời cân nhắc thực tế chính trị ở cả hai bờ Đại Tây Dương khi chiến tranh tiếp tục diễn biến.

"Thách thức quân sự mà Tướng Brown gặp phải là… làm thế nào để cung cấp đào tạo, tình báo và hỗ trợ quân sự nhằm cố gắng thay đổi cán cân có lợi cho Ukraine, và liệu điều đó có khả thi không?", Seth Jones, phó chủ tịch cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế nhận định.