Ty mẻo của người Nùng Dín

Không chỉ giúp chủ đuổi gián, bắt chuột bảo vệ lúa, ngô, khoai, sắn, con mèo còn được người Nùng Dín coi là biểu tượng của sự thuận hòa, may mắn, loại trừ tai ách.

Ty mẻo của người Nùng Dín.

Với người Nùng Dín, họ chỉ xin và cho ty mẻo về nuôi chứ không bao giờ bán mua... Người già trong các bản kể rằng: Thủa xưa, có một độ bản làng bị lũ lụt, mùa màng thất bát, năm sau bị đói kém và không còn thóc giống để trồng cấy. Thương gia chủ, ty mẻo đã bàn với ty man (con chó) đi lấy trộm thóc giống của nhà giàu bên kia núi. Ty man không giỏi trèo leo nên ở ngoài canh gác để ty mẻo vào tha thóc giống ra.

Trên đường về phải bơi qua con suối nước đang dâng cao, ty mẻo lại không biết bơi nên đành ở lại chờ nước rút. Ty man lợi dụng lúc bạn không để ý đã vác bao thóc bơi trước về bản để tâng công. Có hạt giống gieo mùa mới, mọi người vui lắm nên ghi công cho ty man và tổ chức ăn tết mừng lúa mới vào ngày Tuất (ngày con chó) mà quên mất ty mẻo.

Buồn vì mình bị cướp công, nhưng ty mẻo vẫn sống rất chung thủy với con người. Sau này khi biết chuyện, để sửa sai, bà con Nùng Dín đã thống nhất với nhau ưu tiên cho ty mẻo được ăn trước cả con người và ăn ngon hơn ty man.

"Ty mẻo con chét ràn" (con mèo quản bảy nhà), hầu như trong bất cứ gia đình Nùng Dín nào cũng nuôi ít nhất 1 con mèo. Đồng bào đặc biệt ưu ái mèo vàng với quan niệm đó là mèo kin (mẻo chim) - mèo giữ của, giữ lộc. Khác với các loại vật nuôi khác người Nùng Dín không bao giờ làm thịt ty mẻo. Nếu ty mẻo bị chết sẽ được đem đi chôn. Nếu là ty mẻo chưa già mà chết, người ta sẽ chôn ở gốc cây ăn quả để đến mùa quả sai trĩu cành. Ty mẻo già chết sẽ được chôn ở nơi không có người qua lại để chúng được yên nghỉ.

Người Nùng Dín khá cầu kỳ trong thủ tục mai táng ty mẻo đã gắn bó với gia đình mình lâu năm bằng một con gà luộc chín và một sải vải trắng để cúng. "Đó là cách để chúng tôi trả ơn con vật rất thân cận đã sống với gia đình mình trong nhiều năm. Khi linh hồn của ty mẻo được siêu thoát, nó sẽ phù hộ cho chúng tôi tiếp tục nuôi được một ty mẻo khôn ngoan để gia đình được thuận hòa, trong êm, ngoài ấm..." - già Vì Văn Ung (bản Téng, xã Tùng Lâu, huyện Mường Khương, Lào Cai) chia sẻ.

Vĩnh Minh